فرهنگ عامه در فیلم یاداشتی بر بهترین فیلم کوتاه فیلم فجر

خانه فاطمه کجاست؟
بختیاری ها به عنوان یکی از اقوام شناسنامه دار و شناخته شده ی ایران هستند که در محدوده زاگرس میانی و در استانهای چهارمحال و بختیاری ، خوزستان ، لرستان واصفهان زندگی می کنند. اگرچه به زندگی امروز شیوه ی سنتی عشایری و دامداری آنها تغییر کرده ، ولی هم چنان بزرگتری ایل کوچرو کشور هستند و با تاریخ ، فرهنگ و ادبیات غنی مورد توجه پژوهشگران ، فیلمسازان و جهانگردان ایرانی و غیر ایرانی قرار دارند. فولکلور یا فرهنگ عامیانه این مردم گنجینه ای ارزنده است که با اداب و رسوم ، ادبیات ، باورها و دیگر ژانرهای آن می توان دست مایه خلق آثار هنری ماندگار گردد.
فیلم کوتاه &#۰۳۹; خانه فاطمه کجاست &#۰۳۹; به کارگردانی هنرمند جوان ، فریدون نجفی و نویسندگی الهه صلح جو وبا حمایت و تهیه کنندگی حوزه هنری چهارمحال و بختیاری بر پایه این فرهنگ و فولکلور غنی ساخته شد. پیش از آن که به نکته اساسی در این اثر هنری اشاره نمایم. خلاصه آن را ذکر می کنم :
پسر نوجوانی که پدرش را از دست داده است برای شفای مادر بیمار خود به یکی از آیین های بختیاری متوسل می شود. &#۰۳۹; آش هفت فاطمه &#۰۳۹; باوری است که در آن با جمع کردن مواد غذایی از هفت نفر که نامشان &#۰۳۹; فاطمه &#۰۳۹; باشد این آش تهیه می شود. پسر مجبور است از چند روستا این مواد را گرد آورد و بر راههای پر برف و سخت گذر غلبه کند. پیش از آن که ماموریت خود را به اتمام برساند ، کیسه مواد غذایی او از پرتگاهی در رودخانه می افتد و او نا امید به خانه باز می گردد در حالی که در حیاط خانه شان دیگ آش روی آتش است و ...
در این فیلم موارد قابل توجهی از فرهنگ عامه فولکلور بختیاری با دانش مردم نگاری و قوم شناسی از نگاه دوربین نمایش داده می شود که به برخی از آنها اشاره می نمایم :
ـ یکی از قوت های فیلم زبان ( گویش ) آن است که بدون دست کاری یا فارسی گرایی ، مردم به زبان اصلی خود سخن می گوید. در بسیاری از فیلمها چنان زبان مردم دست کاری می شود که هر احساس می کند زبان جدید و بیگانه ای ساخته شده است. اما در این فیلم بازیگران غیر حرفه ای به زبان خودشان سخن می گویند.
ـ فیلم در محیط و جغرافیایی متناسب با فرهنگ همان مردم تهیه شده است. &#۰۳۹; کوهرنگ &#۰۳۹; عنوان پایگاه سردسیری بختیاری هاست با برف و سرمای تعجب برانگیزش انتخاب شده است. دشواریهای کار کردن در چنین فضایی بر اهل هنر پوشیده نیست ، به ویژه توانمندی پدید آورندگان فیلم زمانه مشخص تر می شود که تصویربرداری عالی و صدای رسا و پرطنین ، نمایش صحنه های واقعی زندگی مردم و ... به این امر افزوده می شود.
ـ بختاری ها به طور کامل مسلمان و شیعه دوازده امامی هستند ، اعتقاد به کرامت اهل بیت و شفا خواهی برای پیروانش از پیشگاه خداوند متعال به شکل خوبی نمایش داده شده است هنگامی که به مبحث نامگذاری ها و آیین آش هفت فاطمه به خوبی بنگریم به باورهای مذهبی و عمق اعتقاد مردم بیشتر پی می بریم.
ـ آقای نجفی سعی کرده نمایی کلی از زندگی واقعی ( مستند ) مردم را نیز به نمایش بگذارد. غم و شادی ، دشنام و دعا ، مرگ وزندگی ، عشق و دلدادگی و قهر و آشتی را در نماهای چنان ساده و ایلیاتی نشان می دهد که تماشاگر هم زمان به صراحت و صداقت و صمیمیت بختیاری ها پی می برد.
ـ در این فیلم پوشاک ، ابزار زندگی ، گهواره کودک ( تهده) ، وسایل نان پخت ، شیرهای سنگی ( برد شیر ) ، راها ، خانه ها ، ایوان ها و ... بدون هیچ اصرار و فشاری به تماشاگر نمایش داده می شود تا سختی ها ، خوبی ها ، لوازم و نمایی کامل از زندگی عادی و تحریف نشده سینمایی را نشان می دهد. متاسفانه در بسیاری از فیلمها خانه ها ، اتومبیل ها ، لباس ها و ... چیزی نیست که چهره واقعی مردم را نشان دهد. می توان گفت به استناد دانش های انسان شناسی ، مردم شناسی و قوم نگاری از منظر دوربین و چشم هنر مفاهیم بلندی از جامعه شناسی این قوم تاریخی نماینده شده است.
ـ برف و سفیدی جاری در دل برف و طبیعت سرد کوهرنگ با تندیس شیران خفته ای که با نماد شیرسنگی در فیلم به خوبی جلوه گر شده فیلم نگاهی حاشیه ای و سوری همراه با اغراق سینمایی یا شخصیت پردازی کاذبانه ندارد. واقعیت های زندگی را در بازی ساده و بی پر تاثیر نقش آفرینان گمنام وغیر حرفه ای آن می توان ملاحظه کرد. طبیعت ، نژاد ، زبان ، دین ، اخلاق و آداب رسوم این نمایش خیلی خوب به تصویر کشیده شده است.
ـ در فیلم زنی را می بینیم که به همسر خود گلایه می کند ، کودک خود را با قهر و عتاب به درون خانه می خواند اما چون قصه آش هفت فاطمه را می شنود با تواضع و ادب از سر صدق هر چه دارد نذر می کند. نقش خانواده و به ویژه عنصر مهم و مفید &#۰۳۹; زن &#۰۳۹; در این فیلم به خوبی نمایان می گردد. کار و تلاش ، نان پختن ، خانه داری ، تربیت کودک و... صفحه های از کتاب زندگی بختیاری هاست که در این اثر هنری نشان داده می شود.
به هر حال سخن از این فیلم گفتن مجال بیشتری می طلبد اما به عنوان کاری که به عنوان فولکلور و فرهنگ عامه بختیاری اختصاص دارد و کارکردهای مهم این حوزه را در انتقال و پاسداری فرهنگی زمین عهده دارد ، کاری بس قابل تحسین می باشد.
نکته آخر این است که آقای نجفی و عوامل ارجمند این پدیده هنری نباید خود را قانع کنند که به همین تحسین ها خرسند باشند ، بلکه باید اندیشید این افتخارها را تکرار کرد و در فیلم های بلند و کار های مستند جدید این رسالت بزرگ را به انتها رساند.

منتقد : عباس قنبری عدیوی
مدرس دانشگاه شهرکرد – دکتری فیولوژی با گرایش فولکلور
www.artshahrekord.ir
روابط عمومی حوزه هنری چهارمحال و بختیاری
امین بسیم

منبع : آتی بان