آرایش جنگی در شاخ آفریقا

شاخ آفریقا، روح جنگجو و پرآشوبی دارد بذر نفرتی كه استعمار در این سرزمین كاشت جان خسته مردمان این دیار را به نزاع و ناامنی آغشته است.
اریتره، سومالی، سودان، نیجریه، چاد، آفریقای مركزی و چندین كشور دیگر پس از عصر استعمار مرزهایی را به ارث برده اند كه كانون اختلاف و كشمكش است.
مرزهای سومالی نیز در كانون این معادلات به هم ریخته شاخ آفریقاست به گونه ای كه این كشور اكنون محل رویارویی چند كشور و قدرت خارجی است.
در تازه ترین مرحله این رویارویی ها درگیری حامیان اتیوپی و نیروهای موسوم به محاكم اسلامی كه بخش زیادی از خاك سومالی را تحت سیطره خود دارند، ارتش اتیوپی دو فرودگاه بزرگ سومالی را بمباران كرد. پس از آن نیز سومالی مرزهای خود را بست تا از ورود نیروهای آشوب طلب به كشور جلوگیری كند.
با این رشته حوادث، نزاع محلی سومالی به جنگلی منطقه ای تبدیل شد و ما نیز با دقت در همین زاویه از اهمیت بحران، در ریشه ها و علل آن نظری می افكنیم.
● شمای كلی
سال ۱۹۹۱ نیروهای استقلال طلب سومالی محمد زیادباره رئیس جمهوری را بركنار كردند و این كشور را به صحنه نمایش قدرت خود بدل ساختند. نظامیان آمریكا برای مقابله با این جنگ سالاران پا به سومالی گذاشتند، اما پس از مدتی پاپس كشیدند. در پی این وضع سازمان ملل و دیگر كشورها تلاش زیادی برای ایجاد یك دولت باثبات انجام دادند. در همین مقطع بود كه جنبش حاكم اسلامی نضج گرفت و با شعار آزادی و استقلال سومالی وارد صحنه شد.
این در حالی بود كه از سال ۱۹۹۱ دولتی انتقالی بر سر كار بوده و موگادیشو هرگز قدرت كافی برای یكپارچه كردن حاكمیت سیاسی سومالی نداشته است. بنابراین رهبران تشكل محاكم اسلامی پهنه بی رقیب سومالی را به سرعت درنوردیده و بر آن مستولی شدند. آنان جنگ سالاران موگادیشو را شكست دادند و خود بر مسند اداره پایتخت تكیه زدند. نفوذ تشكیلات محاكم اسلامی به تدریج دامنه گرفته و مرزهای اقتدار آن به بایدوآ كه خانه دولت انتقالی است، رسید.
عامل مؤثر دیگر در پیشروی برق آسای تشكل محاكمه اسلامی اختلافات درونی حكومت انتقالی تحت امر عبداللهی یوسف است. این دولت هرگز محبوبیت نداشته و نیروهای نظامی آن دچار تشتت فراوان درونی هستند افزون بر اینها سیاستمداران رقیب دولت نیز هركدام سهم جداگانه ای برای بازیگری در سومالی می طلبند كه البته بیشتر آنان در خارج از كشور به سر می برند. در چنین فضایی بازیگری اصلی سومالی به دست گروه منسجمی به نام تشكیلات محاكم اسلامی به رهبری شیخ شریف ، شیخ احمد و شیخ اویس می افتد.
● محاكم اسلامی
ربوده شدن دانش آموز ۱۲ ساله توسط جنگ سالاران موگادیشو، شیخ شریف را برآن داشت تا وارد عرصه شود و علیه نیروهایی كه
۱۵ سال موگادیشو را در اختیار داشتند، قیام كند. سال ۲۰۰۳ آدم ربایی در موگادیشو بیداد می كرد و در بحبوحه این ناامنی ها بود كه عبدالقادر، شاگرد شیخ ربوده شد. شیخ شریف از این كه این اتفاق در منطقه طایفه ای او رخ داده بود به خشم آمد و به این ترتیب هواداران شیخ نبرد سنگینی با جنگ سالاران موگادیشو كه نام «اتحاد ضدترور» را بر خود نهاده بودند آغاز كردند كه این درگیری ها در نهایت به سقوط موگادیشو انجامید.
