اسرار اربعین در تاریخ خلقت

همه ساله بیستم صفر، سفره دل حسینی ها گشوده ودر حسینیه ها باز می شودو مشكهای پر اشك سقا به دنبال جانهای تشنه تازه از اسارت برگشته می گردد تا سیرابشان كند. این روز بزرگ معروف به اربعین است .اربعین یا چهلم در تاریخ شیعه فقط یك بار اتفاق افتاد و آن بازگشت اسرا از شام بود كه مصادف شد با حضور صحابی بزرگ، جابربن عبدا ...انصاری بر مزار سالار شهیدان .این تقارن در اربعین واقعه عاشورا واقع شد و از آن پس جابر، اولین زائر امام حسین(ع)نام گرفت و زیارت اربعین هم به او تعلیم داده شد.
این واژه بهانه ای شد تا گشتی به تاریخ انسان بزنیم و سر این عدد را كشف كنیم .عددی كه در خیلی جاها به چشم می خورد؛ از خلقت تا قیامت این عدد همراه آدمی است، حتی عرف امروز مراسم چهلم را جزو فرهنگ پذیرفته است .آیا تا به حال از خود پرسیده ایم كه چرا در میان انبیا و امامان هیچ كدام از ایشان حتی پیامبر اكرم(ص )مراسم اربعین ندارد، اما امام حسین(ع)این چنین مراسمی دارد و هم زیارت مخصوصه؟ و آیا اربعین پیامی دارد كه از آن بی خبریم؟
در این مقاله واژه اربعین را از ابعاد مختلف بررسی كردهایم.
● اربعین در آفرینش انسان
خالق بزرگ جهان به خلق جهانش مشغول بود و گل وجود آدمی چون خمیری به ید قدرت الهی در انتظار ...و سرانجام انسان پس از چهل روز، صلاحیت حضور در جمع مخلوقان را دریافت كرد .از آن پس به مادران مأموریت داده شد كه فرزندان آدم را در رحم خود نگهداری و پس از تكمیل، تحویل عالم خاكی بدهد .
و قرار شد كه سیر تكاملی هم چهل روزه باشد .یعنی از هر مرحله ای به مرحله دیگر و از شكلی به شكل دیگر چهل روز طول بكشد تا آماده زندگی چندین ساله در كره خاكی باشد .بشر از وقتی پا به عرصه وجود نهاد، به او یاد دادند هر چیزی را تا دید، لب نزند به هر چیزی نگاه نكند.چون انسان هر غذایی را می خورد تا چهل روز آثارش باقی است.
● انسان و اربعین
انسان گاه چنان خویش را در نور می بیند كه انگار از نور پدید آمده است و تا چهل روز در نور است و گاه خود را در تاریكی مطلق می بیند و تا چهل روز در سیاهی .بعدها می فهمد كه آن نورانیت و شادابی چهل روزه معلول تناول طعام حلال و پاك بوده است و اگر خدای نكرده لبی از می، نجس كند تا چهل روز در تاریكی است و حتی نمازش هم نمی تواند نجاتش دهد.نمازی كه نورانیتش تردید نیست برای شرابخوار، فقط ظلمت است .با سپری شدن دوره كوتاه مدت آدم(ع )در بهشت، پا به دنیا گذاشت و هنوز چند صباحی از هبوطش نگذشته بود كه قابیل بر هابیل قد برافراشت و در جنگی نابرابر و خصمانه كاری كرد كه نباید اتفاق می افتاد .هابیل كشته شد، پدر در غم پسر چهل شبانه روز گریست و این اولین عزاداری و اولین اربعین بود كه تاریخ ثبت كرد .پاداش این اشك و صبر فرزندی به نام هبهٔ ا ...بود كه نصیب آدم(ع )شد.
