دردی بر دردهای قبلی

می گوید؛ «آقای دکتر نسخه، گواهی و فرم هایی را که پر کرده بودین، بردم. میگن حالا که نیست، اگر هم بیاد باید آزاد بخرم. چند میلیون تومن میشه. بیمه تایید نمی کنه. تازه، جون به دست و پام اومده، می تونم راه برم. اگر «ای وی ای جی» رو سر وقت نزنم دوباره ضعیف می شم. از کجا بیارم، هر دوماه یک بار چند میلیون تومن بدم؟»
جوابی ندارم. بیمار مبتلا به نوعی التهاب در اعصاب محیطی است که هر دو ماه باید داروی «ای وی ای جی» مصرف کند. هنوز بیمار پایش را بیرون نگذاشته که یکی از دوستان زنگ می زند. پس از سلام و علیکی نسبتاً طولانی که می خواهد موضوع اصلی را به عمد تحت الشعاع قرار بدهد، می گوید؛ «راستی یک چیزی همین طوری تصادفی یادم آمد. برای فلانی یک آمپول نوشتی. هم خیلی گرونه، هم اصلاً گیر نمیاد. نمی شد یک داروی مشابه بنویسی که گیر بیاد. یک خرده هم ارزون تر باشه؟»
متاسفانه «ای وی ای جی» دارویی است که هیچ مشابهی ندارد. رابطه فامیلی و ارادت قدیمی هم در این مورد کاری نمی تواند بکند. در برخی موارد می توان از داروهای دیگری استفاده کرد که ممکن است عوارض بیشتر، اثرات کمتر یا نحوه استفاده دشوارتری داشته باشند. در این گونه موارد نمی توان از لفظ مشابه برای این داروها استفاده کرد، کاری که پزشک در شرایط نامناسب ممکن است راهی به جز آن نداشته باشد. این مشکلی است که بسیاری از متخصصان و بیماران با بسیاری از داروهای جدید دارند. واقعیت این است که سیستم داروسازی کشور، صنعت بیمه را به داروهای «ارزان» عادت داده یا بدعادت کرده است. داروهای تولید داخل عمدتاً با قیمتی بسیار ارزان عرضه می شوند. اینکه هزینه واقعی تولید این داروها با توجه به استفاده از امکانات دولتی چقدر است و اینکه چه میزان سوبسید به صورت غیرمستقیم و ناپیدا صرف تولید این داروها می شود، نکته یی است که به بحث ما مربوط نیست و بنده در این مورد صلاحیت ندارم. قدر مسلم اینکه بیمه ها به طور عموم با داروهای ارزان سروکار دارند و از بد حادثه اکثریت داروهای جدیدی که بخش مهمی از آنها در درمان بیماری های صعب العلاج به کار می روند، داروهایی هستند که قیمت آنها از حدود متعارف قیمت دارو در تمام دنیا بالاتر است و در نتیجه در کشور ما که قیمت داروها از قیمت متعارف دارو در دنیا هم پایین تر است هر داروی جدیدی که تولید و عرضه می شود تا چند سال نوعی بحران دارویی در کشور ایجاد می کند.
واقعیت این است که ذخایر دارویی جهان در حال به پایان رسیدن است. دیگر دارویی مثل جوشانده پوست درخت بید وجود ندارد که بتوان از آن آسپیرین ساخت. از گیاهی مشابه تاتوره که از آن بتوان آتروپین ساخت، یا کپک نان که از آن پنی سیلین گرفت نیز چیزی باقی نمانده. صنعت داروسازی جهان تمام داروهایی را که در طب سنتی کشورها وجود داشت، به کار گرفته است و اگر باز هم امکان معرفی چنین داروهایی وجود داشته باشد، یک استثنا خواهد بود. از این پس دیگر باید داروها را ساخت، از سوی دیگر تکنولوژی پزشکی و تکنولوژی تولید دارو آنچنان پیشرفت کرده است که دیگر بشر نیازی به اتکای صرف بر تصادف یا جست وجو در فارماکوپه های