ساختار و تشكیلاتی كه شیخ شریف به نام محاكم اسلامی ایجاد كرده بود تنها ظرف ۳ روز و پس از دیدار با مردم محلی و هم طایفه ای اش پا گرفت. نخستین محصول این اقدام شیخ شریف آزادی سریع عبدالقدیر شاگرد گروگان گرفته شده او را در پی داشت، اما آنچه او را به تداوم حركت امیدوار كرد، روابط گسترده اش با بزرگان قبیله و تعدادی از جنگ سالاران خوشنام بود.
● تفكرات محاكم اسلامی
تشكل محاكم اسلامی در واقع شبكه ای از ۱۱ دادگاه اسلامی در سومالی است كه از حمایت مالی و معنوی برخی قشرها بویژه تجار این كشور برخوردار است و رهبران این تشكل هدف این شبكه را ایجاد حكومتی براساس قوانین اسلام و شریعت خوانده اند. طرف های غربی و برخی ناظران عربی مدعی شده اند كه اندیشه های سلفی در میان مربیان و بزرگان این جریان نفوذ كرده است. حتی آمریكایی ها مدعی شده اند كه بسیاری از افراد این تشكل با القاعده در ارتباط هستند و بمب گذاری در سفارتخانه های آمریكا در تانزانیا و كنیا را به این جریان ها نسبت می دهند، البته بیانیه ها و موضع گیری ها القاعده به این ادعاها دامن زده است.
چنانكه تابستان سال جاری گروه القاعده حمایت خود را از اتحادیه محاكم اسلامی اعلام كرد، اما محاكم اسلامی دست رد به سینه این گروه زد و به نوعی راه خود را از آن جدا كرد.
در هر حال، ایجاد یك حكومت اسلامی در سومالی اندیشه محوری این تشكل است تفكری كه سبب واكنش و خشم كشورهای لائیك یا غیرمسلمان منطقه از جمله اتیوپی شده است. از همین منظر برخی ناظران، رشد محاكم اسلامی را در این می بینند كه چون بیشتر مردم سومالی مسلمان هستند با برقراری حكومتی اسلامی كه تز تشكل محاكم اسلامی است، همدلی دارند. در این میان، برخی ناظران، اندیشه محاكم اسلامی را محدود به سومالی نمی بینند و گفته می شود كه اسلامگرایان سومالی در اندیشه آن هستند كه سومالیایی تبارهای كشورهای همسایه و بخش بزرگی از گروه های مسلمان آن را با حركت خود همراه سازند و به عبارتی یك سومالی بزرگ منطبق با دیدگاه های خود شكل دهند. در این رابطه نیز از لحاظ زبانی و مذهبی، اتیوپی بیشترین واهمه را از تفكرات محاكم اسلامی دارد. چرا كه این كشور دارای یك جامعه بزرگ سومالیایی زبان و مسلمان است. بنابراین اوضاع داخلی سومالی تأثیر مستقیم و همه جانبه ای بر اتیوپی دارد كه در تازه ترین اقدام خود دست به بمباران دو فرودگاه بزرگ موگادیشو زد. در سوی دیگر این منازعه مقام های آمریكایی قرار دارند كه معمای ارتباط تشكل محاكم با القاعده را بهانه ای برای دخالت نظامی در سومالی قرار داده اند. آنها اعتراف كرده اند كه در سالیان گذشته از حركت نظامی اتیوپی در تعرض به خاك سومالی حمایت كرده اند.
به عبارتی واشنگتن پیمان اتحاد خود با آدیس آبابا را به عنوان یك كشور مسیحی انكار نمی كند و با ملاحظه این همپیمانی است كه ارتش اتیوپی در تهاجم به سومالی و تخریب فرودگاه ها و اماكن و كشتار مردم این كشور چنین بی پروا عمل می كنند.
