بنگاههای کوچک و متوسط در آلمان

در این مقاله وضعیت بنگاههای كوچك و متوسط آلمان مورد بازبینی قرار می گیرد. آلمان بیش از ۸۲ میلیون نفر جمعیت دارد، تولید ناخالص داخلی آن به ۲۱۶۰ میلیارد دلار می رسد و درآمد سرانه آن در حد ۲۶۲۰۰ دلار است. از نیروی كار ۴۲ میلیونی این كشور نزدیك به ۱۰ درصد بیكار هستند. این میزان بیكاری برای كشوری كه در شمار صنعتی ترین كشورها قرار دارد و در زمره بزرگترین اقتصادهای جهان به حساب می آید، یك معضل بزرگ تلقی می شود.
شاید برای حل این معضل هم بوده است كه دولت آلمان از سالیان پیش برای پشتیبانی از بنگاههای كوچك و متوسط كه ضریب اشتغالزایی بالایی دارند تداركاتی فراهم آورده است. سیاست گذاری دولت آلمان و اقدامات فراگیر آن آموزنده می نماید.
بنگاههای كوچك و متوسط در آلمان با سایر كشورهای اروپایی تفاوت دارد. در این كشور از دو معیار تعداد كاركنان و میزان گردش مالی سالانه بنگاهها برای شناسایی این نوع بنگاهها استفاده می شود. براساس معیار اول بنگاههایی كوچك و متوسط شمرده می شوند كه تعداد كاركنان آنها كمتر از ۵۰۰ نفر باشد. آن دسته از بنگاهها كه تعداد كاركنان آنها حداكثر ۱۰ نفر باشد، بنگاه كوچك و از ۱۰ نفر تا ۵۰ نفر بنگاه متوسط به حساب می آیند.
میزان گردش مالی بنگاهها نیز معیار دیگری برای طبقه بندی بنگاههای كوچك و متوسط به شمار می رود. بنگاههایی كه گردش مالی آنها كمتر از ۵۰ میلیون مارك در سال باشد بنگاه متوسط و بنگاههایی كه گردش مالی آنها كمتر از ۵۰۰ هزار مارك باشد، بنگاه كوچك به حساب می آیند.
اهمیت شركتهای كوچك و متوسط در اقتصاد آلمان
براساس آمارهای ارائه شده ۹۹/۳ درصد از شركتهای آلمانی را بنگاههای كوچك و متوسط تشكیل می دهند. در خصوص اهمیت این بنگاهها در اقتصاد آلمان همین بس كه حداقل ۳/۲ میلیون بنگاه كوچك و متوسط در آلمان فعالیت دارند.
این بنگاهها در حدود ۵۰ درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) كشور را ایجاد می كنند و موتور توسعه، محرك نوآوری و رقابت و یكی از مهمترین عوامل ایجاد اشتغال در بازار كار می باشند.
در مورد اهمیت این بنگاهها از نظر ایجاد اشتغال شایان ذكر است كه در حال حاضر بیش از ۲۰ میلیون نفر در بنگاههای كوچك و متوسط اشتغال دارند كه این رقم ۷۰ درصد كل شاغلان در این اقتصاد را دربر می گیرد. طی دو دهه گذشته نیز بیشترین اشتغال توسط بنگاههای كوچك و متوسط ایجاد شده است. از طرفی این بنگاهها ۸۰ درصد آموزش نیروی كار و تربیت كارآموزان جوان را برعهده دارند. بنگاههای كوچك و متوسط در نظام آموزشی دوگانه آلمان نقش موثری را ایفا می كنند و علاوه بر تامین نیروی كار مورد نیاز خود، بخشی از نیروی كار مورد نیاز جامعه را نیز تربیت می كنند. نكته دیگری كه در خصوص اهمیت بنگاههای كوچك و متوسط گفتنی است این است كه تنها یك درصد تحرك بیشتر و افزایش راندمان در این بنگاهها به ایجاد چهارصدهزار شغل جدید در اقتصاد آلمان می انجامد.
