چه شخصیتی سالم است، چه شخصیتی بیمار؟

درمان اكثر قریب به اتفاق اختلالات شخصیت، وقت‌گیر است و نیاز به شركت فعال بیمار و گاه خانواده او در امر درمان دارد.
شخصیت عموما به معنای عنوانی كلی است كه رفتار قابل مشاهده فرد را توصیف می‌كند و یا بیان تجارب درون ذهنی فرد را به نمایش می‌گذارد. هر یك از ما افكاری در سر داریم، اهدافی در زندگی داریم، راه‌های مختلفی را برای مقابله و برخورد با مشكلات در پیش می‌گیریم، به اشكال متفاوتی با اطرافیان و اقوام خود ارتباط برقرار می‌كنیم و خلاصه اینكه هریك از ما دارای یك شخصیت خاص هستیم. مردم شخصیت خود و دیگران را به صورت‌های متنوعی توصیف می‌كنند مثل جاه‌طلب، صمیمی، پرخاشگر، مذهبی، وظیفه‌شناس، كناره گیر، بدبین و غیره... امروز می‌خواهیم راجع به اختلال شخصیت برای شما بگوییم.
اختلال شخصیت عبارت است از تجارب درون ذهنی و رفتاری كه با دوام بوده و از طرفی بر معیارهای فرهنگی منطبق نباشد و به علاوه، از نوجوانی یا جوانی شروع شود و در طول زمان تغییر نكند. این اختلال موجب ناخشنودی و مختل شدن كاركردها می‌شود. جالب است بدانید، احتمال آنكه بیماران دچار اختلال شخصیت، تن به كمك‌های روانپزشكی ندهند و داشتن هر گونه مشكلی را انكار كنند، بسیار بیشتر از این احتمال در بیماران دچار اختلالات اضطرابی، اختلالات افسردگی یا اختلال وسواسی اجباری است. این بیماران اغلب تلاش می‌كنند تا محیط اطراف و بیرونی خود را تغییر دهند و آن را مطابق نیازهای خود شكل ‌دهند. آنها معتقدند كه مشكلی ندارند و دیگران هستند كه دچار مشكل هستند یا آنها را درك نمی‌كنند. این عامل یكی از موانع مهم بر سر راه درمان اختلالات شخصیت است.
● چرا من؟
اختلالات شخصیت، علت واحد و مشخصی ندارد بلكه مجموعه‌ای از عوامل باید در كنار یكدیگر قرار بگیرند تا فرد به سمت این بیماری پیش برود. یكی از این عوامل وراثت است. برخی مواد شیمیایی در بدن نیز در بروز حالات و ابعاد مختلف شخصیت نقش ثابت شده‌ای دارند مثلا افرادی كه به صورت ناگهانی تصمیم می‌گیرند و در اصل بدون فكر كردن به نتایج امری، دست به عمل می‌زنند، دچار تغییرات غیرعادی در سطوح برخی مواد شیمیایی در خون و سیستم عصبی خود هستند. حتی امواج مغزی نیز در برخی از اختلالات شخصیتی دچار تغییراتی می‌شود. در كنار عوامل فوق، بحث‌های پیچیده‌تری نیز قرار می‌گیرد مثل مكانیسم‌های دفاعی كه در این اختلالات به صورت افراطی و بیمارگونه دیده می‌شود. این مكانیزم‌ها خود بحث جداگانه‌ای را می‌طلبد ولی همین قدر بگوییم كه هریك از ما، از این سازوكارهای دفاعی استفاده می‌كنیم تا از خود در برابر اضطراب‌های بین فردی كه در روابط با افراد دیگر پیدا می‌كنیم، محفاظت كنیم. این ساز و كارها (مكانیزم‌ها) در اختلالات شخصیتی حالت مسلط و افراط گونه می‌یابد و به بروز علائم بیماری منجر می‌شود.
● راه حل...
درمان اكثر قریب به اتفاق اختلالات شخصیت، وقت‌گیر است و نیاز به شركت فعال بیمار و گاه خانواده او در امر درمان دارد. داروها بخش كوچكی از سیر درمان را تشكیل می‌دهند و بیشتر قادرند علایمی مانند اضطراب یا افسردگی و غیره را بهبود بخشند. جزء اصلی درمان شامل درمان‌های غیر دارویی است، مانند: گروه درمانی، رفتار درمانی، شناخت درمانی،....
