لپتوسپیروز

لپتوسپیروز به عنوان یك بیماری مشترك بین حیوان و انسان مطرح بوده كه به وسیله یك نوع اسپیروكت به نام لپتوسپیرا ایجاد می شود . در بسیاری از مناطق جهان ، لپتوسپیروز به عنوان یك بیمـاری آندمیك مطرح بوده و در این قبیل كشورها ، میزان وفور آلودگی در میان حیوانات ، از تعداد حیواناتی كه علائم بیماری را از خود نشان می دهند به مراتب بیشتر است . ضایعات اقتصادی ناشی از بیماری در كانونهای آندمیك ، نسبتاً كم بوده و بیماری از نظر بهداشت عمومی حائز اهمیت فراوان می باشد .
● اتیولوژی
عامل بیماری ، باكتری از نوع اسپیروكت ، به نام لپتوسپیرا بوده كه در یك تقسیم بندی كلی به دو گروه بیماریزا و غیر بیماریزا تقسیم بندی می شوند . طبقه بندی اسپیروكتهای لپتوسپیرا ، طی سالیان متمادی دچار تغییرات فراوان شده است و در شرایط موجود طبقه بندی لپتوسپیراها بر دو اساس صورت می پذیرد :
▪ بر اساس نوع آنتی ژنهای آگلوتینان
در این روش ۲۳ ( SEROGROUP ) شناسایی گردیده كه بیش از ۲۵۰ ( SEROVAR ) در میان آنها طبقه بندی می گردند .
▪ بر اساس مطالعات زنجیره DNA
در این روش ۸ ( GENOMOSPECIES ) شناسایی گردیــده كه حـدود ۲۵۰ ( SEROVAR ) در میان آن طبقه بندی می گردند .
● اپیدمیولوژی
از مهمترین عوامل مؤثر در بقای لپتوسپیرا در طبیعت و انتقال آن به حیوانات می توان به موارد زیر اشاره نمود :
▪ شرایط محیطی
ـ میكــروارگانیزم در PH كمتر از ۶ یا بیشتر از ۸ قادر به ادامه حیات نمی باشد .
ـ میكــروارگانیزم در درجه حرارت بالاتر از ۴۲ درجه سانتیگراد از بین می رود ولی در مقابل سرما و انجماد نسبتاً مقاوم است .
ـ میكــروارگانیزم در آبهای سطحی ، برای مــــدت طولانی زنده باقی می ماند و مدت حیات باكتری در آبهای راكد به مراتب بیشتر از حیات آن در آبهای جاری است .
ـ موارد بیماری معمولاً در فصولی از سال كه از میزان بارندگی بیشتری برخوردار است ، افزایش می یابد .همچنین موارد بیماری در مناطق گرم و مرطوب بیش از سایر مناطق می باشد .
▪ میزبانها و ناقلین
۱) میزبان تصادفی ( اتفاقی ) :
به گروهی از حیوانات اتلاق می شود كه پس از آلودگی به لپتوسپیرا ، به فرم كلینیكی بیماری مبتلا گردیده ولی بهبودی می یابند و میكروارگانیزم را برای مدت زمان كوتاه ( پس از بروز علائم و بهبودی ) منتشر می سازند .
۲) میزبان نگهدارنده ( ناقل ـ مخزن ) :
به گروهی از حیوانات اتلاق می شود كه پس از آلودگی به لپتوسپیرا ، به فرم كلینیكی بیماری مبتلا نشده ، بلكه بیماری در آنها به فرم مزمن تبدیل گردیده و به عنوان ناقل ( CARRIER ) میكروارگانیزم را برای مدتهای طولانی منتشر می سازند .
ـ نكته مهم
برخی از حیوانات ممكن است برای یك سرووار به عنوان میزبان تصادفی عمل نموده و برای سرووار دیگر به عنوان مخزن و ناقل میكروارگانیزم مطرح باشند .
ـ عفونت لپتوسپیرایی در تعداد كثیری از گونه های مختلف پستانداران و برخی از خزندگان ایجاد می شود .
