نقش تغذیه در بیماری‌های استخوان و مفاصل

تغذیه در تمام بیماری‌های ارتوپدی نقش مؤثر دارد. حتی من فکر می‌کنم به‌خصوص در این رشته از بیماری‌ها به لحاظ اهمیتی که در استحکام استخوان‌ها و قوام و دوام عضلات دارد جایگاه مهمتری دارد. یعنی اگر بتوانیم مریضی را زودتر راه بیاندازیم تا به زندگی عادی خود بپردازید، هم به خود بیمار و هم به خانواده او کمک زیادی کرده‌ایم به‌عبارت دیگر اگر تغذیه بتواند این نقش را ایفاء کند که می‌کند. قدم خیلی مهمی در درمان بیماری‌ها برداشته‌ایم و مهمتر اینکه اگر از این طریق بتوانیم کاری کنیم که افراد کمتر بیمار شوند و کمتر بیکاری‌های عضلانی و استخوانی پیدا کنند مسلماً کمک زیادی به اجتماع کرده‌ایم.
به همین لحاظ تمام انجمن‌های پزشکی که با استخوان و عضلات سر و کار دارند مثل انجمن‌های ارتوپدی و روماتولوژی، و انجمن‌هائی که با غدد داخلی ارتباط دارند و احیاناً با افراد مسن و درمان بیماری‌های خاص این سنین سر و کار دارند کوشش می‌کنند به راه‌کارهائی برسند که استخوان‌ها و عضلات بیشتر کار کنند و دیتر از کار بیفتد و عارضه پیری، ناتوانی و از کارافتادگی و زمین گیر شدن و در خانه ماندن عقب بیفتد.
● تغذیه‌ای که بتواند این نقش مهم را ایفاء کند چه ویژگی‌هائی باید داشته باشد؟
▪ برای یک فرد عادی سالم یک پایه معمولی در تغذیه کافی است. البته عواملی که باعث می‌شود بدن انسان سلامت بماند و مسیر عادی حیات را طی کند فقط تغذیه نیست بلکه عوامل دیگری به این روند کمک می‌کند ولی از نظر تغذیه آنچه در رأس قرار می‌گیرد، غذاهائی است که کالری مورد نیاز را تأمین نماید و هر چه بیشتر پروتئین و کلسیم داشته باشد و در مقابل مواد قندی، نشاسته‌ای و چربی کمتر داشته باشد. یعنی اساس کار را بر این می‌گذاریم که به مقدار کافی ویتامین و کلسیم به فرد برسد تا آنچه در اثر فعالیت تحلیل می‌رود جبران گردد.
● در بیماری‌هائی مثل پوکی استخوان و نرمی عضلات و مشکلاتی که در مفاصل وجود دارد آیا تغذیه و برنامه غذائی مناسب هر بیماری لازم است یا ...؟
▪ اگر کسی بیمار باشد. یعنی از نظر استخوانی و عضلانی مشکلاتی داشته باشد معمولاً اشکالات طبقه‌بندی می‌شوند. مسلماً رژیم‌ غذائی هم با توجه به آن مشکلات متفاوت خواهد بود. واقعیت این است که هر چه سن بالاتر می‌رود احتمال تحلیل‌روی و پوک شدن استخوان‌ها بیشتر می‌شود که البته ما نمی‌توانیم از این رخ داد کاملاً جلوگیری کنیم اما می‌توانیم از طریق مواد غذائی که کلسیم فراوان دارند مثل مواد لبنی و میوه و سبزی‌ها روند آن را کندتر کنیم و بازسازی استخوان‌ها را تا حدی سریع‌تر کنیم.
البته فعالیت در کنار این تغذیه می‌تواند کمک مؤثری باشد. یعنی کلسیمی که وارد بدن می‌شود، جذب و تمرکز آن در استخوان یک دوره یا گردش خاص دارد و انجام این گردش به فعالیت فردی بستگی دارد در خیلی از کشورهای غربی دیده می‌شود که آدم‌هائی به خاطر موقعیت آب‌وهوائی و موقعیت اجتماعی در گوشه‌ای نشسته‌اند و هر ساعت انواع قرص‌های ویتامین و کلسیم را مصرف می‌کنند اما چون حرکت و فعالیت ندارد، تأثیری را که می‌خواهند نمی‌گیرند. پس علاوه بر مواد غذائی حرکت و فعالیت هم یک فاکتور مؤثر در تأمین سلامت است. یک عامل دیگر نور آفتاب است یعنی کسانی که در محیط باز و در معرض تابش مستقیم نور آفتاب هستند به طرز چشم‌گیری نسبت به کسانی که در محیط بسته و بدون آفتاب زندگی یا کار می‌کنند. از نظر تحلیل رفتن استخوان‌ها و مشکلات عضلانی و استخوانی و پیری زودرس تفاوت دارند. به‌عبارت دیگر راز جوان ماندن و حفظ سلامت استخوان‌ها و عضلات و مفاصل در سه کلمه است:
فعالیت، کلسیم به‌صورت مواد غذائی و نور آفتاب.
۱) کدام یک از مواد غذائی کلسیم بیشتری دارند؟
▪ سر دسته مواد غذائی کلسیم‌دار لبنیات است. مثل انواع مختلف پنیر، جالب است بدانید پنیرهای مختلف مقدار کلسیم متفاوت دارند. مثلاً مقدار کلسیم موجود در پنیر لیقوان با مقدار کلسیم یک پنیر معمولی فرق می‌کند. انواع شیر و ماست نیز کلسیم فراوان دارند. در میوه‌جات، مرکبات کلسیم زیادی دارند. معمولاً پرتقال را به خاطر وجود ویتامین ث می‌خورند در حالی‌که کلسیم آن به مراتب بیشتر است. نارنگی و گریپ فروت هر دو کلسیم زیادی دارند. گلابی کلسیم کمی دارد. سیب کالری دارد. ویتامین دارد ولی کلسیم آن کم است.
