اقتصاد در قرآن کریم

●ساده زیستی به جای تجمل گرایی
یاایهاالنبی قل لازواجك ان كنتن تردن الحیاه الدنیا و زینتها فتعالین امتعكن واسرحكن سراحاجمیلا
ای پیامبر! به همسرانت بگو: اگر شما زندگانی دنیا و زرق و برق آن را می خواهید بیایید با هدیه ای شما را بهره مند سازم و شما را به طرز نیكویی رها سازم.(۱)
در تفسیر نمونه درباره شأن نزول این آیه آمده است: بعد از آن كه در اثر بعضی از غزوات (جنگها) غنایم زیادی در اختیار مسلمانان قرار گرفت، همسران پیامبر تقاضاهای مختلفی از پیامبر اكرم(ص) در مورد افزایش نفقه یا لوازم گوناگون زندگی داشتند طبق نقل بعضی از تفاسیر:
«ام سلمه» از «پیامبر»(ص) كنیز خدمتگزاری تقاضا كرد و «میمونه» حله ای خواست، و «زینب» بنت جحش پارچه مخصوص یمنی و «حفصه» جامه مصری، «جویریه» لباس مخصوص خواست، و «سوده» گلیم خیبری! خلاصه هر كدام درخواستی نمودند.
پیامبر(ص) كه می دانست تسلیم شدن در برابر این گونه درخواستها كه معمولاً پایانی ندارد چه عواقبی برای «بیت نبوت» در بر خواهد داشت، از انجام این خواسته ها سر باز زد و یك ماه تمام از آنها كناره گیری نمود، تا اینكه آیات فوق نازل شد و با لحن قاطع و در عین حال توأم با رأفت و رحمت به آنها هشدار داد كه اگر زندگی پرزرق و برق دنیا می خواهید می توانید از پیامبر(ص) جدا شوید و به هر كجا می خواهید بروید و اگر به خدا و رسول خدا و روز جزا دل بسته اید و به زندگی ساده وافتخارآمیز خانه پیامبر(ص) قانع هستید بمانید و از پاداشهای بزرگ پروردگار برخوردار شوید.
به این ترتیب، (این آیه) پاسخ محكم و قاطعی به همسران پیامبر(ص) كه دامنه توقع را گسترده بودند داد و آنها را بین «ماندن» و «جدا شدن» از او آزاد گذاشت.(۲)
در جلد ۱۴ تفسیر راهنما هم در این باره آمده است:
همسران آن حضرت از پیامبر(ص) خواستار امكانات و نفقه های زیاد و زیورآلات بودند.
از آنچه گفته شد می توان فهمید كه همسران پیامبر اسلام(ص) پس از اینكه دیدند وضعیت اقتصادی مسلمانان در اثر غنایم جنگی بهتر شده است، از پیامبر اسلام(ص) زندگی مادی بهتری را طلب كرده اند.
از سوی دیگر، حضرت محمد(ص) كه پیامبر خدا و نمونه و الگوی مسلمانان و مؤمنان و بی توجه به زخارف دنیوی و برعكس انسانی ساده زیست و معنوی بود در برابر این خواسته همسرانش واكنش نشان داد. نه فقط خواسته آنها را برآورده نساخت بلكه یكماه از آنها كناره گیری كرد! شاید حضرت رسول(ص) انتظار چنین چیزی را از همسرانش نداشته است كه چنین واكنشی از خود نشان داده است.
چگونه پیامبر اسلام(ص) به عنوان الگو و برترین مؤمنان می توانست در حالیكه «اصحاب صفه»- فقرایی كه نه جا و مكانی داشتند و نه درآمد و غذایی- در كنار منزل او بودند و در حالی كه در گوشه و كنار مدینه و سایر نقاط كشور اسلامی افرادی بودند كه در نهایت فقر و تهیدستی زندگی می كردند و... بیاید و به خواسته همسران خویش- كه خداوند آنها را در آیه ۶ همین سوره به عنوان «ام المؤمنین» معرفی فرموده است- جامه عمل بپوشاند و برای هر یك آنچه می خواهد تهیه كند؟!
اگر پیامبر اسلام(ص) در ساده زیستی و دوری از زخارف دنیوی و همسانی با فقرای جامعه الگوی مردم است، همسران او نیز باید اینطور باشند. پیامبر اسلام(ص) كه خدای نخواسته پادشاه و قیصر وكسری نیست كه زندگی تجملاتی و همراه با زیب و زیور داشته باشد و...
از روایات استفاده می شود كه پیامبر(ص) با آنها سخن گفته و مطالب را به آنها گوشزد فرموده و جایگاه حساس آنها را تبیین فرموده است اما آنها (یا حداقل بعضی از آنها) قانع نشده اند و حتی بعضی از آنها خطاب به پیامبر اكرم(ص) گفته اند:
تو گمان می كنی كه اگر ما را طلاق دهی همسری غیر از تو در میان قوم و قبیله خود نخواهیم یافت؟!(۳)
وقتی سخن پیامبر اسلام(ص) و زنانش به این جا رسید و بعضی از آنها گستاخی را تا این حد رساندند آیه فوق نازل شد و حكم قاطع خداوند متعال در این زمینه را به آنها ابلاغ فرمود:
