توهم سی ام بودن کشور در علم!

نویسنده در مقاله خود كه عنوان تاثیرات علمی كشورها را برای آن برگزیده به بررسی وضعیت نسبی ۳۱ كشور، در حوزه علم پرداخته است. معیار پایه ای برای این مقایسه، مقالات چاپ شده از سوی محققان كشورهای مختلف و بخصوص تعداد مقالات پرارجاع هر كشور بوده است.هر چند درباره انتخاب معیار فوق برای ارزیابی وضعیت نسبی علم در كشورهای مختلف نیز نكات ظریفی وجود دارد، ولی پرسش اصلی این است كه انتخاب ۳۲۱ كشور مورد بررسی، بر چه اساسی بوده است؟ برای دوری از هرگونه ابهام، ترجمه بندی از مقاله را كه نویسنده در آن به توضیح این مطلب می پردازد در ادامه می آوریم:من مقایسه ای میان ۳۱ كشور (گروه مقیاس) از جمله كشورهای گروه G۸ (كه نام كشورهایشان ایتالیك شده است) و ۱۵ كشور از كشورهایی كه تا قبل از سال۲۰۰۴ عضو اتحادیه اروپا بوده اند، انجام داده ام. این كشورها عبارتند از: استرالیا، اتریش، بلژیك، برزیل، كانادا، چین، دانمارك، فنلاند، فرانسه، آلمان، یونان، هند، ایران، ایرلند، اسرائیل، ایتالیا، ژاپن، لوكزامبورگ، هلند، لهستان، پرتغال، روسیه، سنگاپور، اسپانیا، آفریقای جنوبی، كره جنوبی، سوئد، سوئیس، تایوان، انگلستان، ایالات متحده. این كشورها بیش از ۹۸ درصد مقالات پرارجاع جهان را تولید می كنند. مقالات پرارجاع مقالاتی هستند كه موسسه ISI آنها را بر حسب سال و رشته و به شرط اینكه جزو۱درصد مقالات برتر از نظر ارجاع باشند، انتخاب می كند. ۱۶۲ كشور دیگر دنیا در كمتر از ۲درصد باقیمانده از مقالات پرارجاع سهم دارند.
همانگونه كه مشاهده می كنید در هیچ كجای متن بالا به این كه كشورهای انتخاب شده، ۳۱ كشور برتر دنیا در زمینه مورد مقایسه، یعنی تعداد مقالات پرارجاع هستند، اشاره ای نشده است. این كه ۳۱ كشور انتخاب شده، تولید بیش از ۹۸ درصد مقالات پرارجاع دنیا را به خود اختصاص می دهند، نباید باعث این سوءتفاهم شود كه كشور ما به دلیل برتری نسبی بر دیگر كشورهای خارج از گروه مقیاس در این لیست قرار گرفته است. چرا كه می توان چندین كشور همپایه یا برتر ایران را به این لیست اضافه كرد بدون اینكه رقم ذكر شده (۹۸ درصد مقالات پرارجاع دنیا) تغییر معناداری پیدا بكند! در واقع جای خالی بسیاری از كشورها كه براساس معیار مورد ارزیابی، در مقایسه با ایران از وضعیت بهتری برخوردارند، مشهود است. مثلاً بسیاری از كشورهای برجسته اروپای شرقی همچون جمهوری چك، مجارستان و كشورهایی همچون مكزیك و شیلی و یا حتی تركیه، كه همگی نسبت به ایران وضعیت نسبتاًبهتری دارند، در این گروه جای نگرفته اند.بازتابهادر این نوشته به نتیجه حاصل از محتویات مقاله مذكور نمی پردازیم. بلكه همانطور كه در ابتدای این نوشته اشاره شد، هدف، بیان نتایج حاصل از بازتاب این مقاله در داخل كشور است. می توان گفت این مقاله امتحانی بود برای مدیریت علمی و فضای رسانه ای كشور كه آیا شتابزده به خود افتخار خواهند كرد یا نه؟