انسانها پس از یكدیگر آمدند و آمدند ...تا جمعیت جهان به قدری زیاد شد كه حرفها در دلها اثر نكرد، نوح(ع )با آن همه عظمت هرقدر تلاشش مضاعف می شد، كمتر نتیجه می گرفت .آن گاه در پی بی ثمر ماندن تبلیغ خود، خداوند تا چهل سال مردها را عقیم كرد و زنان را نازا و كم كم آژیر خطر نواخته شد و تنها عده كمی از مردم در كشتی نشسته و نجات پیدا كردند .نا اهلان قوم نوح با پسرش كه در جهالت خود غرق بودند و كوچكترینشان چهل ساله بود، در آب غرق شدند .دریایی از آب، كه به ظاهر آب بود، اما قهر خدا بود و باز هم تكرار، آن قدر تكرار می شد كه تا این انسان خاك نشین، عرش نشان شود .بار دیگر نبوت یونس پیامبر شد، امتحانش را پس داد و چهل روز در شكم ماهی زندانی شد .در آن جا بود كه ذكر یونسیه را تعلیم او دادند.از آن پس انسان یاد گرفت اگر چهل روز ذكر یونسیه را بخواند، از ظلمت به نور می رسد .همان طور كه یونس آن ذكر را گفت و نجات یافت؛ نبی دیگری اربعین دیگری را به یادگار گذاشته است.حضرت داوود(ع)به نقل از امام علی(ع )مورد خطاب و ندای خدا قرار گرفت .(ای داوود !تو خوب عبدی هستی اگر از بیت المال برداشت نمی كردی و از دسترنج خود می خوردی) .این سخن بر حضرت داوود سنگین آمد تا چهل روز گریست تا خداوند آهن را در اختیارش قرار داد.
موسی كلیم ا ...هم یك اربعین را تجربه كرد .او ابتدا سی روز روزه گرفت و در پایان مناجاتش خطاب رسید ده روز دیگر باید صبر كنی و آن را به چهل روز رسانی .وی برای گرفتن رسالت رفته بود، اما قومش با هارون سر ناسازگاری نهاده و گوساله پرست شدند.با عبور از گذر پرمخاطره انسان این بیم می رود كه نكند روزی من هم دچار ظلمت شوم، كه خاتم پیام رسانان، آخرین نسخه را چنین داده اند:
هركس چهل روز خویش را برای خدا خالص كند، سرچشمه حكمت و عرفان از وجودش، به جوش آید و بر زبانش جاری شود.از این پس چله نشینی ها رونق گرفت و جویبار حكیمان پر آب و جاری شد .البته این راه بی همراهی خضر قطعاً تاریك و ظلمات است، به همین دلیل دو راهنما برای انسان گذاشتند .در برون و درون انسان دو چراغ هدایت تعبیه شد.
عقل از درون و امام(ع )از برون، ناظر انسان شد .این راهنمای بیرونی همچنان با انسان هست تا گام به گام او را به جنت رهنمون كند .راهنمای بیرونی هر آنچه زیبنده این راه است را در سبد بشر به یادگار نهاده است كه نام او حدیث است .بایدها، نبایدها، شایسته ها و غیر آن، همه و همه در این سبد وجود دارد، پیامبر(ص )فرمودند :هركس از سخنان ما چهل سخن حفظ كند (و به كار گیرد )كنت له شفیعا .شفاعتش می كنم .
چیزی نیست كه نگفته باشند حتی درباره انار خوردن فرموده اند :انار بخورید (میوه ای بهشتی )انار در قلب شما نورانیت می آورد و تا چهل روز شیطان را كر می كند.ربا را از زندگی دور كنید كه ربا، با چهل بار عمل زشتی كه از بردن نامش عرق شرم بر جبین می نشیند، برابری می كند .بی تردید انسان در كوران زندگی به لحاظ خواهشهای نفسانی و نداشتن سد سكندری، به چاله هایی می افتد كه به نردبان ترقی نیاز دارد كار نیك غذای روح و زشت كاری فرسایش آن است .گناه در زندگی انسان مثل خوره، دار و ندار آدمی را از بین می برد .طعام، قوت بدن و اطعام خورش روح است .هر دو نیاز انسان است حال اگر با گناه حرمانی پدید آمد و دشت سرسبز به كویر تبدیل شد، اینجاست كه پیامبر(ص )نسخه پیچیده اند كه :چهل بار سوره توحید، بخوانید تا خداوند گناهان شما را ببخشد.سوره توحید بارانی است كه روح در آن شسته می شود.