ـ سرووارهای مختلف لپتوسپیرا دارای یك ارتباط منحصر با گونه های خاصی از حیوانات می باشند و بسیار محتمل است كه هر گونه شناخته شده از جوندگان ، جانوران كیسه دار ، پستانداران ، پستاندارن دریایی به عنوان ناقل و منتشر كننده حداقل یك سرووار لپتوسپیرا مطرح باشند .
ـ ناقل بسیاری از انواع مختلف سرووارهای لپتوسپیرا ، انواع مختلف جوندگان می باشند .
ـ سرووارهای مختلف لپتــوسپیرا از انـواع حیوانات اهلی نظیر گاو ، گوسفند ، بز واسب جدا گردیده است و حیوانات اهلی به عنوان میزبان تصادفی یا مخازن سرووارهای مختلف لپتوسپیرا مطرح می باشند .
ـ سرووارهای مختلف لپتوسپیرا از انواع مختلف حیوانات وحشی ( نظیر گراز ، شغال ، موش صحرایی ، آهو و … جدا گردیده و برخی از آنها نظیر راسو ناقل سرووارهای مشخصی از لپتوسپیرا می باشند . با اینوجود نقش حیوانات وحشی در انتقال میكروارگانیزم به حیوانات اهلی ناشناخته باقی مانده است .
● منبع آلودگی
مهمترین منبع آلودگی ، حیوانات مبتلا به لپتوسپیروز می باشند . این قبیل حیوانات ( بدون در نظر داشتن بروز یا عدم بروز علائم بالینی ) ، از طریق ادرار ، جنین سقط شده و ترشحات رحمی آلوده ، سبب انتشار لپتوسپیرا در مراتع ، آبگیرها ، انبار خوراك دام و آبشخوارها و … می گردند . شیر حیوانات مبتلا و همچنین اسپرم ، در مراحل خاصی از بیماری ، در هر گونه حیوانی از منابع انتشار آلودگی بشمار می روند .
● روش انتقال بیماری
▪ باكتری ، معمـولاً از طریــق مسیرهای یاد شــده در زیر به میزبان منتقل می گردد :
ـ جراحات موجود بر روی پوست و بافت مخاطی
ـ ملتحمه
ـ استنشاق ذرات آلوده ( بویژه ذرات آلوده شده بوسیله ادرار حاوی جرم )
ـ مصرف مـواد خشبی آلوده به جرم ( كه باعث ایجاد جراحت در دهان می گردند . )
ـ انتقال بیماری از طریق جفت به جنین
ـ انتقال به حیوانات شیرخوار از طریق شیر آلوده و حاوی جرم
ـ انتقال جرم بوسیله اسپرم آلوده ، به حیوانات دریافت كننده اسپرم
ایجاد كانونهای آندمیك بیماری به موارد زیر وابسته است :
ـ موجود بودن سرووار خاص در محیط
ـ فراهم بودن و وجود میزبان ناقل مناسب ( برای سرووار موجود )
ـ وجود زیستگاه و بوم مناسب برای زندگی میزبان
● پاتوژنز
▪ لپتوسپیروز به فرمهای مختلف بالینی نظیر فرم حاد ، تحت حاد ، مزمن و نیز فرم فاقد علائم بالینی تظاهر می یابد و بیماریزایی آن به دلیل برخی از خصوصیات میكروارگانیزم به شرح زیر می باشد :
ـ تولید همولیزین توسط میكروارگانیزم سبب همولیز وسیع داخل عروقی گردیده و باعث هموگلوبینوری می شود .
ـ تخریب دیواره سلولی عروق و ایجاد پتشی گسترده
ـ تخریب عروق كلیوی و همولیز شدید داخل عروقی ، آنوكسی آنمیك و نفروز هموگلوبینوریك
ـ تجمع باكتری در پارانشیم كلیه و ایجاد نفریت و دفع جرم از طریق ادرار
ـ مرگ حیوان به دلیل سپتی سمی ، آنمی همولیتیك و اورمی
ـ سقط جنین ( چند هفته پس از سپتی سمی ) به دلیل ضایعات ایجاد شده در جنین
ـ انسفالیت به دلیل تجمع باكتری در سیستم اعصاب مركزی
▪ علائم بالینی :
۱) گاو :
لپتوسپیروز در گاو به فرم حاد ، تحت حاد و مزمن مشاهده می گردد .
