توسعه فناوری اطلاعات در دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی

● دسترسی به منابع اطلاعاتی
وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری به عنوان یك دستگاه دولتی پیشرو در زمینه اجرای طرح‌های IT و ICT از سال ۱۳۷۳ توسعه دسترسی دانشگاه‌ها و مراكز پژوهشی به شبكه‌های جهانی را از طریق پژوهشكده دانش‌های بنیادی در برنامه كاری خود قرار داده است.
در مراحل بعدی شبكه علمی كشور در مقام دومین شبكه اطلاعاتی گسترده، بیش از ۲۳۰ مركز علمی را در ۳۹ شهر به یكدیگر و به شبكه اینترنت متصل كرده است. گام‌های اخیر در زمینه توسعه محتوای علمی و فنی و توسعه آموزش‌های مجازی موجب شده است كه این شبكه به عنوان بزرگترین شبكه علمی منطقه به حساب آید.
دكتر مصطفی كریمیان اقبال و سیدیوسف حسینی در مقاله‌ای با عنوان "توسعه فناوری اطلاعات در دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی" كه در كارگاه توسعه راهبرد ملی در زمینه فناوری اطلاعات ارائه شده است، به بررسی وضعیت فناوری اطلاعات و ارتباطات در دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی پرداخته‌اند. خلاصه‌ای از این مقاله در ادامه می‌آید:
توسعه فناوری اطلاعات دارای چند پایه اساسی است كه مهمترین آن را می‌توان توسعه نیروی انسانی متخصص دانست. بنابراین ایجاد زیرساخت‌های آموزشی لازم برای تربیت نیروی انسانی در زمینه آی.سی.تی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برای ایجاد گروه‌های آموزشی آی.سی.تی در دانشگاه‌ها، اقدامات مؤثری انجام داده است. اما بخشی از نیروی متخصص انسانی كشور ایران جهت كار یا ادامه تحصیل به كشورهای توسعه یافته مهاجرت می‌كنند. از این‌رو ایجاد ساختارهایی از قبیل مراكز تحقیقاتی، پارك‌های علم و فناوری و مراكز رشد می‌توانند نقش مؤثری در ایجاد فرصت‌های شغلی و كارآفرینی در این زمینه ایفا می‌نمایند. ایجاد زیرساخت‌های لازم برای مراكز علمی و بكارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در جهت توسعه فعالیت‌های آموزشی، علمی و پژوهشی در دانشگاه‌ها از اهداف مهم در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری محسوب می‌شود.
● چارچوب فعالیت‌های آی.سی.تی در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
برنامه‌ها و فعالیت‌های وزارت علوم در زمینه فناوری اطلاعات را بر پایه یك نظام جامع و راهبردی به صورت یك مدل مفهومی كه شامل برنامه‌ها، فعالیت‌ها، مأموریت‌ها و دیدگاه‌ها می‌شود، می‌توان تبیین كرد.
افزایش ظرفیت تربیت نیروی انسانی در زمینه آی.سی.تی، تجهیز دانشگاه‌ها و مراكز تحقیقاتی به سخت‌افزارها، نرم‌افزارها، افزایش دسترسی به منابع اطلاعاتی، كاربرد آی.سی.تی، در توسعه آموزش عالی از طریق آموزش‌های مجازی، افزایش دسترسی به اینترنت، به‌كارگیری آی.سی.تی، در نظام مدیریتی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، ایجاد و توسعه ساختارهای حمایت از شركت‌های كوچك و متوسط در زمینه آی.سی.تی، و كمك به ایجاد شركت‌های كوچك و متوسط در زمینه آی.سی.تی از جمله برنامه‌هایی است كه در زمینه‌ مأموریت‌های مرتبط با چشم‌اندازهای اصلی به اجرا درآمده است.
