چرا بعضی‌ها چندشخصیتی‌اند؟

امروز می‌خواهیم راجع به یكی از بیماری‌های روانپزشكی صحبت كنیم كه شاید شما هم نام آن را شنیده باشید و یا حتی راجع به آن كتاب خوانده باشید. اختلال هویت تجزیه‌ای كه اختلال شخصیت چندگانه نامیده می‌شود، یكی از مزمن‌ترین اختلالات تجزیه‌ای محسوب می‌شود. بیشتر افراد خود را انسانی با یك شخصیت اساسی می‌دانند و حسی یكپارچه از خویشتن دارند ولی بیماران مبتلا به اختلالات تجزیه‌ای، حس دارا بودن یك هوشیاری واحد را از دست می‌دهند. شخص احساس می‌كند كه فاقد هویت است یا درباره هویت خود سردرگم است و یا اینكه هویت‌های متعددی دارد. هر چیزی كه معمولا به انسان‌ها شخصیت واحد می‌بخشد (مثل افكار، احساسات و اعمال یكپارچه) در افراد مبتلا به اختلالات تجزیه‌‌ای طبیعی نیست.
● تجزیه چیست و به چه معنا است؟
تجزیه به‌عنوان دفاعی در مقابل ضربه ظهور می‌كند كه البته منظور از كلمه ضربه در اینجا، ضربات روحی و روانی است. تجزیه در اصل یك نوع سیستم دفاعی است كه ذهن به‌صورت ناخودآگاه و بی‌آنكه ما روی آن كنترلی داشته باشیم، در پیش می‌گیرد. دفاع‌های تجزیه‌ای كاركرد دوگانه‌ای دارند. اول اینكه به فرد كمك می‌كنند در زمان وقوع ضربه خود را از آن دور كند و دوم اینكه مانعی برای گنجاندن ضربه در زندگی فرد می‌شوند و آن را به تعویق می‌اندازند. در اصل تجزیه وضعیتی را به‌وجود می‌آورد كه محتویات ذهنی در هوشیاری‌های موازی حضور هم‌زمان پیدا می‌كنند.
● چه كسانی و چرا؟
گروهی از دانشمندان معتقدند كه اختلال هویت تجزیه‌ای بسیار نادر است و گروه دیگر می‌گویند كه اختلال مزبور بسیار كمتر از حد واقعی شناسایی شده است. بیشتر بیمارانی كه تشخیص این اختلال را دریافت می‌كنند، مؤنث هستند و در اصل نسبت ابتلای خانمها به آقایان از ۵ به ۱ تا ۹ به ۱ متغیر است. با این حال اكثر پزشكان و پژوهشگران معتقدند كه آقایان در نمونه‌‌های بالینی كمتر از حد واقعی گزارش شده‌اند زیرا به عقیده آنها بیشتر افراد مذكری كه دچار این بیماری هستند، بیشتر وارد سیستم قضاوت جنایی می‌شوند تا سیستم بهداشت روانی. این اختلال در اواخر نوجوانی و اوایل جوانی بیشتر دیده می‌شود و میانگین سنی در زمان تشخیص ۳۰ سالگی است. هرچند بیماران معمولا ۵ تا ۱۰ سال پیش از تشخیص‌، نشانه‌ها را داشته‌اند. به‌نظر می‌رسد كه این اختلال در بستگان درجه اول مبتلایان بیشتر از جمعیت كلی دیده می‌شود.
● علت بیماری
علت اختلال هویت تجزیه‌ای به‌درستی معلوم نیست، هرچند در سابقه بیماران (تقریبا صد در صد آنها) حادثه آسیب‌رسان غالبا در دوران كودكی وجود داشته است. به‌طور خلاصه می‌توان چهار نوع عامل سبب‌ساز را نام برد:
▪ تجربه یك حادثه آسیب‌رسان
▪ عوامل محیطی
▪ استعداد برای ابتلا به اختلال
▪ فقدان حمایت بیرونی
رویداد آسیب‌رسان معمولا سوء رفتار جسمی و جنسی در دوران كودكی است. سایر رویدادهای آسیب‌رسان عبارتند از: مرگ بستگان یا دوستان نزدیك در دوران كودكی و شاهد آسیب و مرگ بودن.
● بیشتر بدانیم!
اختلال هویت تجزیه‌ای نام اختلالی است كه قبلا به اختلال شخصیت چندگانه شهرت داشت. این اختلال، مزمن است. مفهوم شخصیت، القاءكننده احساس یكپارچگی در شیوه تفكر، احساس و رفتار شخص و دریافت او از خود به‌‌عنوان موجودی واحد است. افراد مبتلا دارای دو یا چند شخصیت مجزا هستند كه هر یك از آنها در دوره‌ای كه آن شخصیت خاص تسلط دارد، تعیین‌كننده رفتار و نگرش‌های آنان است. برای تشخیص‌گذاری باید حداقل دو تا از این هویت‌ها یا حالات شخصیتی، متناوبا كنترل رفتار شخص را به عهده بگیرند.
