تاریخ مخـتـصر سیـنـمای ایران

ورود اولیـن دستـگاه سیـنـماتـوگراف به ایران در سال ۱۲۷۹ هـجری خـورشیـدی توسط مظـفرالدین شاه سر آغـازی برای سیـنـمای ایران به حساب می آید، هـر چـند ساخـت اولین سالن سـیـنمای عـمومی تا سال ۱۲۹۱ اتـفاق نـیـفـتاد. تا سال ۱۳۰۸ هـیچ فـیلم ایرانی ساخته نـشد و اندک سیـنـماهای تاسیـس شده به نمایش فـیلم های غـربی که در مواردی زیـر نویـس فارسی داشتـند می پرداخـتـند. اولـین فـیلم بلـند سیـنـمایی ایران به نام " آبی و رابی " در سال ۱۳۰۸ توسط آوانس اوگانـیانس، با فـیلمبرداری خان بابا معـتـضدی ساخته شد.
در سال ۱۳۱۱ شمسی اولین فـیلم ناطـق ایرانی به نام " دخـتر لر " توسط " عـبدالحـسین سـپـنـتا " در بمبئی ساخـته شد. استـقـبالی که از این فـیلم شد، مقـدمات ساخت چـند فـیلم ایرانی دیگر را فراهـم کرد. تغـیـیر جو سیاسی کشور طی سالهای ۱۳۱۵ تا ۱۳۲۷ و اعـمال سانسور شدید و مواجهـه با جـنگ جهـانی دوم فعـالیـت سیـنمای نوپای ایران را با رکود مواجـه ساخت. هـر چـند نـباید از نظـر دور داشت که تا این دوره هـنوز سـیـنما در ایران جـنبه عـمومی نـیافـته بود و استـفاده از معـدود سیـنماهای موجود در تهـران و شهـرهای بزرگ، تـقریـبا مخـتص اشراف و اقشار خاصی از جامعـه بود. از طرف دیگر در بـین سازندگان فـیلم نـیز خط فکری خاصی وجود نـداشت و به جز سپـنـتا که به دلیل ویـژگی های فرهنگی وی عـناصر ادبـیات کهـن ایران در ساخـته های وی به چـشم می خورد، در بـقـیه موارد فـیلم های ساخـته شده عـمد تاً اقـتـباسی ناشیانه از فیلمهای خارجی بود.
در سالهای بعـد از ۱۳۲۲ فعـالیت های فـیلمسازی به دلـیل تاًسیس چـند شرکت سـینمایی توسط تعـدادی سرمایه گذار و هـمچـنـین عـمومی تر شدن سیـنما در بـین مردم، گسترش یافت. اما متاًسفـانه از آنجایی که در این گسترش توجه به درآمد و سود حاصل از سرمایه گذاری از یک طرف و وضعـیت سیاسی جامعـه از بعـد از کودتای ۲۸ مرداد و تحدید آزادیهـا، یعـنی مهـمترین عـنصر توسعـه فرهنگی، سیـنمای ایران عـمدتاً با محصولاتی عـوام پسنـد و بی محتوا مواجه شد و این عـناصر جزو سنت رایج فـیلم سازی در این دوره گردید. خوشبخـتانه در سالهای بعـد با فعـالیت فیـلمسازانی چـون ساموئل خاچـیکـیان، هـوشنگ کاووسی، فرخ غـفاری، ابراهـیم گـلستان، مسعـود کـیمیایی، داریوش مهـرجویی، فریـدون رهـنما و عـلی حاتمی جریان فرهنگی تازه ای در فـیلمسازی ایران آغـاز گشت، که تا حدودی جدا از سنت رایج عـوام پسندانه در ایران اقدام می نمود
هـمچنـین تاًسیس کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در سال ۱۳۴۸ هـجری خورشیدی فرصت مناسبـی برای شکل گیری سیـنمای فرهـنگی در ایران شد. همکاری یونسکو با این کانون به عـنوان توزیع کننده فـیلم های کودکان در ایران با اعـزام نورالدین زرین کلک به بلژیک عـملی گردید، تاثیر مهـمی بر ارتـقاء سطح فرهـنگی کانون گذاشت. جریان فرهـنگی شکل گرفته از سوی سیـنما گران نامـبرده همراه با ایجاد کانون پرورش فکری و هـمچـنـین کاهـش استـقبال عـمومی از عـناصر سرگرم کننده ای چون خشونت، سکس، جاهل مسلکی در بـین اقشار جوان و بخصوص قشر تحـصیـلکرده کشور عـواملی بودند دست در دست هم جریان نو و سازنده ای را در سیـنمای ایران طی سالهای ۵۰ تا ۵۷ به وجود آوردند. بهـرام بـیضایی، عـباس کیارستمی، خسرو سیـنایی، کامران شیردل، داریوش مهـرجویی، ناصر تـقـوایی، عـلی حاتمی، امیر نادری و ... از افرادی بودند که با بهـانه های غـیر مادی نـقـش اساسی در این جریان داشتـند و مقـدماتی را فراهـم نمودند تا سیـنمای ایران گام های افـتخار آفرینی را در سالهـای بعـد بر دارد.
