داروهای ممنوعه در بارداری

با تعریف وسیع دارو شامل هر نوع مولکول کوچکی است که پس از ورود به بدن با فعل و انفعالات در سطح مولکولی عمل بدن را تغییر می‌دهد. بطور خلاصه دارو به موادی اطلاق می‌شود که در جهت تشخیص- درمان- بهبودی- تسکین و یا پیشگیری از یک بیماری یا شرایط غیرطبیعی بکار می‌رود. منابع دارویی:
۱) گیاهی
۲) حیوانی
۳) معدنی
۴) صناعی
به طور کلی طبقه‌بندی پنج‌گانه دارد: (A-B-C-D-X)
این طبقه‌بندی بر اساس دسته‌بندی سازمان نظارت بر امور غذایی و دارویی در ایالات متحده آمریکا می‌باشد.
A ) شامل داروهایی که نتایج مطالعات جامع انسانی در مورد آنها حاکی از سلامت مصرفشان برای مادر و جنین است. مانند فولیک اسید، فروس سولفات، کلسیم.
B) مصرف این گروه از داروها باید زمانی صورت بگیرد که فوائد مصرف دارو بر آثار سوء احتمالی آن برتری داشته باشد مانند دوکساپدام هیدروکلرید- ری سیتکلوفین هیدروکراید.
C) مصرف این داروها تنها زمانی مجاز است که نیاز به آنها کاملاً محرز باشد و فوائد مصرف دارو بطور کامل بر آثار سوء احتمال آن برتری داشته باشد مانند درو پریددل کامپانه، دانترولن سدیم
D) شامل داروهایی می‌شود که آثار سوء آنها بر جنین انسان ثابت شده ولی با وجود زیان‌های حاصله تنها در صورتی‌که مسئله مرگ و حیات مادر در کار باشد از آنها استفاده می‌شود مانند: دی اتیل کار با مازین ستیرات- دانورو بیسین.
X) شامل داروهایی که اثر تراتوژن (ناقص الخلقه‌سازی) آنها محرز شده و مصرف آنها دوره بارداری مطلقاً ممنوع می‌باشد مانند پووتورژ سترل (کاشتنی)- مکلو میفن سیتدات- لوونورژسترل (خوراکَ)
انتقال داروها از مادران به اندام‌های جنین
یک‌سری تغییرات مهم که در دوران حاملگی روی می‌دهد می‌تواند خصوصیات فارماکوکنتیک دارو را تغییر دهد. چگونگی تغییرات فارماکوکنتیک دارو در دوران بارداری متنوع است و طی یک سری اصول کلی ارائه شده است. اولاً داروهایی که به مقدار زیادی از طریق کلیه ؟ می‌شوند دارای سرعت دفع زیادی در دوران حاملگی هستند نمونه این داروها عبارتند از:
ـ پنی‌سیلین‌ها
ـ آمنیوگلیکوزیدها
- ریگرکسین و غیره
PH ممکن است اثر قابل توجهی بر روی انتقال جفتی داروها بوجود آورد. PH خون عروق نافی حدود ۱۰% تا ۱۵% واحد کمتر از PH خون مادری است در نتیجه غلظت داروهای غیر یونیزه (PHa بالاتر از ۷) در خون مادر نسبت به جنین افزایش می‌یابد این حالت باعث انتقال بیشتر داروهای بازی از مادر به جنین می‌شود، بطوری که در حالت تعادل میزان کل دارو در جنین بیشتر از مادر می‌شود.