در سبزیجات، کاهو، اسفناج، نخود فرنگی و هویج کلسیم زیادی دارند هویج بیشت راز ویتامین کلسیم دارد. البته آن قدرها هم لازم نیست آدم‌ها دائماً دنبال آن باشند که چه چیزی کلسیم دارد و چه چیزی کلسیم ندارد. هدف شناخت است و اینکه آدم نیازش را بشناسد. این نکته را هم یادآوری کنم که مصرف زیادی کلسیم هم می‌تواند عوارضی مثل سنگ کلیه را به دنبال داشته باشد.
۲) نیازهای غذائی از نظر جنسیت هم تفاوت دارد؟
▪ مسلماً تفاوت زیادی دارد اختلاف هورمونی که بین آقایان و خانم‌ها وجود دارد و مسئله یائسگی در خانم‌ها و تغییراتی که از نظر هورمونی و ترشحات و اینکه مقدار تحلیل رفتن استخوان‌ها در آنها بیشتر می‌شود. دلایل این تفاوت از نظر جنسیت است. عده‌ای از پزشکان در این موقع هورمون‌تراپی را پیشنهاد می‌کنند و یا کلسیم خوراکی تجویز می‌کنند و عده‌ای دیگر به‌خصوص پزشکان گروه ارتوپدی معتقدند اگر این افراد فعالیت زیاد داشته باشند و کلسیم را به‌صورت مواد غذائی و اگر لازم باشد به‌صورت دارو مصرف کنند و البته از نور آفتاب هم بهره می‌گیرند عوارض یائسگی و مشکلات استخوانی ناشی از سن پیری را کمتر می‌بینند. و یک مسئله بسیار مهم میزان وزن است. یعنی هر چه وزن بیشتر باشد. فعالیت کمتر می‌شود و هر چه فعالیت کمتر شود سیکل معیوب‌تری در ساخت استخوان به‌وجود می‌آیند بنابراین افراد به طرف سن پیری می‌روند حتماً باید وزنشان را متعادل نگه دارند و فعال‌تر باشند تا از نظر ساخت استخوان‌ها و مفاصل جوانتر بمانند و دیرتر به پیری برسند.
۳) تغذیه در روند رشد کودکان و نوجوانان تا چه حد تأثیرگذار است؟
▪ بدون شک هم تغذیه، خاصه ویتامین و کلسیم و هم نور آفتاب در رشد نوزاد و در سن اولیه کودکان مؤثر است. عوارضی که در اثر سوءتغذیه پیش می‌آید در مرحله نخست مربوط به کمبود کلسیم است که هم در رشد طولی و هم در کیفیت ساخت استخوان تأثیر بسیار دارد و متأسفانه اگر چنین پایه‌ای گذشته شود و استخوان‌ها دچار عوارضی شود تا آخر عمر همراه فرد خواهد ماند. بنابراین در دو مرحله سنی کلسیم و ویتامین D و تغذیه خوب در نگهداری از استخوان و مفاصل بسیار مهم است مرحله قبل از بلوغ و سنینی که فرد به طرف یائسگی و پیری می‌رود.
بد نیست بدانید مردها هم دچار یائسگی می‌شوند اما یائسگی در زنان چشمگیرتر است. یعنی همان دورانی که خانم‌ها می‌گذرانند برای مردها هم پیش می‌آید ولی چون مردها معمولاً فعال‌تر از خانم‌ها هستند کمتر به چشم می‌آید و به‌نظر می‌رسد که خانم‌ها بیشتر در خطر هستند و بایستی بیشتر به سلامت خود توجه داشته باشند. مخصوصاً از جهت افزایش وزن بایستی جدا مراقبت نمایند چون ساختمان بدن خانم‌ها، زانو، کمر، لگن و مچ پای آنها برای وزن زیاد ساخته نشده و آسیب‌پذیرتر است.
● برنامه غذائی در طول درمان
البته توجه به برنامه غذائی مرحله اول درمان است و ما ارتوپدها معمولاً حتی برای درمان پوکی استخوان و نگه داشتن استخوان در حد مطلوب کمتر دارو می‌دهیم و بیشتر تذکرات ما روی غذا و فعالیت‌های فیزیکی، نرمش و ورزش است. البته گاهی دارو هم تجویز می‌کنیم ولی دارو کافی نیست همچنان که پای بخاری نشستن و دارو خوردن هم هیچ کمکی نمی‌کند.
● توصیه برای خانواده
توصیه من به بیماران و همه خانواده‌ها معمولاً دو کلمه است که اگر به همین دو کلمه توجه کافی بشود شاید خیلی‌ها نیاز به مراجعه به پزشک را نداشته باشند. این دو کلمه وزن و ورزش است که توجه به آن بسیار ساده است. به‌نظر من مسائلی مثل گرفتاری، بچه‌داری، کار بیش از اندازه، بهانه‌ای بیش نیست. و فکر می‌کند در هر شرایطی هم از نظر اقتصادی، هم از نظر اجتماعی می‌توانند به این نکته توجه داشته و ضمن رعایت اصل تغذیه سالم از ورزش هم خودداری نکنند. منظور از ورزش، ورزش سنگین باشگاهی نیست، راه رفتن ساده و داشتن یک دمبل ساده در خانه و هفته یکی دو روز به کوه و استخر رفتن هم می‌تواند کارساز باشد.

منبع : ماهنامه دنیای کاراته