● امام حسین(ع )و اربعین
اربعین امام حسین(ع )گرچه به نام ایشان است، اما در حقیقت به اسرا و دسترنج ایشان تعلق دارد .اربعین روز تجلیل از كاروان اسراست كه كتاب تاریخ عاشورا را برای مردم، شهر به شهر خواندند و گروه گروه مردم را بیدار كردند .مردمی كه به خواب غفلت فرو رفته و از تبدیل شدن امامت به سلطنت غافل بودند .پس حكمت اربعین امام(ع )مثل همه اربعین های عاطفی و تكوینی و تشریعی، آن است كه واقعه دلخراش عاشورا را كه فقط ساعاتی كوتاه، آن هم در یك روز اتفاق افتاد كه ممكن بود اصلاً كسی متوجه آن نشود، توسط كاروان اسرا، به گوش همگان رساند .نظام فلسفی خداوند آن است كه یك جریان به صورت طبیعی و طبق ضابطه پیش برود و هیچ گاه از این امر عدول نكرده است .باید به زمان فرصت داد .
این شعار خداوند است؛ كه باید برای رسیدن به هدف از عنصر زمان استفاده كرد تا در این فرصت، اثر یك پدیده بر جای ماند .اگر شنیده اید عجله كار شیطان استكاملاً صحیح است؛ زیرا در عجله، كارها بدرستی و دقت انجام نمی شود و نظام هستی نیز مجموعه ای از علل است و تا اینها یكدیگر را درك و هضم نكنند، به نتیجه نرسیده، طرح، عقیم و یا ابتر خواهد ماند .دین پیامبر(ص )نیز از این قاعده مستثنا نیست و در جریان امامت و تلاش امام حسین(ع )و چهل روز زحمت اسیران كربلا است كه می توان به ثمر رسیدن آن را تماشا كرد .
دو واقعه مهم در این چهل روز اتفاق افتاد؛ یكی مسجد كوفه كه امام سجاد(ع )در آنجا چون اسیری حضور داشت و یكی هم مجلس یزید .در این دو جا هم امام سجاد(ع )و هم عقیله بنی هاشم به تفصیل و زیبا، جریان انحرافی بعد از پیامبر(ص )را تجزیه و تحلیل كردند و با سخنرانیهایی كوبنده، بنیان ظلم را متزلزل كردند و اگر نبود حركت به طرف شام و بازگشت كه یك اربعین طول كشید، رشادتهای امام(ع )و یارانش به ثمر نمی رسید .
بازگشت پیروزمندانه كاروان در اربعین امام(ع )به دشت كربلا نشان از تكمیل هدفی است كه در لوح محفوظ یك اربعین به انتظارش بودند .پس صبر باید كرد .پیام اربعین، یعنی پیام صبر و مقاومت .در پایان یادی هم از عاقبت كربلا؛ از امام علی(ع )نقل است كه پیامبر فرمودند :در روز قیامت منادی از عرش الهی ندا می كند :ای حاضران !در محشر چشمهایتان را ببندید تا فاطمه با پیراهن خون آلود امام حسین(ع )بگذرد .آن گاه حضرت بر ساق عرش الهی قرار گرفته و می گوید :اللهم الشفعنی فیمن بكی علی مصیبه.

دفتر مطالعات حوزه علمیه قم

منبع : روزنامه قدس