● وضعیت دولت انتقالی
دولت انتقالی موگادیشو محصول گفت وگوها و توافقات كنیاست.
دولت انتقالی تحت امر عبداللهی یوسف از نخستین نیروهای مخالف و مبارز بر ضد دیكتاتوری زیادباره بود و توانست در ساختار به جا مانده از آن دیكتاتوری كه مورد پذیرش جامعه جهانی بود موجودیت خود را حفظ كند. بنابراین زمانی كه در سال ۲۰۰۴ پس از گفت وگوهای فراوان در كنیا، دولت انتقالی به وجود آمد، یوسف به عنوان رئیس جمهور نقش رسمی در ساختار سیاسی سومالی پیدا كرد. دولت او مورد حمایت سازمان ملل، اتحادیه آفریقا و آمریكاست، اما محاكم اسلامی هرگز موجودیت آن را قبول نداشته و بر این باور هستند كه در زمان گفت وگوهای سازش در كنیا، كشور میزبان به نفع نیروهای مقابل میانجیگری كرده است و این به دلیل روابط نزدیك یوسف با كنیا در دوران ۱۳ ساله ریاست جمهوری اش قبل از به بار نشستن گفت وگوها بوده است.
● همسایگی پرنزاع
بحران سومالی اكنون دیگر یك مناقشه داخلی نیست و كشمكشی است میان دو كشور شاخ آفریقا كه مدت زیادی است رودرروی هم ایستاده اند.
تضاد ۲ كشور سومالی و اتیوپی سابقه ای بس دیرین دارد تا حدی كه حتی این سابقه را به نیمه اول قرن بیستم می رسانند. در آن سال ها براساس مرزبندی جدید اتیوپیایی ها بر استان اوگادن در سومالی مسلط شدند و در نیمه دوم این قرن به خاطر اختلاف های موجود جنگی ۲ ساله در سال های ۱۹۷۷ و ۱۹۸۸ میان اتیوپی و سومالی درگرفت. اما ناظران در این باره از سلطه جویی اتیوپیایی ها بر سومالی یاد می كنند و می گویند اتیوپی تاریخی طولانی از تجاوز به عنوان یك قدرت استعماری دارد و همواره تلاش كرده از طریق یك نیروی دست نشانده بر سومالی حكومت كند. این تضادهای كهنه اكنون به شكل دیگری نمود پیدا كرده است و احتمال بروز جنگی دیگر میان ۲ كشور را تقویت می كند.
اتیوپی ۸ هزار نیروی نظامی در سومالی دارد كه از دولت انتقالی حمایت می كند، هرچند آدیس آبابا این رقم را رد كرده و بیان می كند كه تنها چند صد مستشار در سومالی دارد. این در حالی است كه اوایل ماه دسامبر حدود ۱۵ تا ۲۰ هزار نیروی اتیوپیایی درگیری های پراكنده ای را با نیروهای محاكم اسلامی آغاز كردند و این درگیری ها آرام آرام گسترش یافت.
اما به گفته كارشناسان پیشدستی اتیوپی برای حمله به سومالی شیوه ای از جنگ نیابتی علیه تشكل محاكم اسلامی است و اكنون این اتیوپی است كه مسیر ۱۵ ساله مداخله واشنگتن را ادامه می دهد.
به گفته اتیوپی، حمله به ۲ فرودگاه سومالی برای جلوگیری از ارتباط منطقه ای تشكیل محاكم اسلامی انجام شده است.
در مقابل مقام های محاكم نیز گفته اند كه در خاك خود مقابل نیروهای اتیوپیایی مقاومت خواهند كرد و آماده دفاع از سومالی هستند. اما تهاجم اتیوپی به فرودگاه موگادیشو، خوف یك جنگ منطقه ای را پدید آورده است، چون پای نیروی سومی به نام اریتره را نیز به صحنه می كشاند.چرا كه اریتره نیز برای حمایت از محاكم اسلامی حدود ۲ هزار نیرو به سومالی گسیل داشته است.

هرمز برادران

منبع : روزنامه ایران