همچنین كمك به تأسیس و تقویت گروه‌های علمی آی.سی.تی در دانشگاه‌های كشور از جمله فعالیت‌های اجرایی است كه این امر برای افزایش ظرفیت تربیت نیروی انسانی، یكی از برنامه‌های مهم توسعه گروه‌های آموزشی و پژوهشی در دانشگاه‌های كشور است. در این رابطه گروه كاری در ستاد وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تشكیل شده است، كه به بررسی چگونگی و معیارهای انتخاب دانشگاه‌های متقاضی تأسیس گروه علمی آی.سی.تی پرداخته است. از بین ۲۲ دانشگاه متقاضی تأسیس گروه علمی آی.سی.تی به ۱۱ دانشگاه از جمله مركز تحصیلات تكمیلی زنجان، دانشگاه تهران، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه صنعتی امیركبیر، دانشگاه علم و صنعت، دانشگاه شیراز، دانشگاه اصفهان، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه الزهرا و دانشگاه علامه طباطبایی از محل طرح تكفا كمك مالی صورت گرفته است.
دانشگاه‌های مختلف كشور علاوه بر دریافت كمك‌های ارائه شده برای تأسیس گروه علمی آی.سی.تی، به توسعه رشته‌های مرتبط با فناوری ارتباطات و اطلاعات، از قبیل رشته‌های برق، مخابرات، كامپیوتر و ریاضی كاربردی اقدام كرده‌اند.
● افزایش دسترسی به منابع اطلاعاتی
یكی از اقدامات مهم و اساسی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، سرمایه‌گذاری برای دسترسی به پایگاه‌های اطلاعاتی و مجلات الكترونیكی می‌باشد. در این رابطه در طول چند سال گذشته دسترسی به ۲۰ پایگاه اطلاعاتی مهم (به ارزش تقریبی ۸ میلیون ریال) از قبیل السویر۱، ابسكو۲، پروكوئیست۳ و همچنین خرید مجلات الكترونیكی به ناشران مهم بین‌المللی از قبیل جان ویلی۴، آی.‌اس.‌ام.‌ای۵، آی.‌ای.‌ای۶، ای‌.مرالد۷ و السویر انجام گردیده است.
تعداد مجلات الكترونیكی خریداری شده و قابل دسترسی برای دانشگاه‌ها و مراكز پژوهشی و فناوری بالغ بر ۸۰۰۰ عنوان می‌باشد. در این رابطه ایجاد یك كنسرسیوم فراگیر بین دانشگاه‌ها و مراكز علمی و حتی در صورت امكان بین وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی می‌تواند باعث افزایش بهره‌وری، كاهش سرمایه‌گذاری و اشتراك منابع بین دانشگاه‌ها و مراكز علمی گردد.
یكی دیگر از اقدامات اساسی برای افزایش امكان دسترسی به منابع اطلاعاتی موجود در كشور توسعه كتابخانه مجازی در دانشگاه‌ها و مراكز پژوهشی و فناوری است. در این رابطه چند دانشگاه نسبت به ایجاد كتابخانه‌های نمونه مجازی اقدام كرده‌اند. علاوه بر این "كتابخانه منطقه‌ای علوم و تكنولوژی شیراز" و "مركز اطلاعات و مدارك علمی ایران" اقدامات مؤثری را برای تولید محتوای دیجیتالی و ارائه آن به دانشگاه‌ها و مراكز علمی انجام داده‌اند. به عنوان نمونه در پایگاه اطلاعاتی مركز اطلاعات و مدارك علمی ایران بالغ بر ۶۰ هزار پایان‌نامه به صورت الكترونیكی در اختیار متقاضیان قرار داده شده است. همچنین شبكه علمی كشور امكان استفاده از پایگاه‌های الكترونیكی وصل - خط (پیوسته) و مجلات الكترونیكی را برای ۲۳ دانشگاه در حال توسعه و تازه‌ تأسیس ایجاد كرده است.