سنتی هم نمی بیند. اکنون با شناخت دقیق از مکانیسم ایجاد بیماری ها می توان به دنبال داروهایی رفت که آن نقیصه احتمالی در فلان اندام را برطرف می سازند. دو سه دهه پیش پزشک علاقه مندی که خود «آسم» داشت، بیش از پانصد ماده را روی خود آزمایش کرد تا سرانجام توانست دارویی را که امروزه به عنوان داروی آسم به کار می رود، شناسایی کند. البته وی برای اثبات تاثیر آن دارو، پانصد بار در خود حمله آسم ایجاد کرد تا تاثیر مواد مختلف را بررسی کند.
امروزه به جای این روش می توان مکانیسم آسم را شناخت و دارویی ساخت که حلقه معیوب بیماری را بشکند، اما پرواضح است که کشف و تولید چنین داروهایی بسیار پرهزینه خواهد بود. کشف چنین ماده یی مستلزم تحقیقات گسترده در مورد مکانیسم ایجاد بیماری ها و چنین ماده یی است. خود این تحقیقات نیز مستلزم منابع اقتصادی قابل توجه و دانش وسیع است. سپس این ماده باید به نحو مناسبی تولید شود. تولید چنین ماده یی هم کار آسانی نیست و مستلزم تکنولوژی بسیار پیشرفته یی است و پس از تولید تازه باید تحقیقات میدانی گسترده یی در مورد آن دارو به انجام برسد. این تحقیقات هم خود مستلزم فرهنگ و دانش عمیقی است. در حال حاضر پذیرش تاثیر یک دارو یا یک روش درمانی توسط جوامع علمی، پروسه بسیار دشواری است که بر اساس «طب بر مبنای شاهد» صورت می گیرد. در اینجا نه تنها وسعت دانش ما مورد نظر است، بلکه عمق آن مورد توجه بیشتری است. وقتی که تاثیر دارو به اثبات رسید تازه باید امکان تولید تجاری آن برای عموم را در نظر گرفت. در یک کلام، این داروها از این پس داروهای بسیارگرانی خواهند بود و باید سیستم اجتماعی متحولی وجود داشته باشد که بتواند این داروها را در دسترس عموم قرار دهد. بی توجهی به نکات فوق و به خصوص بی توجهی به هزینه هایی که برای کشف، تولید و استفاده از داروهای جدید لازم است، تاثیری جز افت کیفیت در صنعت داروسازی نخواهد داشت. بنابراین داروهای جدید اگرچه به لحاظ تعداد بسیار کمترند، اما بسیار موثرتر و در نتیجه مورد نیازترند.
به زودی تنها داروهایی در فارماکوپه باقی خواهند ماند که تاثیر بیشترشان به اثبات رسیده باشد و خیلی از داروهای موجود که به صورت انبوه و ارزان تولید می شوند تا جای داروهای واقعی یا موثرتر را بگیرند از فارماکوپه خارج خواهند شد.هم اکنون قیمت برخی داروهای جدید مثلاً در زمینه ام اس آنچنان است که در کشور ما حتی نمی توان بر زبان آورد، یا برخی از داروهایی که در مرحله حاد سکته مغزی استفاده می شوند، اگرچه قیمت آنچنانی ندارند و هر آمپول فقط هزار دلار می ارزد، اما چون باید در ساعات اولیه و به سرعت مورد استفاده قرار بگیرند، بزرگترین مشکل در استفاده از آنها در کشور ما مشکل بیمه است.
مشکل تهیه «ای وی ای جی» احتمالاً پیش درآمد مشکلات بیشتری است که ما و صنعت داروسازی و سیستم بیمه ما با داروهای جدیدتر خواهد داشت. راستی اگر بیماران و پزشکان و مسوولان داروخانه ها تا این حد با «ای وی ای جی» به دردسر می افتند با «ای وی ایکس» که در آینده خواهد آمد چه خواهند کرد؟

دکتر بابک زمانی
متخصص مغز و اعصاب

منبع : روزنامه اعتماد