● مسائل و مشكلات بنگاههای كوچك و متوسط
بنگاههای كوچك و متوسط در بیشتر كشورهای جهان با مشكلات نسبتاً مشابهی مواجه هستند، اما آنچه در این میان از اهمیت ویژه ای برخوردار است چگونگی برخورد و اقداماتی است كه برای حل این مشكلات صورت می گیرد. در اینجا به برخی از مشكلات مرتبط با بنگاههای كوچك و متوسط در آلمان اشاره می كنیم و سپس به اقدامات برخی از نهادها در جهت رفع این مشكلات می پردازیم:
- بیشتر بنیانگذاران بنگاههای كوچك و متوسط در كشور آلمان به سن كهولت رسیده اند و باید كار خود را یا به سایر افراد خانواده و یا به دیگر مدیران جوان واگذار نمایند.
- تامین مالی برای بنگاههای كوچك و متوسط در مقایسه با شركتهای بزرگ مشكل تر است. این مساله بویژه در هنگام تاسیس چنین بنگاههایی بیشتر رخ می نماید. شرایطی هم كه بانكها برای تامین وام و اعتبارات به بنگاههای كوچك و متوسط درنظر می گیرند، نامناسب تر از شرایطی است كه برای شركتهای بزرگ در نظر می گیرند.
- تامین منابع انسانی و نیروی كار كارآمد برای بنگاههای كوچك و متوسط در مقایسه با شركتهای بزرگ مشكل تر است، زیرا پیشنهادهای شركتهای بزرگ برای متخصصین از جاذبه بیشتری برخوردار است. به این مساله باید این نكته را هم اضافه كرد كه حدود ۸۰ درصد نیروی كار، دوران كارآموزی خود را در بنگاههای كوچك و متوسط طی می كنند و سپس جذب شركتهای بزرگ می شوند.
- در بنگاههای كوچك و متوسط ارتباط نزدیكی بین صاحب یا مدیر بنگاه و وضعیت اعتبار و پرستیژ آن بنگاه وجود دارد. این ارتباط نزدیك در مورد كاركنان شركت نیز مصداق دارد به طوری كه مشكلات شخصی مدیران و یا صاحبان بنگاههای كوچك و متوسط مـــــی تواند برای كل بنگاه مشكل آفرین باشد. از سوی دیگر رابطه نزدیك با كاركنان بر امكان تعدیل نیروی انسانی در مواقع بحران و ركود اقتصادی تاثیر منفی می گذارد، در حالی كه شركتهای بزرگ كمتر با چنین مشكلاتی مواجه هستند.
- قدرت تاثیرگذاری بنگاههای كوچك و متوسط بر مسائل محیطی و منطقه ای قابل مقایسه با شركتهای بزرگ نیست و بنگاههای كوچك ناچارند كه خود را با شرایط محلی تطبیق دهند. مثلاً وقتی شركت BMW برای ایجاد كارخانه جدید در فكر تهیه زمین بود، شهرهای مختلف برای دادن زمین و تسهیلات به این شركت با هم به رقابت می پرداختند.
● پشتیبانی عملی از بنگاههای كوچك و متوسط
در جمهوری فدرال آلمان دست كم ده نهاد گوناگون به طرق مستقیم و غیرمستقیم بنگاههای كوچك و متوسط را تحت حمایت قرار می دهند. عملكرد این نهادها به گونه ای است كه اقدامات هریك از آنها تكمیل كننده اقداماتی است كه توسط سایر نهادها انجام می شود. از میان نهادهای متعددی كه برای حمایت از بنگاههای كوچك و متوسط در آلمان وجود دارد، به معرفی و بررسی عملكرد چند نهاد مهم می پردازیم:
▪ اتاق بازرگانی و صنایع
در ۸۳ شهر آلمان اتاق صنایع و بازرگانی وجود دارد و تمام شركتهای آلمانی براساس قانون عضو اتاق هستند. تعداد این شركتها ۳/۳ میلیون شركت است.