فزونی و تنوع منابع و اقلام اطلاعاتی و همچنین تنوع شیوهٔ دسترسی به آن‌ها باعث می‌گردد كه فرآیند دستیابی به اطلاعات و منابع علمی بسیار مشكل و در برخی مواقع غیرممكن گردد. ایجاد پورتال علمی كشور می‌تواند به فرآیند جمع‌آوری، ساماندهی و ذخیره‌سازی اطلاعات و همچنین به فرآیند جست‌وجو، دسترسی و ارائه اطلاعات به كاربران كمك شایان‌توجهی كند. به عبارت دیگر پورتال علمی كشور این امكان را فراهم می‌سازد كه مدیریت نحوهٔ ذخیره و بازیابی اطلاعات موجود در سایت‌های مختلف مراكز علمی رشد یابد و بهینه گردد. در حال حاضر الگوی اولیه پورتال علمی توسط شبكه علمی كشور در سازمان "پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران" پیاده‌سازی شده است. بر همین اساس مطالعات پایه برای پیاده‌سازی پورتال جامع انجام گرفته است و اجرای آن از برنامه‌ها آتی شبكه علمی خواهد بود.
● كاربرد آی.سی.تی در توسعه آموزش عالی از طریق آموزش‌های مجازی
اقدامات زیر برای توسعه آموزش‌های مجازی در دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری صورت گرفته است:
۱) طراحی و پیاده‌سازی بستر نرم‌افزاری آموزش‌های مجازی با بهره‌گیری از نظام مدیریت محتوا (CMS)‌، پیمانه ایجاد دوره‌های آموزش (CDM)‌ و كلاس از راه دور توسط دانشگاه‌های شریف، امیركبیر، علم و صنعت و تهران.
۲) اجرای چند طرح مطالعاتی در زمینه توسعه فرهنگی، اجتماعی و حقوقی آموزش‌های مجازی در ایران.
۳) برنامه‌ریزی تولید ۱۰۰ درس كاملاً الكترونیكی و ارائه آن‌ها بر روی وب.
۴) توسعه ارائه مجوزها و سازوكارهای نظارت بر روش‌های آموزش مجازی در ایران
۵) بررسی نرم‌افزارهای مختلف آموزش الكترونیكی و به‌كارگیری آن‌ها به‌صورت آزمایشی
۶) صدور مجوز ارائه دوره‌های آموزش مجازی در رشته‌های مختلف توسط ۴ دانشگاه (دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشگاه شیراز، دانشگاه علم و صنعت و دانشگاه صنعتی سهند).
۷) اجرای چند درس مجازی به‌صورت آزمایشی در دانشگاه‌های تهران و شریف در مقاطع كارشناسی ارشد و دكترا.
● افزایش دسترسی به اینترنت
یكی دیگر از برنامه‌های اصلی توسعه آی.سی.تی در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، توسعه دسترسی دانشگاه‌ها و مراكز پژوهشی و فناوری به اینترنت است. گام اول این مهم كه مبدا تحولات این فناوری در ایران به شمار می‌رود، اتصال پژوهشگاه دانش‌های بنیادی به شبكه اینترنت و برپایی اولین اینترانت دانشگاهی توسط این مركز بود. این مهم كه با استفاده از بستر وی اس.آتی (VSAT) انجام پذیرفت گام اولیه دسترسی دانشگاه‌ها به اینترنت بود. هم اكنون تعداد ۴۲ مركز تحقیقاتی و دانشگاه با پهنای باندی در حدود ۱۵۰ مگابیت در ثانیه به اینترنت متصل می‌باشند. از جمله اقدامات بعدی در این خصوص، تأسیس شبكه علمی كشور یا (IROST) در سال ۱۳۷۸ در سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران بر بستر مخابراتی كشور تحقق یافت. در پی این اقدامات ۳۹ شهر و ۲۳۰ دانشگاه و مركز علمی و تحقیقاتی به شبكه اینترنت متصل شدند.اتصال ۳۹ شهر به اینترنت علمی كشور با توپولوژی Star ، اتصال بالغ بر ۲۳۰ دانشگاه و مركز علمی و تحقیقاتی، ارتباطات بین شهری پهنای باند ۲ مگابایت، ارتباط اینترنت به صورت متمركز از طریق تهران تا ۶۴ مگابیت در ثانیه برقرار و قابل افزایش تا حد ۱۲۶ مگابیت در ثانیه.
