درآمد کشورهای فقیر، پایان نسل هشت پاها

ماهی یک غذای مورد علاقه ذائقه جهانی است. از سال ۱۹۸۲ منشور سازمان ملل اجازه داد تا کشورها، صید ماهی را در ۲۳۱ مایلی سواحلشان محدود کنند.
کشورهای فقیر آفریقایی مثل موریتانی یا سنگال منبعی پرسود برای کسب درآمد یافتند، چون شروع کردند به فروش مجوز صید ماهی به کشورهای ثروتمند اروپایی و آسیایی که قبلا موجودی ماهی را در آب‌های خودشان تمام کرده بودند. بیشتر کشورهای آفریقایی که حق ماهیگیری خود را می‌فروشند، صنایع بزرگ تجاری ندارند. در ابتدا ماهیگیران محلی اهمیتی به قایق‌های اضافه‌ای که در آبهایشان دیده می‌شد، نمی‌دادند؛ اما ماهیگیران خارجی راه و روش غارتگری خود را ادامه دادند. کشورهای آفریقایی حتی یک مرجع قانونی و اساس‌نامه قانونی در این مورد نداشتند تا حد و مرز و حقوق را تعیین کند و بر سهمیه ماهی نظارت کند.
حالا آفریقایی‌ها ماهی کمتری دارند و ماهیگیران کمتر از قبل قادر به تامین معاش خانواده‌هایشان هستند. برخی از ملت‌های آفریقایی در رابطه با صدماتی که به محیط زیست وارد می‌شود ابراز نگرانی می‌کنند، به خصوص پس از یافته‌های گروهی از دانشمندان موریتانی که بیان می‌کند موجودی هشت پا تا ۳۱درصد کاهش یافته است. رقابت بر روی منابع محدود طبیعی حتی این مقدار را هم به پایان خواهد رساند و با وجود تقلیل موجودی آبزیان، می‌تواند انگیزه‌ای باشد برای ماهیگیران در کنترل جمعیت و امکانی برای صید در آینده. در «نواد هیبوی» موریتانی، آقای «سال سامبا» برای سال‌ها، به وسیله شکار هشت‌پا در سواحل غنی این شهر بندری (در سواحل غربی آفریقا) در حال گذران زندگی بود. این روزها «سامبا» تلاش می‌کند که بتواند نصف آنچه را که چند سال قبل شکار می‌کرد، کسب کند. مشکلات اخیر، وی را مجبور کرد ۲عدد از ۳قایق و همچنین ۱۰نفر از صیادانش را از کار بیرون کند. آقای سامبا می‌گوید: ما می‌توانستیم قبلا در بندر ماهیگیری کنیم، ولی اکنون تنها چیزی که می‌توانیم در اینجا ببینیم فقط آب است. وی ۳۹سال دارد و پدر ۶فرزند است.
کاهش هشت پاهای موریتانی نتیجه تجارت جهانی و اعطای حق صید به کشورهای ثروتمند است. کشورهای فقیر مثل موریتانی در حال فروختن سواحلشان به کشورهای اروپایی و آسیایی هستند که ذخایر آبی آنها تمام شده است. در نتیجه جوانی مانند سامبا باید با کشتی‌های ماهیگیری عظیم‌الجثه‌ای که از اسپانیا، روسیه و چین می‌آیند رقابت کند. امروزه حداقل ۳۴۰قایق خارجی مجاز به ماهیگیری از موریتانی هستند. با اعطای یارانه به ماهیگیران خارجی از طرف دولت‌های مطبوعشان، درآمد سالانه این صیادان به ۳۰میلیارد دلار می‌رسد. هدف این دولت‌ها حفظ موقعیت تجاری صید ماهی در این آبها است. برای مثال، چین ۲میلیارد دلار یارانه سوخت می‌دهد، اتحادیه اروپا و اعضای آن بیش از ۷میلیارد دلار کمک هزینه تدارک دیدند.
سیاست چین، بالا بردن تعداد قایق‌های در حال کار و افزایش صید جهانی و کاهش قیمت‌ ماهی است. این اقدام، کار را برای صیادان کشورهای فقیر که هیچ کمک هزینه‌ای برای رقابت دریافت نمی‌کنند، دشوار می‌کند.
نتیجه نهایی، آنکه با توجه به اقتصاد کشورهای ساحلی آفریقا و نیز اکولوژی اقیانوس‌ها، آب‌های آفریقا به سرعت در حال از دست دادن ذخایر آبزی هستند. با توجه به گفته‌های «دنیل پاولی» محقق دانشگاه بریتیش کلمبیا، در طول ۳دهه گذشته، میزان ماهی در آبهای غربی آفریقا ۵۰درصد کاهش یافته است.
