توسعه آبزی پروری راهکاری برای استفاده بهینه از آب

آبزی پروری یکی از ساده ترین و اقتصادی ترین راه های تولید پروتئین حیوانی است، زیرا به رغم وجود آب کافی در برخی از مناطق کشور، کیفیت زمین و خاک به گونه ای است که برای کشاورزی مناسب نیست، ولی بهره گیری از بسیاری از این زمین ها برای آبزی پروری، عملی است.
میزان تبدیل غذا به گوشت در آبزیان به مراتب بیشتر از سایر جانوران پرورشی است. آبزیان پرورشی جزء جانوران خونسرد هستند که درجه حرارت بدن آنها تابع گرمای محیط است و برخلاف پرندگان و پستانداران، نیازی به صرف انرژی برای ثابت نگه داشتن درجه حرارت بدن خود ندارند. در واقع آبزیان در مقایسه با دام و طیور، مقدار بیشتری غذای مصرفی خود را می توانند تبدیل به گوشت کنند.
برخی از آبزیان پرورشی می توانند برای تامین نیازهای غذایی خود از مواد آلی پوسیده، مازاد غذایی انسان و ازهمه مهمتر تک سلولی های گیاهی وجانوران ریز آبی استفاده کنند. تولید تک سلولیهای گیاهی (فیتوپلانکتونها) و جانوران ریزآبی (زئوپلانکتونها ) به راحتی از طریق دادن کود حیوانی یا کود آلی به آب انجام می گیرد.
بسیاری از منابع غذایی که به دلایلی نمی توانند مورد مصرف غذایی آبزیان یک منطقه قرار بگیرند، می توانند برای تولید برخی از آبزیان پرورشی مصرف شوند. برای مثال از پلانکتونهای گیاهی مناطق جزر و مدی دریاهای جنوب می توان برای پرورش انواع مناسب صدف های پرورشی استفاده کرد.
در بسیاری از موارد در پرورش آبزیان می توان از آب به صورت عبوری استفاده کرد، بدون اینکه افت چشمگیری در میزان آن ایجاد شود. برای مثال برای پرورش انواع ماهی های سردآبی مثل ماهی قزل آلا از آب به صورت عبوری استفاده می شود و پس از گذشتن از کانال های پرورشی می توان از آن برای کشاورزی استفاده کرد. بدیهی است که چنین آبی، با توجه به مواد غذایی که از طریق مواد دفعی ماهی ها به آن افزوده می شود و یا مازاد مواد غذایی آن برای کشاورزی مناسب تر است، اگر چه ممکن است برای مصارف انسانی و یا صنعتی نامناسب بوده و نیاز به پالایش داشته باشد.
میزان بهره برداری از آبزیان پرورشی در واحد سطح معمولا از تولیدات کشاورزی بیشتر است. در هرهکتار استخر آبزیان گرم آبی با توجه به مدیریت مناسب می توان سالانه ۳ تا ۸ تن برداشت نمود که برای ماهیان سرد آبی این مقدار ممکن است ۱۰ تا ۱۵ کیلوگرم درمترمربع باشد. همچنین پروتئین آبزیان درمقایسه با سایر پروتئین های حیوانی، پرارزش تر، مفید تر و قابل هضم تر است.
بسیاری از منابع آبی وجود دارند که بلااستفاده مانده اند و از آنها می توان برای تولید ماهی یا سایر آبزیان استفاده کرد، بدون اینکه تغییرکمی یا کیفی چشمگیری در آنها به وجود آید. درسطح کشور به خصوص در استانهای شمالی تعداد آبگیرهایی که از آنها استفاده هایی غیر از برداشت آب برای کشاورزی صورت نمی گیرد فراوان هستند.
تولید و تامین قسمتی از نیازهای پروتئینی، بازسازی و افزایش ذخایر آبزیان ارزشمند دریایی و رودخانه ای، معرفی و جابجایی گونه های مناسب (آوردن گونه های مناسب پرورشی از سایر کشورها و یا نقل و انتقال گونه های موجود از محلی به محل دیگر برای پرورش)، تولید ماهی برای صید ورزشی (صید ماهی با قلاب)، تولید طعمه برای صیدهای تجارتی ، تولید ماهی و سایر آبزیان برای نگهداری در آبزی گاهها (آکواریوم )، گرفتن مواد آلی موجود در آب فاضلاب ها پس از تصفیه آنها ، تولید مواد دارویی، تولید مواد زینتی و تولید غذای زنده برای آبزیان پرورشی با ارزش ازجمله اهداف آبزی پروری است.
طبق برآورد سازمان خواروبار و کشاورزی جهانی فائو (FAO) به طور میانگین هر نفر در روز نیاز به ۷۰ گرم پروتئین دارد که بایستی حدود ۲۱ گرم آن از منابع حیوانی تامین شود. گوشت قرمز، گوشت سفید (شامل طیور و آبزیان) و فرآورده های شیری تنها منابع تامین پروتئین حیوانی مورد نیاز انسان هستند.
غذای مورد نیاز انسان به طورطبیعی از سه منبع تامین می شود که این منابع عبارتند از: کشاورزی، دامپروری و صید.