تأسیس مركز مدیریت عملیات شبكه ان.او.سی (NOC) و بهره‌برداری از طرح‌های مختلف جهت ارتقاء امنیت شبكه از سایر مشخصات این شبكه می‌باشد.
اقداماتی نیز برای توسعه سایت‌های اینترنتی دانشگاه‌ها صورت گرفته است كه از آن جمله می‌توان به مشاركت و كمك مالی طرح "تكفا" برای راه‌اندازی این سایت‌ها اشاره كرد. در حال اكثر دانشگاه‌ها و مراكز پژوهشی و فناوری دارای وب‌سایت می‌باشند.
● به‌كارگیری آی.سی.تی در نظام مدیریتی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
لازمهٔ توسعهٔ فناوری ارتباطات و اطلاعات در دانشگاه‌ها، مراكز پژوهشی و فناوری، تأكید و اهتمام به كاربرد این فناوری در نظام مدیریتی ستاد وزارتخانه و زیرمجموعه‌های آن است. بنابراین یكی از برنامه‌های مهم وزارت علوم افزایش كاربرد آی.سی.تی در نظام مدیریت بخش ستادی و مراكز علمی - پژوهشی است. در این رابطه نظام‌های مختلفی از جمله نظام‌های جامعه اداری، مالی، آموزشی، طرح‌های عمرانی پژوهشی، امور دانشجویی و نظارت و ارزیابی در دست طراحی و پیاده‌سازی است.
مطالعات مربوط به طراحی و پیاده‌سازی نظام جامع مدیریت اطلاعات دانشگاه‌ها در یك دانشگاه نمونه انجام شده است. نظام ای.آی.اس (EIS) در ستاد وزارت علوم طراحی شده و سی.‌اس.اف (CSF) های مدیران عالی استخراج گردیده است و نمونه‌ای نرم افزار به منظور تأمین اقلام اطلاعاتی موردنظر مدیران و مؤثر در تصمیم‌سازی بر مبنای اطلاعات طراحی و پیاده‌سازی شده است. برنامهٔ توسعهٔ نظام‌های خبره و پشتیبان تصمیم دی.اس.اس (DSS) در وزارتخانه طراحی شده است و راهبردهای اصلی نظام جامع اطلاعات مدیریت (EAI) تدوین شده است.
آموزش كاركنان ستادی وزارتخانه و بخش‌های مدیریتی دانشگاه‌ها و مراكز پژوهشی و فناوری از اقدامات ضروری برای توسعهٔ آی سی‌تی در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به شمار می‌آید. برای تحقق این هدف ارائه آموزش‌های آی.سی.تی و آی‌.سی.دی.ال برای كاركنان وزارت علوم (ستاد و صف) در حال انجام است.
● ایجاد و توسعه ساختارهای حمایت از شركت‌های كوچك و متوسط در زمینه آی.سی.تی
شركت‌های كوچك و متوسط موتور توسعه اقتصادی در بسیاری از كشورها به حساب می‌آیند. این گونه شركت‌ها در مراحل اولیه به دلیل كمبود تجربه صاحبان آنها (كارآفرینان)، همچنین كمبود سرمایه و عدم دسترسی به خدمات مورد نیاز با شكست روبه‌رو می‌شوند. ایجاد ساختارهایی كه بتوانند باعث كاهش ریسك این مؤسسات نوپا شوند از اقدامات مهم توسعهٔ اقتصادی مبتنی بر دانش به حساب می‌آید. با توجه به اینكه یكی از برنامه‌های مهم دولت حمایت از شركت‌های كوچك و متوسط می‌باشد و در این رابطه ایجاد شركت‌های فعال در زمینه آی.سی.تی بیش از دیگر زمینه‌ها مورد توجه قرار گرفته است، لذا تأسیس ساختارهای حمایتی برای اینگونه شركت‌ها ضروری است.
