گفت وگونویسی از مدار صفر درجه تا میوه ممنوعه

موفقیت ها و شکست های یک مجموعه تلویزیونی را اگر آن طور که اغلب رسم است به پای یک نفر که معمولاً کارگردان است بگذاریم، یا ریگی به کفش مان است یا اینکه بی اطلاعیم از نقش های موثر عوامل دیگر در این موفقیت ها و شکست ها. در میان مجموعه های مناسبتی ماه مبارک رمضان که در حال پخش است، اگر بخواهیم با توجه به چند قسمتی که تاکنون پخش شده است، اظهارنظری بکنیم، باید بگوییم که مجموعه تلویزیونی میوه ممنوعه از موفقیت هایی نسبی نه در قیاس با مجموعه های دیگر که در قیاس با سطح برنامه سازی تلویزیونی در این سال ها برخوردار بوده است.
به حتم موفقیت ها و شکست های هر مجموعه را دقیقاً باید بعد از آخرین قسمت آن مجموعه برشمرد. اما چیزهایی است که می شود از همان قسمت های نخست نیز درباره آن حرف زد. جزئیاتی هستند که اگر از همان اول سنگ بنای درست و حساب شده یی نداشته باشند، بعید است تا انتها نیز توفیر چندانی داشته باشد.
یکی از این جزئیات، دیالوگ های است که فیلمنامه نویس یا فیلمنامه نویسان برای شخصیت ها می نویسند و قرار است در دهان بازیگران به شکلی تاثیرگذار بچرخد. خیلی وقت ها پیش می آید که با طرح و داستان خوبی روبه رو هستیم، اما گفت وگوهایی که بین آدم های آن مجموعه رد و بدل می شود، آن قدر غیرواقعی و به دور از واقعیت بیرونی خودش است که مخاطب عطای تماشای مجموعه را به لقای آن می بخشد. فیلمنامه یی برخوردار از ایده خوب و خلاقانه یی است، شخصیت ها به خوبی طراحی شده اند و داستان بر اساس منطق خود شکل گرفته است، اما یک جای کار طوری می لنگد که بازیگر قادر نیست به خوبی شخصیت مدنظر فیلمنامه نویس و کارگردان را از کار در بیاورد.
اگر چه عوامل متعددی را می توان برای این نقص برشمرد، به حتم یکی از مهمترین آنها، امر دیالوگ نویسی است. شخصیت بنابر اعمال و رفتار و گفتارش معرفی می شود. گفتار شخصیت در مجموعه های تلویزیونی که بیشتر کنش و واکنش آنها از طریق حرف هایشان منتقل می شود، نقش بسزایی در باورپذیری یک مجموعه دارد. هر بازیگری بنا بر توانایی و ویژگی های مختلفش برای خلق یک نقش انتخاب می شود. شخصیتی که او انتخاب می شود تا آن را بازی کند، اگر واجد ویژگی هایی باشد که آن بازیگر بنابر تجربه و سابقه اش از عهده آن برآید، به خوبی در نزد مخاطب تلویزیونی جا می افتد.
در حال حاضر دو مجموعه از حسن فتحی در مقام کارگردان در حال پخش است. مدار صفر درجه مدت ها است که در حال پخش است و میوه ممنوعه نیز در شمار سریال های مناسبتی ماه مبارک رمضان است. این دو سریال را از منظر دیالوگ نویسی و زبان گفتاری بازیگران آن اگر در نظر بگیریم، بی درنگ متوجه این نکته خواهیم شد که هرچه گفتار شخصیت ها در مدار صفر درجه سخت و به دور از باور و شناخت مخاطب امروزی است، گفتار شخصیت ها در میوه ممنوعه قابل هضم است.
به همان قدر که در مدار صفر درجه، حرف های رد و بدل شده بین شخصیت ها تاخیر در امر دنبال کردن اتفاق در حال رخ دادن دارد، حرفی که بر زبان شخصیت ها در میوه ممنوعه می آید، آن قدر روان است که مخاطب را به بستر اتفاق می لغزاند. حسن فتحی گفت وگوهای مدار صفر درجه را از سر تعمد بدان گونه نوشته است و به حتم منطقی نیز برای چنین طراحی گفتاری دارد. در مقابل علی رضا نادری نویسنده گفت وگوهای میوه ممنوعه است. فتحی و نادری هر دو در وهله نخست تئاتری هستند و تئاتر را به خوبی می شناسند و خیلی از قابلیت های خود را در تمرین صحنه به دست آورده اند. هر آن قدر که فتحی تلاش دارد تا در مجموعه هایش گفتار را در طراحی اش برجسته کند، در میوه ممنوعه، نادری به گونه یی گفت وگو ها را طراحی می کند که مخاطب گمان نمی برد کسی مثلاً نشسته است برای امیر جعفری یا علی نصیریان دیالوگ نوشته است.
این در حالی است که در مدار صفر درجه مدام متوجه این نکته هستیم که برای هر کدام از شخصیت ها کسی دیگر به جز آن بازیگری که نقش را بازی می کند، دیالوگ نوشته است. در نمایشنامه های نادری نیز اگر بخوانیم متوجه همین نکته خواهیم شد. اجرای او از نمایشنامه هایش نیز گواه همین موضوع است. تفاوت دو دیدگاه در گفت وگونویسی را در اینجا بنابر مهارت و توانایی یکی بر دیگری فرض نمی گیریم، بلکه به عنوان وجه تمایز نادری و فتحی می گذاریم که بیانگر دو شیوه مختلف است. شاید برخی این تفاوت را در مقطع تاریخی و جنس شخصیت ها بگذارند، اما نگارنده بر این عقیده است که اگر فتحی می خواست گفت وگوهای میوه ممنوعه را خود بنویسد از شکل گفتاری که نادری طراحی کرده و نوشته است تفاوت زیاد داشت و اگر نادری نیز قرار بود برای مدار صفر درجه گفت وگو بنویسد به حتم به شهادت نمایشنامه هایش تا به این حد به تصنع و امر ساختگی در گفت وگو پیش نمی رفت. در یادداشت های دیگری تلاش خواهیم کرد به این مقوله از زاویه های مختلفی نگاه کنیم.

مهربانو ابدی دوست

منبع : روزنامه اعتماد