تعداد متوسط شخصیت‌ها در اختلال هویت تجزیه‌ای بین ۵ تا ۱۰شخصیت است. اغلب در هنگام تشخیص فقط ۲ یا ۳ شخصیت مشهود است و سایر شخصیت‌ها در جریان مسیر درمان شناسایی می‌شوند. تعداد متوسط هویت‌های گزارش‌شده برای بیماران مذكر ۸ و برای بیماران مونث ۱۵ برآورد شده است كه البته هنوز این اعداد مورد شك است و نیاز به بررسی‌های بیشتری دارد.
گذر از یك شخصیت به شخصیت دیگر اغلب به‌صورت ناگهانی و نمایش‌گونه صورت می‌پذیرد. بیماران عموما در هر وضعیت شخصیتی، از وجود شخصیت‌های دیگر و رویدادهایی كه در جریان تسلط آنها گذشته است، آگاه نیستند. با این حال گاهی یكی از شخصیت‌های دیگر، دچار چنین فراموشی نبوده و از وجود، كیفیات و فعالیت‌های شخصیت‌های دیگر كاملا آگاه است. گاهی نیز شخصیت‌ها به درجات مختلف از وجود بعضی یا تمام شخصیت‌های دیگر آگاهی دارند و ممكن است با هم طرح دوستی، رقابت یا همراهی بریزند. اغلب شخصیت‌ها نام خاص را دارند و گاهی نیز یك یا چند شخصیت موجود در فرد نام كاركرد خود را دارند (مثل محافظ.) ممكن است شخصیت‌ها از دو جنس متفاوت، نژادها و سنین مختلف و از خانواده‌هایی غیر خانواده اصلی بیمار باشند. شخصیت‌ها اغلب بسیار متفاوت و حتی ممكن است متضاد باشند.
بیماران اغلب، در معاینه هیچ نكته غیرعادی ازلحاظ وضعیت روانی ندارند به جز اینكه، درباره دوره‌های زمانی مختلف فراموشی دارند. گاهی با واداشتن بیمار برای تهیه یك دفتر یادداشت روزانه فرد معاینه كننده می‌تواند شخصیت‌های متعدد بیمار را در این یادداشت‌ها بیابد.
● ادامه داستان
این بیماران اغلب هم‌زمان دچار اختلالات روانی دیگر مثل اختلالات اضطرابی، اختلالات خلقی، اختلالات وابسته به مصرف مواد، اختلالات خواب و غیرههم هستند. در عین حال اقدام بر خودكشی در میان آنها شایع است.
● درمان
موثرترین رویكرد درمانی برای اختلال هویت تجزیه‌ای، درمان‌های غیر دارویی است. به كمك روش‌های تخصصی كه از حوصله این بحث خارج است، اطلاعات اضافی درباره سابقه، شناسایی شخصیت‌های قبلا ناشناخته و تسهیل تخلیه هیجانی صورت می‌گیرد. درمان این اختلال نیاز به صبر و حوصله، دقت و زمان دارد. دارو فقط در صورت لزوم مثلا در وجود همزمان اختلال افسردگی یا اختلال اضطرابی و غیره تجویز می‌شود. درمان دارای مراحلی است كه باید یك به یك انجام شود و هر نوع شتاب‌زدگی در سیر درمان معادل ضربه دیگری بر فرد بیمار است.‌
● سرنخ ها
برخی حالات به نفع تشخیص اختلال هویت تجزیه‌ای است، ازجمله:
▪‌ گزارش‌های دگرگونی زمانی، فراموشی لحظه‌ای و عدم تداوم
▪ بازگویی‌ دوره‌های رفتاری بیمار از جانب دیگران كه خود بیمار آنها را به‌خاطر نمی‌آورد.
▪ اشخاص بیمار را مورد شناسایی قرار دهند و یا به نامی دیگر بخوانند كه بیمار آنها را نمی‌شناسد.
▪ بیمار ممكن است خود را به نامی دیگر بخواند و به‌عنوان سوم شخص خطاب كند.
▪ كشف نوشته‌ها، نقاشی‌ها یا دیگر محصولات كاری دی و اشیایی مثل كارت هویت، لباس و غیره میان اموال بیمار كه قابل شناسایی یا قابل توجیه نیست.
▪ سابقه آسیب‌های عاطفی شدید در دوران كوكی (معمولا قبل از پنج‌سالگی)

دكتر ژامك مدرسی - روانپزشك

منبع : روزنامه سلامت