یكی از برنامه‌های مهم در طرح "تكفا" ایجاد مراكز رشد (انكوباتورهای) آی.سی.تی می‌باشد. از سال ۱۳۸۱ مجوز ایجاد ۱۵ مركز رشد آی.سی.تی صادر شده است كه این اقدام منجر به حمایت از شركت‌های آی.سی.تی در نقاط مختلف كشور گردیده است. ساختارهای مكمل، ازجمله مراكز كارآفرینی در دانشگاه‌ها، دوره‌های رشد مقدماتی مربوط به قبل از ورود به مراكز رشد و همچنین پارك‌های علم و فناوری برای استقرار شركت‌های رشد یافته و به طور همزمان تأسیس شده‌اند. در جدول ۲ وضعیت پارك‌ها و مراكز رشد علم و فناوری و شركت‌های مرتبط با آنها بحث می‌شود.
مراكز كارآفرینی در دانشگاه‌ها، مرحله رشد مقدماتی، مراكز رشد و پارك‌های علم و فناوری از جمله مراحل حمایت از كارآفرینان و مؤسسان شركت‌های كوچك و متوسط، از مرحله تبلور ایده تا تولید محصولات و ساختارهای مرتبط هستند.
● مراكز كارآفرینی در دانشگاه‌ها
این مراكز در قالب طرح "كاراد" با اهداف ارتقای شناخت جامعه دانشگاهی، به ویژه دانشجویان نسبت به كارآفرینی و كارآفرینان، ترویج روحیه و فرهنگ كارآفرینی و آموزش تهیه برنامه كاری برای ایجاد كسب و كار توسط دانشجویان شكل گرفته‌اند.
همچنین كارآفرینان قبل از ایجاد شركت، در مدت كوتاه ۶ ماهه، در دوره‌های رشد مقدماتی با حمایت در زمینه‌های شناخت ایده، بررسی امكان‌پذیری ایده، بررسی اقتصادی و تهیه برنامه‌كاری، برنامه كاری خود را تدوین می‌كنند.
از دیگر مراحل حمایت از مؤسسان شركت‌های كوچك و متوسط مراكز رشد هستند. مراكز رشد مهمترین ساختارهایی هستند كه از طریق ارائه خدمات مشاوره‌ای و حمایتی موجب كاهش ریسك مؤسسات نوپا و افزایش شانس موفقیت آنها می‌شوند:
▪ خدمات عمومی: اسكان، كارپردازی، منشی‌گری
▪ خدمات اطلاع‌رسانی: كتابخانه، اینترنت
▪ خدمات مشاوره‌ای: مدیریتی، مالی، حقوق و تخصصی
▪ خدمات تخصصی: آزمایشگاه، كارگاه، تجهیزات
▪ خدمات بازاریابی: معرفی به دستگاه‌های دولتی و غیردولتی، مشاوره‌ بازاریابی
▪ حمایت‌های مالی: حمایت از ایده‌محوری،‌ حمایت مالی برای هزینه‌های جاری اولیه.
پارك‌های علم و فناوری نیز محل تجمیع شركت‌های دانش‌محور، مراكز تحقیقاتی، و واحدهای تحقیق هستند. هدف اصلی این پارك‌ها افزایش ثروت جامعه از طریق تشویق و ارتقای فرهنگ نوآوری و افزایش رقابت در میان شركت‌ها و مؤسساتی است كه متكی بر علم و دانش در محیط پارك فعالیت می‌كنند.
ابزاری برای توسعه دانایی و توسعه منطقه‌ای، ارائه زیرساخت‌های مناسب و با كیفیت برای استقرار مؤسسات فناوری، خدمات با ارزش افزوده بالا (تخصصی، ارتباطی، حمایتی)، ایجاد ارتباط و هم‌افزایی بین دانشگاه‌ها، مراكز پژوهشی و شركت‌های خصوصی، توسعه ارتباطات بین‌المللی و جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در زمینه فناوری از جمله مشخصات پارك‌های علم و فناوری هستند.