کشاورزی با توجه به محدود بودن زمین های مناسب و نبودن آب کافی به طور کلی محدود است و در نهایت توان افزایش آن همگام با افزایش جمعیت نیست. دامپروری هم به همین منوال است. پس در آینده چگونه می توان شکم های گرسنه میلیاردها نفر جمعیت رو به ازدیاد زمین را سیر کرد ؟ بدیهی است که بشر می تواند با پیشرفت تکنولوژی، میزان تولید در واحد سطح را افزایش دهد، ولی به هرحال این افزایش ها، جوابگوی نیازها نخواهند بود.
در چند دهه اخیر انسان به این نتیجه رسیده است که کشتاب ورزی می تواند تا حدی چاره ساز باشد، زیرا با این روش می توان تولیدی فراتر از محصولات فعلی کشاورزی، دامپروری و صید را تامین کرد.
کشور ما با داشتن بیش از ۲۷۰۰ کیلومتر مرز آبی و منابع زیاد و قابل استفاده آبهای داخلی که متاسفانه قسمت چشمگیری از آن بدون اینکه مورد بهره برداری قرار گیرد، از مرزها خارج می شود، می تواند جزء کشورهای مهم جهان در زمینه کشتاب ورزی باشد. جالب اینکه تولید آبزیان خوراکی در آبهای داخلی و کشتاب ورزی دریایی می توانند در آینده ای نه چندان دور با صید در دریاهای شمال و جنوب کشور از نظر مقدار رقابت کنند.
کشتاب ورزی دریایی اگرچه تا کنون در ایران مورد توجه کافی قرار نگرفته است، ولی آینده بسیار خوبی برای آن پیش بینی می شود. شرایط زیستی و امکانات مناسب موجود در سواحل شمالی و جنوبی کشور وهمچنین امکان استفاده از روشهای پرورش ماهی در داخل آبهای ساحلی و حتی آبهای دور از ساحل به گونه ای است که بایستی بهترین برنامه ریزی ها برای بهره برداری هرچه بیشتر از این امکانات صورت گیرد. پرورش آبزیان دریایی علاوه بر اینکه باعث تامین قسمت چشمگیری از پروتئین حیوانی مورد نیاز می شود، به دلایل زیر دارای اهمیت و ارزش زیاد است:
- ذخایر بسیاری از آبزیان دریایی به ویژه ماهیان کف زی به مقدار زیادی کاهش یافته است و در برخی موارد هم درحال از بین رفتن است. برای جلوگیری از کاهش این ذخایرارزشمند ملی و یا انقراض نسل آنها، بایستی از طریق تکثیر مصنوعی، تولید بچه ماهی و رهاسازی آنها به آبهای طبیعی اقدام های لازم صورت گیرد.
- از طریق افزایش تولید و ایجاد مشاغل جدید،فشار صید کاسته می شود.
- با توجه به ارزش و اهمیت غذایی آن مصرف سرانه ماهی هر سال افزایش می یابد (مصرف سرانه ماهی عبارت است از توزیع عادلانه صید سالانه بین جمعیت کشور و مقدار ماهی است که سالانه به هر نفر می رسد).
- تقاضای خارجی برای خرید محصولات دریایی پرورشی زیاد است.
- غذاهای دریایی در مقایسه با گوشت قرمز و حتی آبزیان پرورشی آب شیرین دارای ارزش غذایی بالایی هستند.
تا چند دهه قبل با توجه به اینکه هنوز روش های خیلی مدرن صید ماهی ابداع نشده بود، ذخایر دریاها را هیچ گونه خطری تهدید نمی کرد، ولی کمی پس از کاربرد روش های پیشرفته صید کارشناسان و دانشمندان متوجه شدند که اگر برنامه ریزی همه جانبه و محدودیت های منطقی در مورد صید جهانی به عمل نیاید، ذخایر دریاها ممکن است دستخوش تغییرات ناگواری شوند. بررسی های همه جانبه در این زمینه آغاز شد و قوانین جدید دریا جایگزین قوانین قبلی برای صید در آبهای آزاد و آبهای زیر زمینی شد. اگرچه تکثیر و پرورش برخی از انواع آبزیان در این زمان در پاره ای از کشورها معمول بود، با وجود این تعداد گونه های پرورشی و مناطق تولید و مصرف آنها نسبتا محدود بود. با کاهش صید برخی از گونه های مهم تجارتی ازجمله انواع ماهی آزاد، ماهی قزل آلا، مار ماهی، سیم دریایی و میگو و عدم عرضه کافی آن به بازار مصرف توجه کارشناسان در بسیاری از مناطق جهان به امکان تکثیر و پرورش آنها معطوف شد که همین امر باعث پیشرفت کشتاب ورزی درمناطق مختلف جهان شد. کشتاب ورزی در بیشتر موارد از نقطه نظر اقتصادی و به ویژه در کشورهای درحال توسعه با اهدافی مانند خودکفایی هرچه بیشتر، تعادل تجارت ملی و بین المللی ، کسب ارز بیشتر، ایجاد کار به ویژه در مناطق روستایی ، بهبود تغذیه مردم و افزایش درآمد مورد توجه قرار گرفته است.

منبع : خبرگزاری موج