از طرف دیگر، پزشك درمانگر نیز باید فردی با تجربه، باحوصله و پر انرژی باشد تا بتواند دوشادوش بیمار در سیر بهبودی گام بردارد.
● آیا می دانستید كه ...
طبق آخرین و جدیدترین تقسیم‌بندی‌ها، اختلالات شخصیت به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند كه در هر دسته چند نوع مختلف از این اختلال گنجانده شده است. انواعی كه در هر دسته قرار دارند، دارای وجوه مشتركی هستند.
▪ دسته اول از اختلالات شخصیتی دربرگیرنده افرادی است كه اغلب از نظر دیگران غریب و نامتعارف به نظر می‌رسند. طرز لباس پوشیدن، حرف زدن، اعتقادات، ... آنها برای دیگران عجیب است و نمی‌توان توضیحی قابل قبول برای رفتار این افراد یافت. یكی از اختلالات دسته اول، اختلال شخصیت بدگمان (پارانوئید) است كه شاید به گوش شما هم خورده باشد.
▪ در دسته دوم، اختلالاتی قرار دادند كه دارای این خصوصیات هستند: مبتلایان اغلب بسیار هیجانی هستند، رفتار و گفتار آنها نمایش‌گونه و حالت تئاتری دارد، افرادی نامتعادل‌اند كه از برقراری روابط بلند مدت با افراد دیگر ناتوان هستند، ممكن است درگیری‌های قانونی پیدا كنند و حتی زندانی شوند. مصرف مواد مختلف و الكل در این گروه بسیار بیشتر از گروه‌های دیگر است. در عین حال اختلالات افسردگی نیز با شیوع نسبتا بالایی در آنها دیده می‌شود. خلاصه این طور بگوییم كه سر و صدای این دسته، از دو دسته دیگر در حداكثر موارد بیشتر است. خطر خودكشی نیز برخی از آنها را تهدید می‌كند.
▪ دسته سوم بیماران اغلب سطوح بالایی از اضطراب را تجربه می‌كنند. اختلالات افسردگی نیز در آنها نسبتا شایع است. شاید شما هم در اطراف خود فردی را سراغ داشته باشید كه به صورت افراطی اهل نظم و ترتیب و خط و خط‌كشی برای هر كاری باشد. اینها افرادی هستند كه ذهنشان همیشه مشغول برنامه‌ریزی و رسیدگی به جزئیات، قواعد، نظم و فهرست‌ها و جداول زمانی است، سرسخت و یكدنده هستند، در كار خود از دیگران كمك نمی‌خواهند زیرا معتقدند هیچ‌كس نمی‌تواند مثل خودشان آن كار را به درستی و كامل انجام دهد.
مهم اینكه... به خاطر داشته باشیم كه بیماران مبتلا به اختلالات شخصیت گاه قادرند به مدارج بالای تحصیلی و شغلی نیز دست یابند. پس داشتن تحصیلات عالیه یا یك شغل خوب، ردكننده احتمال وجود اختلال شخصیت نیست. خانم‌ها و آقایان بر اساس جنسیت خود به برخی از انواع اختلال شخصیت، با احتمال بیشتری مبتلا می‌شوند و هر دو جنس در معرض خطر ابتلا هستند بنابراین:
▪ اگر در كنترل تكانه‌های خود دچار مشكل هستید...
▪ اگر در روابط بین فردی خود مرتبا با خانواده، همكاران، دوستان و غیره...درگیری دارید.
▪ اگر حس می‌كنید كه حالات عاطفی و پاسخ‌های هیجانی شما، از نظر شدت، سرعت تغییرپذیری، تناسب این پاسخ‌ها با شرایط موجود با دیگران تفاوت زیادی دارد یا اطرافیانتان این امر را به شما گوشزد می‌كنند...
▪ و بالاخره اگر اطرافیان مرتبا به شما می‌گویند كه در برداشت‌هایتان یا تفسیرهایتان از موقعیت‌ها و رویدادها با دیگران متفاوت هستید...
دقت كنید كه شاید دچار اختلالاتی باشید، البته این در صورتی است كه این الگوهای رفتاری دیرپا و بادوام بوده و با فرهنگ جامعه همخوانی نداشته باشند.

دكتر ژامك مدرسی - روانپزشك

منبع : روزنامه سلامت