● قایق برای مهاجرت
هزاران ماهیگیر در سواحل آفریقا دست از کار کشیده‌اند. بعضی از آنها از قایق‌هایشان برای مهاجرت غیرقانونی به اروپا استفاده می‌کنند. تاثیرات اقتصاد خراب باعث شده است تا تجارت صید و فروش ماهی از مردان به زنان هم منتقل شود تا صیدشان را در کشورهای ساحلی به فروش برسانند.
تغییر الگوی رژیم غذایی جهان هم تا اندازه‌ای مقصر است. تمایل ذائقه جهانی به سمت غذاهای دریایی موجب بالا رفتن تولید جهانی صنعت صید ماهی تا مراحل پیشرفته شده است.
در نتیجه تجارت ماهی به ۵/۷۱میلیارد دلار در سال ۲۰۰۴ افزایش یافت، تقریبا ۲۵درصد بیشتر از سال ۲۰۰۰. این آمار توسط سازمان کشاورزی و غذا در رم ایتالیا یا FAO (فائو) که زیرمجموعه سازمان ملل هست، منتشر شده است. «گریمور والدیمارسون»، مدیر بخش شیلات سازمان FAO می‌گوید: قایق‌های بسیاری وجود دارند که در حال صید ماهی در اندازه‌های کم هستند.
مقامات رسمی اتحادیه اروپا و دیگر ذی‌نفعان حقوق ماهیگیری بر این نظر که مشکل حقیقی عدم کنترل ماهیگیران داخلی است، موافقند. آنها نزدیک ساحل کار می‌کنند، جاهایی که ماهی‌ها تخم‌گذاری و تولید مثل می‌کنند. مقامات رسمی اتحادیه اروپا همچنین مدیریت کشورهای در حال توسعه را در مورد ذخیره ماهی‌شان تاسف‌بار می‌دانند.
دهه‌های گذشته، هنگامی که ماهی در یک کشور کمیاب می‌شد، تاجران صید ماهی به سادگی به جای دیگری می‌رفتند. تا دهه ۱۹۷۰ قایق‌های کشورهایی مثل اسپانیا، بریتانیا و ژاپن که صنایع ماهیگیری بزرگی دارند، به سادگی هرکجا که می‌خواستند ماهیگیری می‌کردند. ایسلند و نروژ دو کشوری بودند که به طور عمده صدمه دیدند و اولین اقدامات بین‌المللی برای تعیین حدود و مقررات کشورها در صید ماهی از آب‌های ساحلی‌شان را آنها به انجام رساندند. در سال ۱۹۸۲ کشورهای عضو سازمان ملل قانونی را امضا کردند که به کشورهای دارای ذخایر آبزی این قدرت را می‌داد که صید ماهی را در ۲۳۱مایلی سواحلشان محدود کنند. کشتی‌های خارجی مجبور شدند قبل از صید ماهی در این مناطق از این کشورها کسب اجازه نمایند.
کشورهای آفریقایی شروع کردند به فروش جواز صید به دولت‌ها و شرکت‌ها. بیشتر این کشورهای آفریقایی صنایع تجاری بزرگی را که از آنها حمایت کند، نداشتند. در ابتدا صیادان محلی که نزدیک سواحل کار می‌کردند متوجه موضوع نبودند. کشورهای ثروتمند ماهی بیشتری صید کردند و در دسترس مردم قرار دادند، در نتیجه کشورهای فقیر کسب درآمد کردند.
به دلیل کاهش سریع موجودات آبزی کشورهای اروپایی، اعضای اتحادیه اروپا پیش‌بینی کردند که حدود ۸۵۰۰۰ کشتی صید ماهی، نیاز به جست‌وجوی مکان جدیدی برای ماهیگیری دارند. «سرافین فرناندز»، مدیرعامل شرکتی است که صاحب کشتی صدفوتی اسپانیایی «سگوندوسان رافائل» هست و به صید هشت‌پا در آب‌های موریتانی می‌پردازد.
وی اشاره کرد که افزایش هزینه‌های سوخت و پیشی گرفتن کم‌خرجی چینی‌ها میزان سود را کاهش داده است و فشاری برای پیدا کردن مکان‌هایی با ماهی فراوان‌تر محسوب می‌شود.
اتحادیه اروپا معامله با بیش از دوازده کشور آفریقایی را ممنوع اعلام کرد. از آنگولا گرفته تا موزامبیک.