اتاقهای صنایع در مجموع انجمنی را بوجود آورده اند، تحت عنوان «انجمن آلمانی اتاقهای صنایع و بازرگانی» كه بهDIHT معروف است كه منافع كل اقتصاد در رابطه با حكومت و اعضای اتاق را دنبال می كنند. اتاق صنایع و بازرگانی دو وظیفه عمده دارد:
وظیفه نخست دفاع از منافع اقتصادی اعضا، حمایت و تشویق اعضا و ارائه خدمات به آنها بویژه در رابطه با خارج از كشور است. در تعقیب این وظیفه اتاق بازرگانی بایستی منافع كل اقتصاد را در نظر بگیرد بدین معنی كه اگر در یكی از مناطق فدرال مشكلی پیش بیاید و یا دولت بخواهد درباره مالیاتها تصمیماتی اتخاذ كند اتاقها به دفاع از شركتها می پردازند و اتاق كل نیز در خصوص این موضوعات نظرات خود را به دولت اعلام می كند. اظهارنظر اتاق مبتنی بردو ویژگی است: یكی شامل بودن و جامع بودن نظرات است و دیگری حفظ توازن در اظهارنظرهاست كه جنبه كارشناسی در آن كاملاً رعایت می شود.
دومین وظیفه مهم اتاق كه بیشتر مربوط به امور دولتی است آموزش و آزمون است. اتاق درباره اغلب رشته هایی كه در نظام آموزشی دوگانه آلمان (آموزشهای نظری و آموزشهای عملی) انجام می شود هم روی محتوای برنامه ها و دروس نظر می دهد و هم برای یكسان سازی و استانداردكردن آموزشها، برگزاری آزمون را به عنوان یك نهاد بیطرف برعهده می گیرد. از این رو فارغ التحصیلان نظام آموزشی كه جذب بازار كار در اقتصاد آلمان می شوند یا بیش از ۸۰ درصد كارآموزان كه دوره های آموزشی خود را در بنگاههای كوچك و متوسط در نقاط مختلف آلمان می گذرانند، پس از بیرون آمدن از بوته آزمونهای استاندارد كه توسط اتاق برگزار می شود، در رشته تخصصی خود در هرجای كشور پذیرفته می شوند.
از دیگر وظایف اتاق ایجاد رابطه با خارج از كشور بویژه در امر صادرات و واردات است. از این رو اتاق در كنار دولت خدمات مختلفی را در اختیار صنعت و بازرگانی به صورت مستقل قرار می دهد و این خدمات برجسته ای است كه اغلب بنگاههای كوچك و متوسط از آن برخوردار می شوند.
اتاق كل صنایع و بازرگانی بویژه در خصوص سیاست مالیاتی دولت، نحوه كاهش مالیات افراد و شركتها طرف مشورت دولت قرار می گیرد و نظرات كارشناسی در زمینه های مربوط ارائه می نماید. اتاق چون خود را نماینده منحصر به فرد صنف یا گروه خاصی نمی داند، تاثیر متوازنی روی سیاستهای كلی دارد.
اتاق صنایع و بازرگانی به عنوان میانجی بین كارگران و كارفرمایان نیز عمل می كند.شركتهای آلمانی به علت مفاد اساسنامه خود وضعیت خاصی دارند. این ویژگی مربوط به وجود شوراها در كارخانه ها و شركتهای آلمانی است كه حق تعیین سرنوشت شركت را دارند. بدین معنی كه نمایندگان كاركنان و رای آنها در تصمیم گیریهای مربوط به سرمایه گذاری، محیط زیست، آموزش و به طور كلی در سیاست عمومی شركت تاثیرگذار است. بنابراین همواره تضادهایی بین منافع كارگران و كارفرمایان وجود دارد. وظیفه اتاق به عنوان نماینده تمام شركتهای آلمانی این است كه از آزادی تصمیم گیری برای مدیران در شركتها دفاع نماید و در عین حال روشهایی را اعمال كند كه حق اظهارنظر و تاثیرگذاری برروی تصمیمات از كارگران سلب نشود و سرانجام اینكه از بروز بیكاری و عدم اشتغال به علت مشكل تصمیم گیری جلوگیری نماید.
از آنجا كه ۹۹ درصد شركتهای عضورا بنگاههای كوچك و متوسط تشكیل می دهند بنابراین كار اصلی اتاقهای صنایع و بازرگانی با بنگاههای كوچك و متوسط است. از آنجا كه تنوع در بنگاههای كوچك و متوسط بسیار زیاد است، سیاست كلی اتاق بردفاع از مصالح همگانی این بنگاهها استوار است، از این رو اتاق همواره در مسائل كلی نظرات مصلحتی می دهد و به دنبال ایجاد قوانین و شرایطی است كه سرمایه گذار و نیروی كار هردو احساس اطمینان كنند.
