تل خندق ، دشتستان (برازجان)

در حدود شمال برازجان، در سمت راست و چپ جاده‌ای كه به طرف دالكی می‌رود، در سطح وسیعی،‌ تعدادی تپه و محوطه‌ باستانی وجود دارد كه برخی تسطیح شده و برخی هنوز تا حدودی سالم مانده‌‌اند. در سمت راست جاده‌ آسفالته فوق آثار یك قلعه دایره‌ای شكل دیده می‌شود كه دیوارهای بلند دور آن به وضوح قابل رویت است. بلندی این دیوار در حال حاضر نسبت به سطح زمین در برخی جاها حدود 5 متر است. ظاهراً دور این قلعه خندقی وجود داشته است كه آثار آن در سمت شرق و جنوب شرقی آن به وضوح دیده می‌شود. عرض دیوار به 5/6 متر می‌رسد. ارتفاع موجود و عرض دیوار،‌ بدون محاسبه كف خندق تا بالای دیوارها عظمت و موقعیت قلعه را مشخص می‌سازد. در سمت چپ جاده نیز آثار فراوانی چه به صورت تپه و چه به صورت محوطه‌های مسطح وجود دارد.
در سرتاسر این محوطه‌‌‌های وسیع آثار زیادی به صورت قطعات سفال قرمز رنگ و خاكستری رنگ ساده و همچنین تعدادی سفال از انواع لعابدار دوره‌ اشكانی پراكنده است. همچنین در برخی از محوطه‌های فوق، قطعاتی از گدازه‌ آهن وجود دارد كه همین امر بر وجود كارگاه‌های ذوب فلز دلالت دارد. یك سنگ آسیاب بزرگ در پای تپه‌ای افتاده است و در حول و حوش این سنگ علاوه بر قطعات ظروف سفالی، قطعاتی از هاون‌های سنگی دو دسته نیز وجود دارد. علاوه بر آن در سطح منطقه برازجان اشیایی شبیه به آن چه در چغازنبیل و شوش به عنوان میخ‌های تزئینی نامگذاری شده‌اند، به طور فراوان ملاحظه می‌شود. این میخ‌های تزئینی حدود 17 سانتی‌متر بلندی دارند و دارای قاعده دایره‌ای شكل تخت هستند. قطر آنها نیز حدود 17 سانتی‌متر است. طرف دیگر آن به صورت قارچی است كه انتهای گرد آن كم عمق مقعر است. سفال‌های آن مرغوب و به خوبی در كوره پخته شده‌اند. استحكام این سفال‌ها خیلی بیشتر از استحكام سفال‌های معمولی است و وزن نسبتاً زیادی نسبت به حجم و شكل خود دارند. در گزارش هیئت كاوش كاخ كوروش برازجان در سال 1350 نیز اشاره‌ای به این گونه اشیاء شده است و آنها را همانند گل میخ‌‌های دوره‌ عیلامی دانسته‌اند. مردم منطقه برازجان و تنگستان كه كم و بیش این اشیاء را در محوطه باستانی دیده‌اند آنها را «كوپال» یا «گوپال» می‌‌نامند. در محوطه باستانی تل خندق علاوه بر دیوارهای خشتی، دیوارهایی ساخته شده است كه مصالح آنها عمدتاً از قلوه‌سنگ و ملاط گچ مخصوص معماری دوره ساسانی است. در پیرامون محوطه قلعاتی از آجر شبیه آن چه در آرامگاه‌های دوره‌ اشكانی استفاده شده است نیز وجود دارد.