«خوزه رامون فئوتس گاموندی» رییس «آناسف» اتحادیه شرکت‌های اسپانیایی صید ماهی در آب‌های آفریقا- گفت: پرداخت حق ماهیگیری در آب‌های خارجی برای حیات صنعت تجارت ما ضروری است.
همچنین چین، روسیه، اوکراین و دیگر کشورها با موریتانی به توافق رسیده‌اند که به جای پرداخت پول، تجهیزات نظامی واگذار کنند. ایالات متحده در اقیانوس آرام، اقدام به چند مورد معامله صید ماهی تن در کشورهای جزیره‌ای مثل میکرونزی کرده است.
بعضی از کشورها نظر خود را درباره اینکه آیا این اقدامات پس از مدت طولانی هم لازم است، تغییر داده‌اند. سنگال که ماشین‌های فرسوده خود را برای ساخت صخره دریایی مصنوعی جهت جذب ماهی به کار می‌برد، در تلاش برای حفظ ذخایر ماهی برای ماهیگیران خودش، قرارداد با اتحادیه اروپا را فسخ نمود. مراکش نیز به همین منظور قرارداد ماهیگیری خود را در سال ۲۰۰۱ با اتحادیه اروپا به حال تعلیق درآورده بود که در سال گذشته مجددا قراردادش را تجدید کرد. ولی تعداد قایق‌های مجاز به ماهیگیری را کاهش داد.
آب‌های موریتانی برای کشتی‌های ماهیگیری خارجی جذاب هستند، جریان باد صحرا آب سرد را از زیر اقیانوس می‌کشد و شرایط غذایی ایده‌آلی را برای ماهیگیری خلق می‌کند. تا این اواخر، این کشور ۲/۳میلیون نفری، برنامه‌ریزی کرده که ذخایر ماهی‌هایش را بهتر از گذشته حفظ نماید، البته تا اندازه‌ای به دلیل فرهنگ؛ زیرا این کشور تا سال ۱۹۶۰ یکی از مستعمرات فرانسه بوده است. محمد اولد سید احمد، مهندس یک شرکت ماهی‌گیری می‌گوید: موریتانی یک شکاف و فاصله بین آفریقای سیاه و آفریقای عرب است. اعراب چادرنشین که بر سیاست و اقتصاد مسلط هستند، راه و رسم ماهی‌گیری را دنبال نمی‌کنند. محمد می‌گوید ما صحرا را دوست داریم نه آب را.
یک خشکسالی در دهه ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ مردم را به سمت سواحل سوق داد. تعداد کشتی‌های ماهی‌گیری کوچک از ۵۰۰عدد در سال ۱۹۸۶ به ۳۶۰۰عدد در سال ۲۰۰۰ افزایش یافت.
(طبق آمار اتحادیه اروپا). در نتیجه تمایل و اشتیاق تغذیه مردم، دولت در رابطه با مجوز دادن یا کنترل کردن قایق‌های محلی و صید ماهی هیچ تلاشی نکرد.
همچنان دولت به درآمد ناشی از فروش حق ماهیگیری به کشورهای خارجی تکیه کرد. این درآمد در رابطه با گرسنگی، جنگ با سنگال بین سال‌های ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۱ و چند کودتا به کشور کمک کرد.
برای اولین بار اتحادیه اروپا در سال ۱۹۸۷ حق ماهیگیری در موریتانی را امضا کرد.
هنگامی که در سال ۲۰۰۴ مذاکرات بر سر پیمان جدید آغاز شد، اتحادیه اروپا متعهد شد که مفاد قرارداد سازمان ملل علیه کاهش ذخایر ماهی را رعایت کند.
● اهمیت هشت‌پاها
هشت‌پاها برای ماهیگیران موریتانی اهمیت ویژه‌ای داشتند. هر ساله درآمدی بالغ‌بر ۱۴۰میلیون دلار از صادرات ماهی از نیمی از آب‌های کشور حاصل می‌شد.
یک کمیته از دانشمندان موریتانی به این نتیجه رسیدند که موجودی هشت‌پا، نسبت به میانگین قبلی آن تا ۳۱درصد کاهش یافته است. وزارت شیلات کشور با این استدلال که این گونه از آبزیان نیاز به بهبود و برگشتن به وضعیت اول خود را دارند، پیشنهاد داد که با هر اقدامی که به اعضای اتحادیه اروپا مجوز صید اختاپوس را بدهد، مخالفت کند.
