برهنگی تجربه ما نیست

نویسنده این متن، مانند هر فرد دیگر كه در باب پوشش خانم ها در یكی دوماه گذشته، با رویكردی اثباتی گفته و نوشته است، خط و ربطی دارد كه یك سر آن در باورهای دینی و یا دست كم احساسات و عواطف دینی است و سر دیگرش در علاقه و پسند او نسبت به آنچه می توان آن را آرمان ها و دلمشغولی های معنوی ایرانی نامید.
با این دیدگاه معلوم است كه وقتی از حدود و ثغور پوشش خانم ها سخن به میان می آید(عمدا كلمه «حجاب» را به كار نمی بریم تا مبادا از سوی برخی فمینیست های وطنی به داشتن «پیش فرض های آگاهانه» و سرانجام به فناتیسم متهم شویم) چند مطلب از قبل معلوم است:
۱. یكی این كه اسلام به حكم آن كه اخلاق جنسی ویژه خود را دارد و مهم تر از آن به این دلیل كه به حفظ انسجام و پیوندهای خانواده و در مقیاس وسیع تر «امت» می اندیشد ، خانم ها را به نوعی از پوشش و حفظ ظاهر ملزم كرده است.
نوع و كیفیت این پوشش محل بحث فقهی و جامعه شناختی است، ولی در هر حال اصل وجود حكم حجاب غیر قابل تردید است و اختلاف سلایق و فتاوا تغییری در اصالت آن اصل ایجاد نمی كند.
آیات و روایاتی كه این اصل را پشتیبانی می كنند ممكن است گاه مشكل دلالی و سندی هم داشته باشند، ولی مشكل آنها در حدی نیست كه بگوییم مجموعه شریعت اسلام برنامه ای برای حجاب ندارد، اگرچه این برنامه كاملا مدون نباشد.
۲. مطلب دیگر این است كه پوشش برخی از خانم ها در زمان ما ربطی به پوشش پذیرفته شده از سوی شریعت و عرف متشرع ندارد و در واقع خلاف هنجار پذیرفته است و یا لااقل با آن فاصله بسیار دارد.
منظور از «برخی خانم ها» زنان مضطر و غیر مضطر معلوم الحالی كه هیات ظاهری شان، طبقه و كسب و كارشان را معلوم می كند، نیست، بلكه منظور بعضی از همین شهروندان عادی جامعه ایرانی اند(در این جا به اضطرار و اباحه های روا یا ناروای این گروه كاری نداریم).
همچنین لازم نیست وارد مباحث جزئی شویم و شاهد مثال بیاوریم؛ چراكه موافقان و مخالفان، هر دو، به این دوگانگی و تفاوت در پوشش خانم ها اذعان دارند، وگرنه آدم عاقل، بحث بلاموضوع نمی كند.
در عین حال نقطه مشترك تمام كسانی كه در باب پوشش خانم های مسلمان اظهار نظر كرده اند چه فقیهان نص گرا، چه امثال استاد شهید مطهری و چه كسانی كه با دم زدن از شریعت عقلانی می خواهند با استفاده از گذرهای روانی خود و در زمینه ای سیاسی اجتماعی پوشش خانم ها را به حداقلی كه زمانه آن را می پذیرد فروبكاهند _ این است كه تمام اینان فلسفه حجاب را چیزی نمی دانند جز «حفظ عفت» جامعه.از این جهت در این جا دیگر بحث حجاب مطرح نیست، حتی بحث حد حجاب هم مطرح نیست، بلكه بحث حفظ پارسایی جامعه است.
این حفظ عفت كه تمام نظام ها براساس بینش خود از آن هواداری می كنند هم نقطه عزیمت و هم فصل ختام در موضوع حجاب است.
چه چادر را حجاب برتر بدانیم یا ندانیم و چه رهاترین و سبك ترین، و در واقع نپذیرفتنی ترین پوشش را تجویز كنیم، در هر حال حفظ عفت زنانه و سلامت اخلاقی جامعه منظور نظر است.نهادهای دینی و ملی در جوامع غیر اسلامی هم همین هدف را دنبال می كنند، اگرچه در فرم و زمینه ای دیگر.
پس از این مقدمه می توانیم بگوییم كه مفهوم اسلامی پوشش بیش و پیش از آن كه یك دستورالعمل شرعی باشد، بیانگر یك «فرهنگ» است، زیرا، مطابق مقدمه اول، هم زمینه پیشین تاریخی و علمی دارد (كتاب و سنت = فقه) و هم، مطابق مقدمه دوم، فلسفه تشریع آن فلسفه ای كاملا انسانی است كه فقط به زن محدود نمی شود(اخیراً فیلمی ساخته شده است به نام «مردان خیابانی» ) و از این دیدگاه شاید تنه به تنه بخشی از مفاهیم فمنیستی می زند و بخشی از این مفاهیم را به حریم خود راه می دهد.
بنابراین تمام زنانی كه به این الزام شرعی و عرفی گردن نهاده اند و شكلی از اشكال حجاب را پذیرفته اند، قاعدتا به مقتضای این فرهنگ عمل كرده اند.