جدول ۳. فعالیت‌های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در تأسیس مراكز رشد آی.س.تی
به‌منظور حمایت از تأسیس و ایجاد شركت‌های كوچك و متوسط در حوزه آی.سی.تی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با همكاری سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی كشور، شهرك علمی و تحقیقاتی اصفهان و سازمان همیاری‌های جهاددانشگاهی اقدام به حمایت از ایده‌های افراد و شركت‌ها كردند. این ایده‌ها در ۷ گروه امنیت اطلاعات، شبكه و سخت‌افزار، آموزشی فرهنگی، هوش مصنوعی و نظام‌های اطلاعاتی و غیره به دبیرخانه طرح ارسال و پس از بررسی در كار - گروه‌های مختلف مورد تصویب یا رد واقع شدند.
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بحث توسعه آی.سی.تی در وزارتخانه و مجموعه‌های تابعه را به جدی دنبال می‌كند.
توسعه زیرساخت‌ اینترنت علمی كشور، تكمیل شبكه داخلی دانشگاه‌ها، تجهیز مراكز یارانه‌ای و آزمایشگاه‌های دانشگاه‌ها، حمایت از تأمین منابع علمی به زبان فارسی و لاتین در بستر شبكه علمی كشور، آموزش كاركنان و كارمندان ستادی و مدیریتی وزارت به‌منظور استفاده بهینه از نظام‌های ماشینی اطلاع‌رسانی و مدیریت اطلاعات، انجام گام‌های اولیه آموزش الكترونیكی و حمایت از توسعه مراكز رشد و پارك‌های علم و فناوری، از جمله اقداماتی است كه تاكنون صورت گرفته است.
با توجه به اهداف و دیدگاه‌های این برنامه، لازم است اقدامات مؤثر دیگری از جمله: تداوم جهت‌گیری حمایت از بخش خصوصی فعال در زمینه آی.سی.تی، نهادینه كردن ساختارها و برنامه‌های حمایتی از ایده‌های نو در شركت‌های آی.سی.تی تكمیل تولید محتوای الكترونیكی و ایجاد زمینه‌های حقوقی، فرهنگی و اجتماعی توسعه آن‌ها، گسترش دانشگاه‌های مجازی و توسعه زیرساخت‌های دسترسی عموم متقاضیان به بهره‌گیری از آموزش عالی در كشور از طریق اینترنت، توسعه پهنای باند دسترسی مراكز شبكه علمی كشور به اینترنت، بالا بردن تعداد نقاط گیت‌وی‌۱۴ و تعددبخشی نقطه ارتباطی موجود، بهره‌برداری از پورتال علمی كشور با توجه به اهداف مطلوب آن، توسعه آموزش مهارت‌های كاربردی كاركنان مدیریتی وزارت علوم، پیاده‌سازی و عملیاتی نمودن مجموعه نرم‌افزارهای مدیریتی در ستاد وزارت، نیل به هوشمند ساختن انجام فرآیندهای عملیاتی در مجموعه وزارت علوم و توسعه محتوایی كتابخانه‌های مجازی در كشور صورت پذیرد.

دكتر مصطفی كریمیان اقبال و سیدیوسف حسینی
فهرست منابع
۱. پژوهشگاه دانش‌های بنیادی (۱۳۸۳)، "گزارش شبكه ارتباطی IPM".
۲. دبیرخانه طرح تكفا در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (۱۳۸۳)، "گزارش عملكرد طرح تكفا".
۳. دفتر شبكه علمی كشور، سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران (۱۳۸۳)، "گزارش عملكرد شبكه علمی كشور".
۴. دفتر گسترش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری‌ (۱۳۸۳)، "گزارش دفتر گسترش آموزش عالی".
۵. سازمان سنجش آموزش كشور (۱۳۸۲)، "دفترچه آزمون سراسری".
۶. معاونت پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (۱۳۸۲)، "گزارش دفتر پشتیبانی پژوهشی".
۷. وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (۱۳۸۳)، "گزارش عملكرد معاونت فناوری".
پانوشت‌ها
۱. ELSEVIER
۲. EBSCO
۳.PROQUEST
۴. John Wiley
۵. ASME
۶. IEE
۷. Emerald
۸. Content management system
۹. Course development modules
۱۰. teleclass
۱۱. Small and medium....
۱۲. Pre-incubation
۱۳. Incubators
۱۴. Gateway

منبع : فرهنگ و پژوهش