مذاکرات اتحادیه اروپا منجر به کاهش تعداد کشتی‌های صید ماهی از ۵۳عدد به ۴۳عدد شد؛ اما میزان صید هشت‌پا محدود نشد. الی‌اولد محمد وال، رییس‌جمهوری سابق موریتانی که یک سرهنگ نیز بود، در سال ۲۰۰۵ در ماه آگوست به شیلات فشار آورد که محدودیت صید را بپذیرند، مقامات رسمی موریتانی می‌گویند، وی نمی‌توانست به منظورش برسد.
با شرط اینکه مذاکرات بعد از ۲سال تمدید شود، کشورهای خارجی در جولای گذشته بیشترین ماهی را تاکنون به میزان ۷۰۰میلیون دلار در طول ۶سال صید کردند.
این پول اکنون یک سوم از بودجه سالانه کشور را فراهم می‌کند.
امید به زندگی در کشور فقط ۵۵سال هست و سطح باسواد فقط ۶۰درصد است. یک سخنگوی دولت می‌گوید: این کشور تصمیم دارد برای حفظ سلامت و ارتقای سطح تحصیلات هزینه کند.
اتحادیه اروپا در مورد تصمیمش برای صید هشت پا دفاع می‌کند. ریچارد کاروم می‌گوید: ما در حال کاهش ظرفیت هستیم. وی در پایتخت موریتانی، ناکچات که شهری با خیابان‌های پرگرد و خاک و خانه‌های ییلاقی در حال فرو ریختن است، توافقاتی بین وزارت شیلات و اتحادیه اروپا تنظیم کرد. وی افزود ما می‌خواهیم به موریتانی کمک کنیم تا بتواند ذخایرش را مدیریت کند.
این معاهده موریتانی را دعوت می‌کند تا سالانه ۱۳میلیون دلار برای اقدامات حفاظتی، شامل استفاده از رادار برای ردیابی قایق‌ها در آب‌هایشان و دادن مجوز به بیش از ۴۰۰۰قایق کشورهای خارجی هزینه نماید.
دانشمندان اتحادیه اروپا می‌گویند، آب‌های کشور فقط هزار قایق را پشتیبانی می‌کند و صید ماهی را توسط ماهیگیران محلی تعدیل می‌کند. ماهی‌ها دوست ندارند در مناطق حفاظت شده ساحلی تخم‌گذاری کنند، در صورتی که صید در سواحل و در مقیاس کم توسط ماهیگیران محلی آنها را آسیب‌پذیر می‌کند. ۹۹قایق چینی جهت ماهیگیری در آب‌های موریتانی برای فعالیت اقتصادی با شرکت‌های داخلی حضور دارند. در سال ۲۰۰۵ چین ماهی بیشتری نسبت به دیگر کشورها صید کرد و به عنوان بخشی از هزینه‌های مجوز صید دو دستگاه هواپیمای جت جنگنده به موریتانی داد.
برای موریتانی چاره‌ای جز گسترش شرکت‌های داخلی برای صید ماهی بسته بندی و صادرات در مقیاس بیشتر برای جلوگیری از افزایش فروش آبهایش وجود ندارد.
فرهنگ مبادله کالا به کالای کشورها مانع توسعه سیستم بانکداری پیشرفته شده است و نرخ سود از ۲۵درصد فراتر رفته است. قطع برق روزانه؛ یعنی شرکت‌ها برای تهیه ژنراتور مولد برق برای ساخت یخ جهت انبار کردن ماهی باید سرمایه‌گذاری کرد.
بندر «نواد هیبو» مشکلاتی نیز دارد. ده‌ها قایق فرسوده و کهنه اکثرا از آسیا در آب‌های موریتانی ماهیگیری می‌کنند. اکنون ۱۰۷ کشتی شکسته در بندر وجود دارد؛ بنابراین فقط تعداد کمی کشتی می‌توانند با هم وارد بندر شوند.
امروزه صید ماهی داخلی بیشتر به‌منظور امرار معاش است. در روزهای اخیر در «نواد هیبو» و «ناکچات» مردها کشتی‌ها را از آب بیرون می‌کشند، جعبه‌ها را از ماهی پر می‌کنند سپس جعبه‌ها را روی دست‌هایشان یا گاری به بازارهای محلی یا کارخانه‌های کوچک فعال حمل می‌کنند.
بچه‌ها ماهی‌هایی را که روی زمین افتاده‌اند جمع می‌کنند و آنها را به زن‌هایی که در غرفه‌ها و بازارهای سراسر شهر ماهی می‌فروشند، می‌دهند.