ناهنجاری‌های جنین که با مصرف تالیه ومید در دوران حاملگی پدید آمد مشخص کرد که جنین هم ممکن است از طرف داروها در معرض خطر باشد. تراژ وی تالید ومید و عوارض ناشی از مصرف داروهای دیگر مانند دی‌اتیل‌استیل بسترون (DES) در حاملگی یعنی ایجاد آدنوکار سنیوم یا آرنوز واژن در خانم‌های جوان که مـادران آنها در بارداری DES مصرف کرده بودند. آغازگر تحویلی شد تا متخصصین مامائی در زمینه دارو و
دوران حاملگـی تغییر کند. طبق آمارهــای موجود مصرف تالیدومید در دوران بــارداری تنها در آلمان ده هزار
کودک، در ژاپن هزار کودک، در انگلستان ۴۰۰۰ کودک ناقص‌الخلقه از خود به یادگار گذاشته- کودکان بدنیا آمده دارای اندامی شبیه به فک بودند که آن را عارضه فوکومیلیا می‌گفتند.
از جمله عوارض یا مشکلاتی که ممکن است بدنبال مصرف برخی از داروها در طی بارداری ایجاد شود سقط جنین- مرگ جنین- تولد نوزاد مرده، کم وزن شدن جنین، تکامل ناقص اعضای بدن، تأخیر در رشد جنین، نقایص جنینی، از جمله نقایص استخوانی، نقایص قلبی، نقایص عضلانی، نقایص شنوایی، نقایص بینایی، نقایص انعقاد خون. ناهنجاری‌های مادرزادی از جمله ناهنجاری‌های استخوانی، لب شکری، شکاف کام، یا ناهنجاری‌های قلبی. نارسایی عضوی مانند نارسایی کلیوی، اختلالات گردش خون جنین، افت فشار خون جنین، تومورهای مغزی و همچنین مشکلات مربوط به زایمان مانند به تأخیر افتادن زایمان، طولانی شدن مدت زایمان، مشکل شدن زایمان و افزایش خونریزی در طی زایمان می‌باشد
● اثر حاملگی بر صرع
اغلب خانمهای مبتلا به صرع حاملگی های بدون حادثه را پشت سر می گذارند. اثر حاملگی روی فرکانس حملات می تواند متغییر باشد. به موجب منابع مختلف ۱۵ تا ۵۰ درصد بیماران در طول حاملگی افزایش فرکانس حملات و تقریبا در ۲۵ درصد بیماران کاهش فرکانس حملات دیده می شود در حالی که در درصد قابل توجهی از خانمها تغییری در فرکانس حملات در دوران حاملگی ایجاد نمی شود. در مروری از ۲۷ مطالعه که روی ۲۱۶۵ خانم حامله مبتلا به صرع انجام شده ، در
۲۴ درصد بیماران افزایش فرکانس حملات ، در ۲۳ کاهش فرکانس حملات و در ۵۳ درصد بیماران تغییری در فرکانس حملات مشاهده نشده است. سن بیمار ، نوع حمله ، رژیم AED یا فرکانس حملات در دوران قبل از حاملگی نمی توانند پیشگویی کننده تغییرات احتمالی در فرکانس حملات برای یک خانم حامله باشند. محققین نتیجه گیری کرده اند که خانمهایی که قبل از حاملگی کمتر از یک حمله هر ماه ۹ ماه داشته اند در طول حاملگی با خطر افزایش فرکانس حملات روبه رو نخواهند بود. بر عکس خانم هایی که قبل از حاملگی بیش از یک حمله در ماه داشته باشند در دوران حاملگی افزایش فرکانس حملات خواهند داشت. به علاوه بعضی از محققین گزارش کرده اند که داشتن سابقه حملات مکرر قبل از حاملگی و بیماران مبتلا به اپی لپسی فوکالی ، در طول حاملگی بیشتر با خطر افزایش فرکانس یا کثرت وقوع حملات روبه رو می شوند محققین دیگر این نتیجه گیری را تایید نمی کنند. اخیرا Sabers و همکارانش دریافته اند که ۲۱ درصد از ۱۵۱ حاملگی در ۱۲۴ خانم مبتلا به صرع ، در طول حاملگی افزایش فرکانس حملات داشته و این افزایش به نوع حمله بستگی ندارد. تصور می شود که در بعضی از بیماران مصروع حامله عوامل متعددی در افزایش فرکانس حمله ایفای نقش می کنند که شامل عدم تبعیت از رژیم درمانی ، افزایش تهوبه ریوی ( که موجب آلکالوز جبرانی خفیف می شود ) ، هیپوکالسمی ترقیقی ، کم شدن سدیم و منیزیم خون ، استرس عاطفی ، کمبود خواب ، تغییر در حرکات دستگاه گوارش ، تهوع و استفراغ و تغییرات کبدی می باشند. در بعضی از مدلهای حیوانی استروژنها از طریق کم کردن آستانه تشنج و افزایش شدت حملات ، اپی لپتوژنیک ( صرع زا ) هستند. به علاوه مطالعات حیوانی نشان داده که افزایش شدت غلظت گونادوتروپین می تواند باعث افزایش فرکانس تخلیه های گهگیر در مغز شود. استروژن با افزایش تحریک پذیری ،گیرنده GABA A را تحت تاثیر قرار می دهد در حالی که پروژسترون اثرات مهاری دارد. بنابراین حاملگی هم چنین بلوغ ، سیکل قاعدگی و یائسگی همگی مواردی هستند که فعالیت حمله ای را تغییر می دهند.
کمبود خواب و استرس عاطفی می توانند حملات را افزایش دهند. به طور کلی حاملگی می تواند باعث کمبود خواب شود زیرا خانمها بعلت درد عضلانی اسکلتی احساس ناراحتی می کنند. به علاوه حاملگی همراه با فشار عاطفی و اضطراب است ، چون مادران تازه برای حوادث تغییر دهنده زندگی آماده می شوند. یکی از مهم ترین عوامل که فرکانس حملات را در حاملگی تحت تاثیر قرار می دهد تغییر در غلظت خونی AED است. غلظت خونی نرمال AEDs در دوران حاملگی کم می شود. بیشتر خانمها به خاطر ترس از تاثیر سوء داروی ضد صرع روی جنین خود و یا به علت ترس از این که دارو تهوع یا استفراغ ایجاد کرده یا آنها را تشدید کند. از رژیم درمانی توصیه شده کمتر تبعیت می کنند. ممکن است در حاملگی کاهش جذب AEDs وجود داشته و باعث کاهش غلظت خونی دارو شود. استفراغ شدید جذب دارو را آسیب می زند. به علاوه ، افزایش مصرف کلسیم و داروی ضد اسید در حاملگی میتواند جذی داروهای ضد صرع را کاهش دهد. افزایش حجم توزیع و افزایش در کلیرنس کلیوی می تواند غلظت خونی دارو را کاهش دهد. مصرف مکمل اسید فولیک که معمولا در دوران حاملگی تجویز می شود می تواند با افزایش آنزیم های کبدی که منجر به افزایش متابولیسم AED می شود غلظت داروهای ضد تشنج را در خون کاهش دهد. توجه به این نکته مهم است که گرچه غلظت توتال AED تقریبا در همه خانمها در دوران حاملگی کم می شود ، در اکثریت این خانمها فعالیت حمله زیاد نمی شود که علت آن این است که در حاملگی غلظت آلبومین خون کم می شود و در نتیجه درصد داروی آزاد افزایش می یابد. از آنجایی که اکثر آزمایشگاه های اندازه گیری کننده غلظت داروها در خون ، غلظت توتال داروها را اندازه گیری می کنند باید قبل از اقدام به تغییر در دوز داروها ، وضعیت بالینی بیمار بررسی شود. کاهش در غلظت توتال پلاسمایی یک AED ، به طور اتوماتیک بیانگر این نیست که باید دوز داروی ضد صرع را افزایش داد. باید در نظر داشت که غلظت داروی آزاد است که کنترل حملات و اثرات روی سیستم عصبی مرکزی را اعمال می کند.

نام نویسنده :
شهین قبادی، خدیجه علیخانی- کارشناسان مامائی، مرکز بهداشت شماره ۲ اصفهان

منبع : فصلنامه پزشکی اجتماعی هوم