ای پیامبر: به همسرانت بگو: اگر شما زندگی دنیا و زرق و برق (و تجملات) آنرا می خواهید بیایید با هدیه ای شما را بهره مند سازم و شما را بطرز نیكویی رها سازم. آری، اگر قرار است آنها بر تجمل طلبی خویش اصرار ورزند و بنابر این داشته باشند كه راه و روشی غیر از راه و روش پیامبر اكرم(ص) در پیش بگیرند راهی جز جدایی از رسول خدا(ص) باقی نماند. فلذا خداوند متعال به پیامبر اسلام(ص) می فرمایند كه در اینصورت جای خشونت و بگو و مگو و قهر و... نیست.
مهریه آنها را با خوشی و خوبی به آنها بده تا آنها رها شوند و هر طوری كه مایلند بقیه زندگی خود را بگذرانند. حالا كه آنها اینطور در برابر شما جبهه گیری می كنند، شما هم زمینه جدایی همراه با پرداخت حق و حقوقشان را فراهم ساز.
منظور از اینكه آنها را با هدیه ای بهره مند ساز هم این است كه هدیه مناسبی كه مطابق شأن هریك باشد بر مهریه آنها اضافه كن تا راضی و خشنود شوند و با خوشی و خوبی از هم جدا شوید.
آری، فقط اظهار محبت وعشق به پیامبر و برنامه های اسلام برای انسان كافی نیست، بلكه مؤمنان واقعی كسانی هستند كه با برنامه های عملی اسلام، زندگی كنند!
در تفسیر راهنما درباره این آیه آمده است:
۱- پیامبر(ص) طبق فرمان خداوند همسران خود را مخیر كرد كه یا دنیا و امكاناتش را انتخاب كنند و از پیامبر(ص) جدا شوند و یا آن حضرت را انتخاب كنند و چنین خواسته هایی نداشته باشند.
۲- رفتار پیامبر(ص) با همسران خود در صورت ادامه دنیاطلبی آنان، نه فقط بر زور و جبر مبتنی نبود بلكه بر آسان گیری استوار بود.
۳- همسران و بستگان و شخصیت های معنوی و صاحب نفوذ باید از شأن اجتماعی و معنوی آنها پاسداری كنند.
۴- پیامبر(ص) طبق فرمان خداوند موظف بود كه در صورت انتخاب طلاق از سوی همسرانش، به آنها متاعی پرداخت كرده و با رویی خوش آنها را طلاق دهد و. (۴)...
نكته قابل توجه این است كه: درست است كه این آیه خطاب به همسران پیامبر اسلام(ص) است و محتوی و نتیجه آن شامل حال همگان می شود. مخصوصاً كسانی كه در مقام رهبری مردم و پیشوایی و تأسی مردم قرار گرفته اند، آنها همیشه بر سر دو راهی قرار گرفته اند: با استفاده از موقعیت ظاهری خویش برای رسیدن به زندگی مرفه مادی یا تن دادن به محرومیتها و زندگی ساده برای نیل به رضای خدا و هدایت مردم. (۵)
اثر روانی و اقتصادی ساده زیستی مسئولان بر زندگی مردم بسیار حائز اهمیت است. وقتی مردم مشاهده كنند كه مسئولان آنها مثل خودشان زندگی می كنند و برای خودشان با سوءاستفاده از مقام و موقعیت زندگی پرزرق و برق درست نكرده اند، از نظر روانی آرامش و آسایش فكری پیدا می كنند. دیگر بین خودشان و مسئولان شان تفاوت طبقاتی نمی بینند و همین امر آستانه تحمل آنها را بالا می برد و در اینصورت انسانهای صبور و بردبار و آرامی می شوند. از جهت اقتصادی نیز وقتی مسئولان ساده زیست باشند اولا مشكلات مردم فقیر و نیازمند را با همه وجود خویش درك می كنند و بهتر برای این مشكلات چاره جویی می كنند و از سوی دیگر مردم نیز به زندگی آنها نگاه می كنند و ساده زیستی را برای خود افتخار می دانند و بسوی تجمل و اشرافیت تمایل پیدا نمی كنند. همین ساده زیستی موجب می شود كه تنش در خانواده ها فروكش كند و چشم و هم چشمی ها، تجمل گرایی ها، توجه به زخارف دنیوی و شب و روز دویدن برای تهیه آنها، خریدهای قسطی و وام های متعدد و قرض های گوناگون و... همه و همه جای خود را به قناعت، چشم و دل سیری، رضایت از زندگی، دوری از بخل و حسد و توجه به معنویت و زندگی اخروی بدهد. چنین راه و روش اقتصادی علاوه بر آنكه موجب رضایت خداوند متعال، پیروی از روش و سیره بزرگان و بهره مندی از بركات این روش است باعث می شود كه زندگی مادی و اقتصادی مردم نیز آرام و خدایی و دور از تنش و اضطراب و نگرانی باشد.

پی نوشتها
۱- سوره احزاب- آیه ۲۸
۲- تفسیر نمونه- جلد ۱۷- صفحه ۲۷۸
۳- كنزالعرفان- جلد ۲- صفحه ۲۳۸
۴- تفسیر راهنما جلد ۱۴- صفحه ۴۸۳
۵- تفسیر نمونه- جلد ۱۷- صفحه ۲۸۲

منبع : روزنامه کیهان