بله، ممكن است زنی تحت تأثیر عواملی چون ارث، عادت، جبر و یا هریك از اقتضائات بیرونی تن به این الزام داده باشد و خلاصه آن را ناآگاهانه پذیرفته و به آن عمل كرده باشد.اگر چنین فرضی را در نظر بیاوریم اولا ضرری به اصل وجود حجاب كه در مقدمه اول از آن سخن گفتیم نمی زند؛ و ثانیا باید بگوییم اسلام در تشریع احكام، مطلوب ترین و آگاهانه ترین صورت آن را در مقام عمل در نظر می گیرد و نه شكل ناقص و عادتی و موروثی آن را.
این همه تأكید و توصیه متون دینی به دینداری آگاهانه هم در همین جا معنا می یابد.بنابراین، این كه گاهی گفته می شود چادر یا هر حجاب شرعی دیگری فقط بهانه ای است برای فسادهای پنهان، مغالطه ای آشكار بیش نیست، چراكه این فساد پنهان نتیجه تصمیم و عمل سوء فاعل آن است و ربطی به با حجاب بودن یا نبودن ندارد.البته همین موضوع را می توان در ذیل بحث «آسیب شناسی رفتارهای دینی» بررسی كرد و به نتایجی رسید كه هم به كار جامعه دینداران بیاید و هم به كار دست اندركاران و مدیران و نیز پژوهشگران.
منظور این است كه بالاخره در یك بینش كلان دینی این طور نیست كه تمام رفتارهای دینی كه از شهروندان جامعه اسلامی سر می زند، همان كمال مطلوبی باشد كه اسلام و طبقه آگاه و مسئول دین مدار خواستار آن است.
تمام آنچه تاكنون گفتیم در حكم مقدمه ای است برای بیان این مطلب كه: هر رفتاری منطقا باید از پشتوانه های فرهنگی برخوردار باشد وگرنه قابل دفاع نیست.
چرا رضاخان نتوانست به ضرب و زور جبر و دیكتاتوری، در كشف حجاب آن چنان كه می خواست موفق باشد؟ چون روشنفكران او را همراهی نكردند؟ چون برنامه ای برای این كار نداشت؟ نه، مهم ترین دلیل عدم توفیق او این بود كه نمی فهمید كه سابقه و ذائقه فرهنگی ایرانیان مسلمان كه در دو مقدمه پیشین درباره آن سخن گفتیم چنان انحراف و تغییر بزرگی را برنمی تابید.
سرمنشأ اخلاق جنسی ویژه غرب و مكانیسم ارتباط افراد در آن جامعه با یكدیگر، میراث تمدنی و تاریخی غرب است.تمام داشته های دانشی و فرهنگی غرب امروز، از تاریخ و فلسفه و علم گرفته تا دیپلماسی و اقتصاد و وجوه دیگر، چه آنها را نفی كنیم یا اثبات، در هر حال برخوردار از زمینه های قبلی است و یك شبه ایجاد نشده است. پس اخلاق جنسی، سكسوالیته و برهنگی و رهایی بدن در این تاریخ و سنت خوب یا بد برای خود فرهنگی دارد.
این فرهنگ تبدیل به «مسئله» غربیان شده و به «تجربه» آنان راه یافته و به بخشی از فردیت و هویت آنان بدل شده است.بنابراین بیرون از این حوزه، هر كس بخواهد چنان وضعیتی را برای خود تجویز كند و روا بدارد، قطعا باید به آن فرهنگ هم نظر داشته باشد.
فعلا بحث این نیست كه آن فرهنگ به كار ما می آید یا نمی آید و ما آن را بپذیریم یا نپذیریم، بحث این است كه اعتقاد به روا دانستن یك پدیده به عنوان هنجار اجتماعی، اگر بی زمینه و عقبه باشد، چیزی جز مد و ادا و اصول های بی پایه جهان سومی نیست.
برهنگی موجود در دور و بر ما هم چنین حالتی دارد و وارداتی است، یعنی برهنگی را داریم، اما فرهنگش را نه.
می خواهید آن را تهاجم فرهنگی بنامید یا هر عنوان دیگر، در هر حال دست كم به این دلیل،پدیده بی سر و ته، مردود و زیان باری است كه قبل از هر چیز نشانگر یك بیماری اجتماعی است.
در روزهای نه چندان دور گذشته، به مناسبت چند اعتراض و تجمع، دوباره بحث حجاب زنده شد.اما طبق معمول پس از چند سخنرانی و اظهارنظر، مثل این كه طبق معمول آب ها از آسیاب افتاده و ماجرا از یادها رفته است.چه اعتراضی در كار باشد یا نباشد، چه دولتمردان به این موضوع به عنوان معضلی فرهنگی كه تابعی از مشكلات فرهنگی دیگر ماست بیندیشند یا نیندیشند، درهرحال سزاوار است كه در توجه به این مسأله آن را از سطح یك بحث داخلی فراتر ببریم و به آن صبغه ای فرهنگی - جامعه شناختی ببخشیم.اقتصاد زدگی بخشی از مدیریت كلان كشور، كم كاری یا بی توجهی برخی مدیران فرهنگی و عوامل دیگر به كنار، آنچه در این میان مغفول مانده است، رفتار فردی «خود ما» است.

سیدباقرمیر عبداللهی

منبع : روزنامه همشهری