اتاق صنایع و بازرگانی نه با دادن پول و سرمایه بلكه با دادن نظرات مشورتی به حفظ مصالح شركتها كمك می كند. اتاق همچنین برای حفظ پویایی اقتصادی به كارآفرینانی كه علاقمند به ایجاد بنگاههای جدیدی هستند از طریق ارائـه اطلاعات مورد نیاز آنها كمك مــی كند.
علاوه بر موارد فوق اتاق بازرگانی آلمان با سایر نهادهایی كه در زمینه حمایت از بنگاههای كوچك و متوسط فعالیت می كنند نظیر وزارت اقتصاد و تكنولوژی و نیز بانك تسویه همكاری می نماید. این همكاری به صورت برگزاری كنفرانسها و همایشهایی در راستای منافع بنگاههای كوچك و متوسط از جمله چگونگی تامین مالی بنگاهها، بازار كار، سیاستهای مربوط به بنگاههای كوچك و متوسط، سیاستهای مالیاتی و مبادله اطلاعات می باشد.
▪ بانك تسویه
بیش از پنجاه سال از زمان تاسیس بانك تسویه در آلمان می گذرد. بانك از ابتدای تاسیس خود تلاش داشته است كه بار ویرانی های بجامانده از جنگ دوم جهانی را در اجتماع تقسیم كند و در این راستا همگام با تحولات انجام شده در اقتصاد آلمان به ایفای نقش پرداخته است . بانك با عنایت به سهم بزرگی كه بنگاههای كوچك و متوسط در اقتصاد آلمان دارند، عملاً در جهت پشتیبانی از این بنگاهها و در راستای خط مشی دولت در این خصوص عمل می كند. عمده ترین خط مشی دولت آلمان در حمایت از بنگاههای كوچك و متوسط عبارتند از:
- ارتقای كارآفرینی و تلاش برای ایجاد بستر مناسب برای آن؛
- كاهش مالیات و سایر الزامات بوروكراتیك؛
- ایجاد شبكه هایی برای ارتباط بین بنگاهها با دانشگاهها و موسسات
تحقیقاتی؛ - توسعه فناوری اطلاعاتی و ارتباطی.
در راستای خط مشی فوق بانك تسویه بااعطای وامهای كوتاه مدت مبتنی بر برنامه شركتها (BUSINESS PLAN) ، مشاركت، ارائه تضمین های لازم، ارائه مشاوره های مالی و ایجاد آژانسهای مشاركتی برای بنگاههای كوچك و متوسط، به بهبود وضع اقتصادی كشور كمك می كند. برای تحقق این هدف بانك تسویه در زمینه ایجاد بنگاههای جدید و كمك به كارآفرینان، كمك به رشد بنگاههای موجود، حمایت از نوآوریهای فنی و تكنولوژیك و حمایت از كارآموزیهای و انجام آموزشهای پیشرفته در این بنگاهها خدماتی ارائه می دهد.
در ده سال گذشته بانك تسویه ۵۰۰/۰۰۰ مورد كمك مالی برای تاسیس بنگاههای جدید اعطاء كرده است كه حاصل آن ایجاد ۳/۵۰۰/۰۰۰ شغل جدید بوده است. طی همین مدت، تراز بانك از ۱۲ میلیارد یورو به ۵۰ میلیارد یورو رسیده است. بانك نه تنها به ارائه تسهیلات مالی می پردازد بلكه به ارتقای فرهنگ كارآفرینی نیز در كشور كمك می كند، كاری كه تصور نمی رود جزو وظایف بانكها باشد. این بانك كارگاههای آموزشی با شركت دانش آموزان در مدارس برگزار می كند و با آنان به عنوان بنیان گذاران بنگاهها و شركتهای جدید برخورد می كند و در این فرآینـــد، دانش چگونگی سرمایه گذاری در صنعت و سرمایه دار شدن آموزش داده می شود. در این زمینه نه تنها دانش آموزان، بلكه معلمان نیز آموزشهای لازم در زمینه سرمایه گذاری و كارآفرینی را می بینند.