علائم فرم حاد عبارتند از :
تب ( ۵/۴۱ ـ ۵/۴۰ درجه سانتیگراد ) ، بی اشتهایی ، ایجاد پتشی در مخاطات ، دپرسیون ، زردی و رنگ پریدگی مخاطات ، دیسپنه ، كاهش شیر همراه با مشاهده لخته های خون در آن ، قطع كامل شیر و شل شدگی و نرمی پستان ، تورم پستان ، سینوویت و لنگش شدید ، مرگ و میر به میزان ۵ درصد ، سقط جنین به میزان ۳۰ درصد .
علائم فرم تحت حاد بیماری مشابه با فرم حاد ولی خفیفتر از آن است و ممكن است همه علائم در یك دام مشاهده نگردد . در فرم مزمن بیماری به استثنای سقط جنین ( كه در گله ممكن است فراگیر شود ) علائم قابل توجه دیگری مشاهده نمی شود .
۲) گوسفند و بز :
بیماری در گوسفند و بز كمتر اتفاق می افتد و علائم قابل توجه آن شامل دیسپنه ، همـوگلوبینوری ، زردی و رنگ پریدگی مخاطات ، قطع تولید شیر ، سقط جنین و مرگ پس از گذشت حدود ۱۲ ساعت از بروز علائم حاد بیماری می باشد .
۳) اسب :
اسبها معمولاً به فرم تحت حاد بیماری مبتلا مشوند و مهمترین علائم بیماری شامل زردی ، دپرسیون ، سقط جنین و افتالمی پریودیك ( با علائم ترس از نور ، افزایش ترشح اشك ، ورم ملتحمه و كراتیت ) می باشد .
▪ بهبودی از یك عفونت لپتوسپیرایی به موارد زیر وابسته است :
ـ میزان آسیبهای وارد شده به بافتها
ـ پاسخ ایمنی بدن
ـ قابلیت بافتها برای ترمیم و بازگشت به فعالیت طبیعی
عفونت مجدد با سرووار اولیه ایجاد كننده بیماری ، به دلیل ایمنی ایجاد شده در عفونت اولیه معمولاً به ندرت اتفاق می افتد .ایمنی ایجاد شده در بدن برای یك سرووار یا گروه مربوطه به آن اختصاصی است و احتمال ایجاد آلودگی با سایر سرووارها موجود می باشد .● روشهای مناسب برای كاهش خطرات بیماری
▪ چهار روش مناسب برای كاهش خطرات لپتوسپیروز و كنترل بیماری عبارتند از :
۱) شناسایی حیوانات آلوده ( یا مبتلا )
ـ به روش سرولوژی با بررسی آنتی بادی
ـ به روش كشت و جداسازی عامل بیماری
ـ روش PCR
۲) درمان
ـ با استفاده از آنتی بیوتیكها
ـ درمان علامتی حیوانات دارای علائم بالینی
ـ ضد عفونی و رعایت موازین بهداشتی
۳) مطالعه تاریخچه بیماری
ـ مطالعه سوابق بیماری در حیوانات
ـ مطالعه تاریخچه بروز بیماری در مناطق
۴) پیشگیری
ـ واكسیناسیون ـ مراقبت
ـ كنترل جمعیت جوندگان ـ آموزش و بهداشت
ـ جداسازی ناقلین ـ رعایت بهداشت مشاغل
● روش سرولوژی :
از آنجا كه سیستم ایمنی برخی از حیوانات در مقابل عفونت لپتوسپیرایی واكنش سرولوژیك نشان نمی دهد ، از اینرو روشهای سرولوژی بعنوان روش تشخیص لپتوسپیروز مورد استفاده قرار نمی گیرند .