برای نخستین بار انتشار خبر سی ام شدن ایران از نظر علمی، از سوی روزنامه همشهری در ۲۸ تیرماه ۸۳ رخ داد. این روزنامه در خبری به نقل از نشریه آمریكایی نیچر به ارتقای جایگاه علمی ایران در جهان به درجه سی ام اشاره كرد. چندی بعد این خبر موضوع گفت وگوی ویژه خبری شبه دوم سیما شد. ظاهراً كسی به اشتباهی كه رخ داده بود، توجه نمی كرد. تا اینكه در ۱۱ مرداد سال ،۸۳ شاپور اعتماد، معاون مركز تحقیقات سیاست علمی كشور، با یادداشتی در روزنامه شرق به پخش این خبر نادرست در رسانه های جمعی كشور اعتراض كرد. همچنین در همان شماره از روزنامه شرق ترجمه ای از مقاله منتشر شده در نشریه نیچر به چاپ رسید. همشهری هم به طور مفصل در همشهری دانشجو، این موضوع را تحلیل كرد.به نظر می رسد مطالبی كه در راستای اصلاح اشتباه رخ داده شده، به چاپ رسید، نتوانست آن طور كه باید اثرگذار باشد؛ چرا كه هرازگاهی به نقل قولهایی از مسئولین كشوری بخصوص نمایندگان مجلس بر می خوردیم كه به خوب بودن وضعیت علمی ایران و سی ام بودن رتبه ایران در بین ۱۹۲ كشور جهان اشاره كرده بود. رواج این دیدگاه، آن هم در بین تصمیم گیران مملكتی، نشان از میزان دقیق بودن اطلاعاتی است كه در اختیار مسئولان كشور قرار داده می شود! فقدان اطلاعات صحیح در تصمیم گیریهای كلان مملكتی تاسف بار است.در این میان جالب ترین اظهارنظر مربوط به عالیترین مقام در سیستم مدیریت علمی ایران است. در برنامه پرسمان كه در تاریخ ۱۰ شهریور سال جاری به بررسی عملكرد وزارت علوم، تحقیقات و فناوری پرداخته بود، دكتر توفیقی وزیر علوم ضمن ارائه دستاوردهای وزارت متبوع خود در سال های اخیر، با استناد به مقاله چاپ شده در نشریه نیچر، به افزایش رتبه علمی ایران و سی ام بودن كشورمان در بین كشورهای جهان اشاره كرد. ایشان علاوه بر مطلب فوق به این نكته نیز اشاره كرد كه هر چند ایران از نظر علمی جزو برترین كشورهای خاورمیانه است، ولی در منطقه، كشور تركیه در مقایسه با ایران از وضعیت بهتری برخوردار است. این در حالی است كه حتی با نگاهی اجمالی به نمودارها و جدال مختلفی كه در این مقاله وجود دارد. می توان به این نكته پی برد كه اثری از تركیه در میان كشورهای مورد بحث این مقاله وجود ندارد. این مطلب نشان می دهد كه جناب وزیر علوم- یا مشاورانی كه این اطلاعات را در اختیار ایشان قرار داده اند- یا مقاله ای را كه به آن استناد می كنند، ندیده اند و یا آن را دیده اند و درست مطالعه نفرموده اند.
این نمونه ها نشان می دهد كه باید با اطلاعاتی كه نهادهای رسمی مملكتی ارائه می دهند، با احتیاط كامل برخورد كرد. سیاستگذاران باید برای بهبود وضعیت كنونی و با توجه به نقاط قوت و ضعف آن برنامه ریزی كنند. ولی وقتی وضعیت كنونی را نشناسند چه انتظاری می توان از آنان داشت.به امید آن روز كه مسئولین كشورمان با جدیت بیشتر و احساس مسئولیتی كه شایسته و بایسته جایگاه آنان است، به انجام وظیفه خود همت گمارند.

منبع : خبرگزاری فارس