یكی دیگر از راههای كمك به حفظ و توسعه كسب و كار در بنگاههای كوچك و متوسط این است كه اطلاعات مربوط به این بنگاهها در بانك اطلاعاتی بانك تسویه وجود دارد و مثلاً می دانند كه صاحبان یا مدیران چه بنگاههایی به سن بازنشستگی رسیده اند و می خواهند شركتهای خود را واگذار نمایند یا چه كسانی می خواهند كسب و كار تازه ای را شروع نمایند. با استفاده از این اطلاعات، بانك تلاش می كند كه این دو گروه را به یكدیگر نزدیكتر كند. و این براساس وظیفه ای است كه دولت برعهده بانك گذاشته است.
یكی از اصلی ترین شرایط بانك تسویه برای واگذاری تسهیلات مالی به بنگاهها ارائه «برنامه كسب و كار یا « BUSINESS PLAN» از سوی این بنگاههاست. این برنامه به دقت مورد بررسی بانك قرار می گیرد و معقول و به صرفه بودن آن از لحاظ اقتصادی، ایجاد اشتغال، نوآوری و... مبنای ارایه تسهیلات بانكی است. براساس آمارهای موجود به طور متوسط حدود ۳۰ درصد بنگاههای جدید در پنج سال اول فعالیت خود ورشكست می شوند. این آمارها در خصوص بنگاههایی كه از تسهیلات بانك تسویه استفاده می كنند فقط ۱۰ درصد است. بنابراین بنگاههایی كه از كمكهای بانك تسویه استفاده می كنند، از شانس بیشتری برای بقاء و ادامه فعالیت برخوردارند ضمن آنكه میزان اشتغال زایی در آنها ۱/۵ برابر بنگاههای مشابه است.
▪ موسسه تحقیقات بنگاههای كوچك و متوسط
موسسه تحقیقات بنگاههای كوچك و متوسط یك موسسه خصوصی مورد حمایت دولت است كه علاوه بر دولت فدرال از حمایت دولتهای ایالتی و محلی نیز برخوردار است. كار اصلی این موسسه بررسی مشكلات و مسائل مرتبط با بنگاههای كوچك و متوسط است. وجود چنین موسسه ای و حمایت دولت از آن نشان می دهد كه بنگاههای كوچك و متوسط چه اهمیتی برای كشور آلمان دارند. وظیفه اصلی این مركز برقراری پیوند بین دانشگاهها و موسسات علمی - پژوهشی بااقتصاد خصوصی و اتحادیه های مختلفی است كه در اقتصاد آلمان به فعالیت می پردازند. مركز این موسسه در شهر بن قرار دارد و دو دانشگاه بن و كلن بااین مركز همكاری نزدیكی دارند. برخی دیگر از همكاران این موسسه را كارشناسان وزارت اقتصاد و فن آوری تشكیل می دهند. در این مركز یك بانك اطلاعاتی از پژوهشهای انجام شده گردآوری شده است. این دانش علمی به موسسه اجازه می دهد تا مشكلات فراروی بنگاههای كوچك و متوسط را پیش بینی كرده و برای آن چاره اندیشی كند. در هر شش ماه وضعیت اقتصادی بنگاههای كوچك و متوسط مورد بررسی قرار گرفته و گزارشهای لازم تهیه می شود. همچنین تحقیقاتی درباره موضوعات مهم از جمله اشتغال انجام می شود. دانش انباشته و سازمان یافته در این مركز در پیش بینی بموقع تحولات آینده و تصمیم گیریهای مرتبط با آن بسیار موثر است.
از آنجا كه بیشتر مسائل و مشكلات بنگاههای كوچك و متوسط خاص كشور آلمان نیست، در موسسه تحقیقات بنگاههای كوچك و متوسط مطالعاتی در مورد وضعیت این بنگاهها در سایر كشورها نیز انجام می گیرد. در این راستا این مركز با موسسات مشابه اتحادیه اروپا همكاری می كند. تشكیلاتی به نام EUROPEAN OBSERVATOR اطلاعات و داده های مورد نیاز را در اختیار این موسسه و موسسات مشابه قرار می دهد. این داده ها چون مربوط به كشورهای مختلف است اغلب با هم قابل مقایسه نیست و به علت تفاوت داده ها و اطلاعات حاصل از آنها معمولاً بنگاهها نمی توانند فرصتها و تهدیدهای موجود در كشورهای مختلف را به درستی درك كنند. این مركز و سایر مراكز مشابه تلاش دارند تا چنین داده هایی را با هم مقایسه و تطبیق دهند. این مركز بااتاق بازرگانی و صنایع نیز همكاری نزدیكی دارد.