MAT ( MICROSCOPIC AGGLUTINATION TEST ) به عنوان یك آزمایش سرولوژیكی استاندارد ▪ در بررسی آلودگیهای لپتوسپیرایی مورد استفاده قرار می گیرد . برخی از اشكالات آزمایش فوق عبارتند از :
ـ دارای مخاطرات بهـداشتی برای تكنسین آزمایشگاه بوده و روشی كند می باشد .
ـ قرائت نتایــج وابستگی فراوانی به تجربه و مهارت تكنسین آزمایشگاه دارد .
ـ كیفیت آنتی ژن مورد استفاده ، در شرایط مختلف می تواند دچار تغییر شود .
ـ به دلیل پاسخهای مختلف و متفاوت سرووارهای لپتوسپیرا در آزمایش ، تفسیر نتایج بسیار دشوار است .
ـ این آزمایش قادر به شناسایی حیواناتی كه عامل بیماری را از طریق ادرار دفع می كنند ولی در آزمایش سرولوژیكی منفی هستند ، نمی باشد .
ـ برای بررسی گروههــای مختلف سرمــی لپتوسپیرا ، مقادیر انبوهی از آنتی ژن مورد نیاز است .
ـ واكنشهای متقاطع در میان سرووارهای مختلف از سروگروپهای متفاوت ، موجود می باشد .
ـ آزمایش قادر به تشخیص وضعیت آلودگی در یك حیوان نمی باشد .
ـ نكته مهم :
در صورتی كه آزمایش به فواصل چند هفته ، دوباره تكرار شود ، احراز افزایش میزان آنتی بادی یا بالا ماندن سطح آن ، شاخص مناسبی برای تشخیص آلودگی محسوب می گردد و انجام یك نوبت آزمایش برای تشخیص آلودگی در انسان و حیوان ، فاقد ارزش می باشد .
● روش كشت و جداسازی :
كشت و جــداسازی عامل بیماری ، روش مناسبی برای تشخیص بیمـاری ( بویژه در مراحل اولیه آن كه با تب همراه است ) محسوب می گردد .
▪ با اینوجــود برخی از اشكالات روش كشت و جــداسازی به شــرح زیر می باشد :
ـ كشت در محیط مایع نیاز به زمان طولانی ( ۲۰ ـ ۳ روز ) دارد
ـ تشخیص هویت سرووار جدا شده نیاز به زمان طولانی دارد .
ـ انجام آزمایش نیازمند رعایت شدید شرایط آسپسی می باشد .
ـ جداسازی سرووارهای كند رشد ، بسیار دشوار است .
ـ با توجه به دشــوار بودن جداسازی عامل بیماری از حیوانات به ظاهر سالم ، ارزش این روش در شناسایی حیوانات ناقل بسیار كم است .
● روش تشخیص DNA :
روش PCR به عنوان روش تشخیصی مناسبی برای DNA لپتوسپیرا مطرح است . این روش سریع بوده و نتایج آن مورد اعتماد می باشد . انجام روش PCR نیاز به آزمایشگاههای مجهز و نمونه های DNA رفرانس دارد .
▪ درمان با آنتی بیوتیكها :
سرووارهای مختلف لپتوسپیرا در مقابل انواع آنتی بیوتیكها ( به استثنای كلرامفنیكل و ریفامپیسین ) حساس می باشند . انواع آنتی بیوتیكهای پیشنهاد شده برای درمان لپتوسپیروز ( و فواید و مضرات آنها ) به شرح زیر می باشد :
▪ پنی سیلین :
ـ میزان دز نسبتاً بالایی در درمان مورد نیاز است .
ـ با مشكلات ازدیاد حساسیت همراه است .
ـ در شیر و گوشت حیوانات مورد درمان ، باقیمانده به جای می گذارد .
▪ اریترومایسین :
ـ معمــولاً در افرادی كه به پنی سیلین حساسیت دارند مورد استفاده قرار می گیرد .
▪ تتراسیكلین و اكسی تتراسیكلین :
ـ در حیوانات آبستن و نیز حیوانات نــوزاد ( به دلیل تغییر رنگ بافت دندان ) نباید مورد استفاده قرار گیرد .