آقای سامبا ماهیگیر بندر «نواد هیبو» موفقیت چشمگیری کسب کرده بود. در سال ۱۹۸۹ یک شرکت تولیدی محلی به وی پول قرض داد تا قایق چوبی بخرد. او همچنین ظروف پلاستیکی برای هشت پا خرید و به قایقش نصب کرد. در مدت ۳ ماه وی قرض‌ها را به شرکت بازپرداخت کرد.
«عزیز بوقوریال» مدیرکل تعاونی سی‌پی‌ای‌ای می‌گوید: جلسه استانداردهای سلامتی و ایمنی اتحادیه اروپا پرهزینه است. سی‌پی‌ای‌ای یک شرکت موریتانیایی با فعالیت داخلی و بسته‌بندی با حوزه فعالیت محدود است.
وی افزود: ما برای ساخت تاسیساتمان از وام‌های بین‌المللی استفاده می‌کنیم. جایی که زن‌ها اقدام به فروش ماهی به مقدار زیاد می‌کنند با وزوز مگس‌ها همراه است و تقریبا یک بیغوله است.
در دهه ۱۹۹۰ و اوایل سال ۲۰۰۰ آقای سامبا ایام خوبی را سپری می‌کرد. قایق‌های او معمولا در هر ۵ روز کاری ۱۶۰ پوند هشت پا می‌گرفتند که بیش از ۲۳۰۰ دلار برای وی در هر ماه کسب درآمد می‌نمود.
او می‌گوید: پس از پرداخت هزینه‌ها و دستمزد کارکنان به طور خالص ۶۰۰ دلار در ماه درآمد داشته است که یک مبلغ قابل توجه از محل دستمزد متوسط ماهانه نزدیک به ۲۰۰ دلار محسوب می‌شد.
در سال ۲۰۰۴ او کار ساخت خانه‌ای را در «نواد هیبو» به پایان رساند. وی در سال ۱۹۹۷ و ۲۰۰۴ قایق‌های جدیدی خریداری کرد.
اگرچه آقای سامبا برای خرید قایق‌های بیشتر پول پس‌انداز نمود، ولی وی معتقد است این کار ارزشی ندارد؛ زیرا صید هشت پا به سرعت در حال نزول است. درآمد وی از راه ماهیگیری اکنون به ۲۰۰ دلار کاهش یافته است. شرکت سی‌پی‌ای‌ای هم در حال ضرر کردن است.
میزان صید هشت پا روند نزولی دارد؛ به طوری که از ۱۲۴۱ تن در سال ۲۰۰۱ به ۸۱۸ تن تا سال گذشته رسیده است.
● روند تولید در داکار
«سگوندوسان رافائل» که یک کشتی اسپانیایی متعلق به «سنویسا» است با استفاده از تور نایلونی می‌تواند هشت پاهای بیشتری نسبت به آقای سامبا صید کند.
این کشتی و کارکنانش جمعا ۲۴ نفرند و می‌توانند ۲۶۰هزار پوند هشت پا را ظرف ۴۵ روز صید کنند. این کشتی متعلق به آقای فرناندز مدیرعامل شرکت است.
پس از انجام صید در داکار، سنگال، لاس‌پال‌ماس یا در جزایر قناری این شرکت صید خود را به اروپا، ژاپن و ایالات متحده صادر می‌کند.
کشتی سگوندوسان رافائل متعلق به شرکت سنویسا است که یک شرکت اسپانیایی زیرمجموعه شرکت گروپو ادواردو ویرا هست و شرکتی متوسط است که در سال ۱۸۸۸ تاسیس شده است.
آقای فرناندز می‌گوید: تا ۳ سال قبل این شرکت در دریای شمال ماهیگیری می‌کرد و هنگامی که موجودی ماهی تا میزانی پایین آمد که دیگر سوددهی نداشت، این شرکت روی آب‌های اقیانوس آرام و آفریقای غربی تمرکز کرد.
فرناندز اکنون در داکار مستقر است و معتقد است که آب‌های آفریقای غربی سرشار از ماهی است.
او می‌گوید: شما در این آب‌ها می‌توانید قایق‌های کشورهای اتحادیه اروپا، روسیه و چین و قایق‌های کوچک دیگر را مشاهده کنید.
وی معتقد است: راه حل این است که کشورهای آفریقایی به طور بسیار سختگیرانه‌ای از آب‌هایشان محافظت کنند و از طریق فعالیت‌های اقتصادی با کمک شرکت‌هایی مثل سنویسا منابع خود را مدیریت کنند.

مترجم: مریم صدیق‌زنده

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد