جغرافیای تاریخی استان ، استان سمنان

استان سمنان در دوران باستان، بخشی از چهاردهمین ایالت تاریخی ورن (ورنه) از تقسیمات شانزده‌گانه اوستایی بود. برخی از دانشمندان این ایالت را گیلان فعلی می‌دانند، ولی قدر مسلم این كه ورن یا ورنه متشكل از صفحات جنوبی البرز و خوار شمال سمنان، دامغان، خوار، دماوند، فیروزكوه، شهمیرزاد، لاسگرد، ده نمك و آهوان، قوشه، ویمه و نقاط كوهستانی مازندران بوده است.
در تمام دوره حكومت مادها و هخامنشیان، كومیسنه یا كومیشان (قومس بعد از اسلام) جزو ایالت بزرگ پارت یا پرتو به شمار می‌رفت. در این دوره سمنان شهر سرحدی ایالت‌های پارت و ماد محسوب می‌شد. به همین علت برخی از مورخان، زمانی این شهر را جزو مادها و گاهی جزو پارت‌ها به حساب می‌آورند.
این ایالت كه در زمان ساسانیان به پشتخوارگر تغییر نام داده شامل همان شهرهایی بود كه در ایالت ورن وجود داشتند. حد غربی این ایالت، خوار (گرمسار فعلی)، حد شرقی آن شاهرود و حد شمالی ایالت پشتخوارگر، كوهستان‌های جنوبی طبرستان بود.
سمنان در دوره‌‌های بعد از اسلام جزو سرزمین تاریخی قومس (كومش) به شمار می‌آمد. نام جغرافیایی قومس تا اواخر دوران قاجاریه بر سر زبان‌ها بود، لیكن در دوران حكومت رضاخان، سمنان در شمار شهرهای استان دوم، یعنی مازندران در آمد.
در آغاز سال 1340 هجری شمسی، طبق تصویب‌نامه هیأت وزیران ایالت كومش سمنان، دامغان، شاهرود، بسطام، سنگسر (مهدی شهر فعلی) و شهمیرزاد و نقاط تابعه آن‌ها از نظر تقسیمات كشوری به نام فرمانداری كل سمنان نامگذاری شد و مركز حكومت آن نیز در شهر سمنان مستقر شد.
در سال 1355 هجری شمسی طبق تصمیم دولت وقت، با اضافه شدن دماوند، فیروزكوه، گرمسار و ورامین فرمانداری كل سمنان به استان تبدیل شد و مركز آن نیز كماكان شهر تاریخی سمنان باقی ماند. البته طبق تقسیمات كشوری سال‌های اخیر، سه شهر دماوند، فیروزكوه و ورامین از استان سمنان جدا شدند.
سمنان طی تاریخ دو هزار ساله خود شاهد فراز و نشیب‌ها، جنگ‌ها، شكست‌ها و پیروزی‌های بی‌شمار بود. به همین جهت، برای روشن شدن سیمای تاریخی استان به قدمت تاریخی آن به طور خیلی خلاصه و فشرده اشاره می‌شود :