▪ استرپتومایسین ( ودی هیدرواسترپتومایسین ) :
ـ در هنگام تزریق عضلانی ، سبب تحریك بافت عضله می شود .
ـ برای مدت طولانی در بافت كلیه باقی می ماند .
ـ دارای اثرات سودمندی در درمان گاوهای دارای دفع ادراری لپتوسپیرا می باشد .
در شرایط كنونی ، استرپتومایسین ، با وجود اینكه در برخی از كشورها استفاده از آن در درمان حیواناتی كه منشاء غذایی دارند ، ممنوع گردیده است ، به عنوان داروی انتخابی مطرح بوده و اثر بخش بودن آن به عواملی نظیر ، میزان تخریب بافت كلیه ، و میزان داروی مورد استفاده وابسته می باشد .
ـ ضد عفونی و رعایت موازین بهداشتی
اسپیروكت لپتوسپیرا در شرایط زیر از بین می رود :
ـ حرارات بالاتر از ۴۲ درجه سانتیگراد
ـ اسیدیته كمتر از ۵/۶
ـ محیط قلیایی با PH بالاتر از ۸
ـ مجاورت با تركیبات هالوژنی
ـ مجاورت با دترجنتها ( نظیر صابون و اسیدهای چرب آزاد )
ـ خشكی
● مطالعه تاریخچه بیماری :
بررسیهای سرولوژیكی نشان داده اند كه اغلب حیوانات مبتلا به لپتوسپیرا ، فاقــد علائم بالینی هستند ، با اینوجود مطالعه سلامتی گله و ركورد تولید می تواند شاخص مناسبی برای تشخیص لپتوسپیروز باشد .
حیوانات ناقل ، معمولاً فاقد علائم بالینی هستند و اطلاعات بدست آمده در خصوص تاریخچه بیماری در حیوانات ، كمك به تشخیص وضعیت ناقلین نمی كند .همچنین اطلاعات بدست آمده در خصوص سابقه بروز بیماری در یك منطقه ، اطلاعات چندانی را در مورد ناقلین بدست نمی دهد .
● واكسیناسیون :
▪ فواید :
ـ واكسن قادر است در حیواناتی كه قبلاً در معرض آلودگی با سویه واكسن قرار نگرفته اند ، مانع بروز علائم بالینی و نیز مانع دفع باكتری از ادرار گردد .
ـ در هنگام شیوع بیماری ، واكسن وسیله مناسبی برای مهار بیماری محسوب می گردد .
▪ نواقص :
ـ اثر بخشی واكسنها از كشوری به كشور دیگر و از منطقه ای به منطقه دیگر متفاوت است .
ـ مانع دفع ادراری لپتوسپیرا در حیوانات آلوده نمی شود .
ـ طول دوره ایمنی آن كوتاه بوده ( ۶ ماه ) و پاسخهای ایمنی تغییر پذیری را ایجاد می نماید .
ـ فاقد اثرات ایمنی متقاطع می باشد .
▪ كنترل جمعیت جوندگان :
كنترل جمعیت جوندگان و رعایت موازین بهداشتی مانع از ایجاد بیماری در میزبانان تصــادفی و نیز انتشــار بیماری از میزبانان تصادفی به ناقلین می گردد .در مناطقی با آلودگی شدید ، با كنترل جمعیت جوندگان ، بیماری مهار گردیده است .
▪ مراقبت :
بررسیهای سرولوژیكی مستمر در گله های دامی می تواند درصدی از حیوانات دارای آنتی بادی بر علیه لپتوسپیرا را مشخص نماید . با اینوجود این اطلاعات نمی تواند مبین عاری بودن یك منطقه از لپتوسپیروز باشد و بیماری می تواند به صــورت فصلی یا همراه با بارندگیهای طولانی مدت و غیر منتظره ، شعله ور گردد . با اینوجود دستیابی به اطلاعات دقیق اپیدمیولوژیكی می توانــد بر مشــكلات فوق غلبه كرده و با استفاده از آنتی ژنهای مناسب در سطح وسیع ، می توان وضعیت بیماری را در یك منطقه تا حدود قابل اطمینان نشان داد .

منبع : اردلان آنلاین