بعـد از انـقلاب طی سالهای ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۲ بدلیـل نـبودن ضوابط تدوین شده فـیلمسازی، سیـنمای ایران تـقریـبا در وضعـیـتی نابسامانی بسر می برد. پس از سال ۱۳۶۲ با تدوین ضوابط فـیلمسازی که با توجه به شرایط پس از انـقـلاب تـنـظیم شده بود، عـناصری چون خشونت و سکس را اجباراً از سیـنمای ایران خارج ساخت و از طرف دیگر به دلیل مصادره بسیاری از سیـنماها و شرکت های تولید فـیلم و اعـمال نظارت دولتی بر آنها به طور غـیر مستـقـیم نـقـش عـامل سودآوری در سیـنما کمرنگ تر شد. این عـوامل همراه با تکامل کیفی فـیلمسازان دهـه پنجاه چون کیارستمی، بـیضایی، مهـرجویی و ... تاثـیر مثـبتی بر روند فـیلمسازی در ایران گذاشت که با توجه به محـدودیت ها، محـصولات بدیعی را آفریـدند و تحـسیـن منـتـقـدان جهـانی را به هـمراه داشت. در این دوره فـیلمسازان جوانی چون محسن مخـملباف، ابراهـیم حاتمی کیا، جعـفر پـناهی، مجـید مجـیدی و ابوالفضل جـلیـلی که با تمایلات مخـتـلف پا به عـرصه فـیـلمسازی گذاشتـند و به مرور با مطالعـه و پـشتکار توانـستـند به صورتی هـنرمندانه عـناصر این هـنر را بکار بگیرند، نـقـش موًثری در این تحـول ایـفا نمودند.
هـمچـنـین برقراری منـظم سالانه دست کم یک جشنواره بـین المللی فـیلم که در بهـمن ماه هر سال به نام جشنـوارهً فیـلم فـجر در کشور برگزار میگردد نـیز در ایـجاد عـلاقه به سیـنما در قـشر جوان کشور از یکسو و توسعـه این هـنر نـقـش مهـمی ایـفا نموده است.
نـقطهً اوج موفـقـیتهای بـین المللی سیـنمای ایران در این دوره را باید اهدای جایزه نخل طلایی جـشنواره بـین المللی کن فرانسه در سال ۱۹۹۷ به عـباس کیارستمی برای فـیلم طعـم گیلاس (این جایزه بصورت مشترک به عـباس کیارستمی و یک فـیلمساز ژاپـنی تعـلق گرفت) دانست. از دیگر موفـقـیتهای بـین المللی سیـنمای ایران طی این دوره می توان به موارد زیر اشاره کرد :
-- جایزه پلنگ طلایی جشـنواره کوکارنو، سویس، ۱۹۹۷، به فـیلم " آیـیـنه " ساخته جعـفر پـناهی.
-- جایزه بزرگ بهـترین فـیلم در جـشنواره فیـلم سه قاره نانت، فرانسه، ۱۹۹۶ به فیـلم " یک داستان واقـعـی " کار ابوالفضل جـلیـلی.
-- جایزه دوربـین طلایی جشنواره کن، فرانسه، ۱۹۹۵، به فیـلم " بادکنک سفـید " اثر جـعـفر پـناهی.
-- جایزه روبرتو روسیـلیـنی در جـشنواره کن، فرانسه، ۱۹۹۲، به عـباس کیارستمی به خاطر مجـموعـه آثارش. جایزه فرانسوا تروفو در جشنواره فـیلم جـیفونی، ایتالیا، ۱۹۹۲، به عـباس کیارستمی به خاطر مجـموعـه آثارش.
-- جایزه بزرگ بهـترین فـیلم جشنواره سه قاره نانت، فرانسه، ۱۹۸۹، به فـیلم " آب، باد، خاک " ساخته امیر نادری.
-- جایزه بزرگ بهـترین فـیلم جشنواره سه قاره نانت، فرانسه، ۱۹۸۵، به فـیلم " دونده " اثر امیر نادری.
از دیگر تحـولات کمتر سابقـه دار در سیـنمای ایران طی سالهای بعـد از انـقلاب حضور جدی تر فـیـلمسازان زن مانند رخشان بنی اعـتماد، تهـمینه میلا نی و ... است.