كار دیگری كه این مركز انجام می دهد بررسی مساله انتقال دانش و فن آوری به سایر كشورهاست كه معمولاً به دو طریق انجـام مــی گیرد: ۱_- از طریق محققان و پژوهشگران خارجی كه با كاركردن در آلمان به نحوه كار آشنـا می شوند و آن را به كشور خود انتقـال می دهند. ۲ - از طریق ارائه اطلاعات به كشورهای خارجی در طی كنفرانسها توسط این مركز. حمایت از این اقدام توسط GTZ كه یك موسسه فنی است و از همكاریهای توسعه ای با كشورهای در حال توسعه پشتیبانی می كند، انجام می شود.
این موسسه مشاوره مستقیم به بنگاههای كوچك و متوسط ارائه نمی كند بلكه اغلب طرف انجمن ها و اتحادیه هاست. حدود ۲۰ درصد از تحقیقات این مركز را تحقیقات پایه تشكیل می دهد. تحقیقـات داخلی اغلب برروی موضوعاتی است كه خود مركز تشخیص می دهد. این موضوعات باید به تایید هیات مدیره برسد. محتوای تحقیقات انجام شده نیز باید به تایید یك هیات نظارت منتخب در خارج از موسسه برسد. بودجه تحقیقات را نیز دولت فدرال و دولتهای ایالتی تامین می كنند. بخشی از كارهای پژوهشـی نیز به سفارش موسسات و اتحادیه های مختلف انجام می پذیـرد و تعداد این پژوهشها نیز در حال افزایش است و به حدود پنجاه درصد از مجموع تحقیقات مــــی رسد.
▪ خانه اقتصادB.B.W :
در سال ۱۹۷۲ انجمن های كارفرمایان و بازرگانان برلین این سازمان آموزشی غیرانتفاعی را بنیان نهادند. این موسسه هم اكنون یكی از مهم ترین مراكز آموزش مدیریت در آلمان به حساب می آید. وظیفه اصلی این موسسه شركت در برنامه های بین المللی كمك به توسعه توانائیهای بنگاههای كوچك و متوسط از طریق آموزشهای مدیریت و خدمات مشاوره مالی است، از این روBBW در پــــروژه های مربوط به تغییر ساختار صنایع در اروپا باتوجه ویژه به مهارتهای جدید و قابلیتهای مورد نیاز برای این تغییرات و نیز كمك به توسعه ابزارهای جدید آموزشی كه متناسب با این نیاز باشد و براساس برنامه های اتحادیه در بخشهای مختلف اقتصادی فعالیت می كند.
محور دیگر فعالیتBBW برروی برنامــــه های ADAPT است. هدف از این برنامه ها ایجاد شبكه هایی از بنگاههای كوچك و متوسط و نیز شركتهای بزرگ با دانشگاهها و سازمانهای آموزشی به منظور بهبود و توسعه انتقال دانــش به بنگاههای كوچك و متوسط در زمینه محصـولات جدید و نیز مدیریت تولید محصولات جدید و تولید و فروش به منظـــور حفظ قدرت رقابت بنگاههای كوچك و متوسط در بازارهای ملی، منطقه ای و بین المللی است.
موسسهBBW با حمایت بخشهای صنعت و تجارت اقدام به برگزاری دوره های كاربردی آموزش فنی و حرفه ای، آموزشهای تخصصی و آموزشهای تكمیلی می نماید. این موسسه بویژه در زمینه آموزش تاكید ویژه ای بر كمك و حمایت از بنگاههای كوچك و متوسط دارد، زیرا این بنگاهها به خاطر هزینه های بالا و سایر موانــع موجود به تنهایـی از عهده چنین برنامـه هایی برنمی آیند. در كنار این آموزشها، موسسهBBW به بنگاههای كوچك و متوسط در پیداكردن كاركنان واجد شرایط نیز كمك می كند. همچنین این موسسه با حمایت و كمكهای مـالی اداره كار فدرال برنامه های آموزشی ویـژه ای برای افراد بیكار ارائه می كند.

گروه مطالعاتSMEs سازمان مدیریت صنعتی

منبع : ماهنامه تدبیر