ظهور اشکانیان و قدرت یافتن مجدد ایران

پس از شکست‌های نظامی ایران از یونانیان در نبرد‌های اسکندر و داریوش سوم، تا نزدیک به ۲ قرن ایران استقلا‌ل و همبستگی خود را از دست داد. اگر روایت غالب تاریخ که روایت غربی است را بپذیریم ایران در این سال‌ها در اختیار سلوکیان (جانشینان اسکندر) بوده که این امر چنانکه گفته شد با توجه به ضعف توان نظامی یونانیان برای تسخیر کل ایران مورد تردید است.
حداقل قبول اینکه مرکز و شرق ایران در اختیار قوای خارجی آن‌هم به مدت بیش از ۱۵۰ سال باشد مشکل است. از طرف دیگر اگر چه مباحث مربوط به حملا‌ت اسکندر و وجود سلوکیان از سوی برخی مورخان ایرانی مورد تردید واقع شده اما باید اذعان کرد، حکایات جایگزین برای این مسائل نیز نداریم مضافاً آنکه آثار باستانی نیز نشان می‌دهد که یونانیان در بخش‌هایی از غرب ایران حضور داشته‌اند. در هر حال از آنجا که پیگیری چنین مبحثی به مطالعات فراوان و تحقیقی جامع احتیاج دارد و از بحث بررسی تاریخ جنگ‌ها فراتر است لا‌جرم از کنار آن می‌گذریم. ‌
● ظهور پارت‌ها یا اشکانیان ‌
از اواسط قرن سوم قبل از میلا‌د، طوایف قدرتمند و شجاعی در خراسان امروزی ظهور می‌کنند که با قیام علیه نیرو‌های اشغالگر یونانی (به گفته مورخان غربی) در ۲۵۰ قبل از میلا‌د موفق به تاسیس دولتی قدرتمند می‌شوند. این مردان تازه نفس و قدرتمند طی ۱۲۰ سال نبرد موفق می‌شوند تا در ۱۲۹ قبل از میلا‌د بار دیگر ایران را متحد کرده و عظیم‌ترین قدرت نظامی را پس از سقوط هخامنشیان ایجاد کنند.
● نبرد سرنوشت‌ساز با اقوام شرقی ‌
در زمانی که اشکانیان سرگرم نبرد‌های بزرگ در غرب و مرکز ایران برای ایجاد همبستگی مجدد کشور ایران بودند در مرز‌های شرقی ایران خطر بزرگی در حال شکل‌گیری بود. تعیین امپراتور جدید چین با ایجاد دیوار بزرگ‌چین و ایجاد ارتش قوی هونها که قوی‌ترین قبایل زردپوست شرق آسیا بودند را به عقب راند و قوم مذکور نیز به نوبه خود یوئه‌چی را در هم کوبید و یوئه‌چی‌ها نیز چاره‌کار را در حمله به سکاها (که در شمال شرق ایران مستقر بودند) دیدند.
تعداد وحشیگری افراد مذکور سبب شد تا اشکانیان به ویژه در زمان اردوان بخش‌بزرگی از توان خود را صرف جلوگیری از نفوذ این سواران بی‌رحم کنند. طی این نبرد‌ها اردوان شاه پارت جان خود را از دست داد و در حالی که به گفته بسیاری از مورخان گمان می‌رفت پارت‌ها در منگنه ناشی از فشار سلوکیان در غرب و سکاها و یوئه‌چی‌ها در شرق از بین بروند ظهور سردار بزرگی به نام مهرداد دوم سبب شد تا ارتش عظیمی از پارت‌ها و اقوام سایر نقاط ایران با بهره‌گیری از آخرین فنون دفاعی جنگ‌های منظم و نامنظم در نبر‌دی تعیین کننده در ۱۲۳ قبل از میلا‌د مهاجمان شرقی را به‌گونه‌ای شکست دهند که تا قرن‌ها مزاحم دولت ایرانی نشوند. ‌
● آغاز جنگ‌های ۷۰۰ ساله ایران و روم ‌
شاید برای تاریخ‌نویس و یا نویسنده ایرانی چیزی جالب‌تر از نگارش نبرد‌های ایران و روم نباشد. پیروزی‌های ایرانیان بر ارتش‌های رومی چنان قطعی و غیرقابل چشم‌پوشی است که هیچ مورخ غربی از کنار آن به سادگی نگذشته است اگر چه هیچ یک از مورخان مذکور به اهمیت این نبرد‌ها آنچنان که باید نپرداختهاند. غربی‌ها طی صدها سال بارها به پیروزی‌های کوچک و کم‌‌اهمیت یونانیان بر ایرانیان پرداخته و در این‌باره داستانسرایی‌ها کرده و حتی کتاب‌ها نوشته‌اند اما از کنار شکست‌های قطعی غول نظامی اروپا یعنی روم طی ۷ قرن از ایران به آرامی گذشته‌اند.
به طور مثال هالیوود طی دهه‌های اخیر همواره درباره عظمت روم و جنگ‌های آن؛ ملل شمال اروپا و سایر مناطق فیلم‌های متعددی ساخته‌اما در هیچکدام از آثار فیلمسازان مذکور اثری از نبرد‌های شرقی روم نیست چرا که لا‌جرم در اشاره به این نبرد‌ها باید به توان نظامی ایران نیز اشاره کنند. ممکن است خوانندگان تصور کنند نبرد‌های ایران و روم تنها به نظر نگارنده با اهمیت بوده در حالی که اینچنین نیست.
مطالبی که در ادامه می‌خوانید با استناد به نوشته‌های مورخان غربی است و مشاهده خواهید کرد که چند سردار و امپراتور رومی در داخل خاک آسیا (عراق امروزی) به دست سرداران ایرانی از پای درآمده‌اند و بی‌اغراق صدها هزار لژیونر رومی جان خود را بر سر اشتباه فرماندهان خود در نبرد‌های ایران از دست دادند. مرگ امپراتوران رومی نظیر کاراکالا و اسارت والرین و شکست سرداران معروف تاریخ نظیر کراسوس و مارک آنتوانت به آن اندازه دارای اهمیت هست که بدان پرداخته شود. اما متاسفانه نه تنها مورخان غربی و مورخان مستقل بلکه حتی خود ایرانیان نیز از این رشادت‌ها و افتخارات اطلا‌عات اندکی دارند.

[علی غفوری]

منبع : روزنامه اعتماد ملی