بیرون جستن از زندان غزه

جنبش مقاومت اسلامی حماس از جمله سازمان ها و گروه های فلسطینی است که با تولد خود در بیست سال گذشته، معادلات تازه یی را وارد منازعه اعراب و اسرائیل و به طور خاص مبارزات مردمی فلسطین کرد. از جمله این معادلات به راه انداختن انتفاضه های اول و دوم، دست زدن به عملیات شهادت طلبانه و در آخر ساخت و تولید موشک های دست ساز فلسطینی است که به رغم خسارت های اندکی توازن رعب و هراس از این موشک پرانی ها را بر شهرک های یهودی نشین اسرائیل تحمیل کرده و به تعبیری خواب و آرامش را از اسرائیل ربوده است. آخرین شگرد یا ترفند حیرت آور و غیرقابل پیش بینی این گروه شکستن محاصره غزه در یک هفته اخیر بود که یک بار دیگر نام این گروه را بر صدر خبرهای رسانه یی جهان نشاند. تابستان سال گذشته وقتی اختلافات بین دو گروه فتح و حماس به اوج خود رسید و در اثر شکاف در درون جبهه فلسطینی ها، دولت وحدت ملی به رهبری اسماعیل هنیه شکسته شد، دو گروه یاد شده همدیگر را به کودتا علیه دیگری متهم ساختند و در نهایت غزه به تصرف نیروهای حماس درآمد.محمود عباس رئیس تشکیلات خودگردان با محکوم کردن کودتای حماس، کوشید صفوف فلسطینی های همراه خود را متحد کرده و کنترل کرانه باختری را در اختیار داشته باشد.
او بلافاصله اسماعیل هنیه را از نخست وزیری برکنار و به جای او «سلام فیاض» را معرفی کرد. پارلمان فلسطین که در اختیار جنبش حماس بود، به دلیل اسارت تعداد زیادی از نمایندگانش توسط اسرائیل تعطیل شده بود و به این ترتیب دو دولت مجزای فلسطینی بدون مرزهای مشخص و نهادهای پارلمانی، یکی در غزه و دیگری در کرانه باختری تشکیل شد. اقدام حماس با محکومیت بسیاری از کشورهای غربی و در راس آنها امریکا مواجه شد و اسرائیل ضمن بستن مرزهای خود به روی غزه و امتناع از تحویل دادن عوارض گمرکی به دولت خودگردان نخستین تحریم ها را علیه حماس در غزه اعمال کرد. در پی این تصمیم کشورهای غربی نیز حماس را تحریم کردند و در عوض کوشیدند با تقویت محمود عباس در کرانه باختری نشان دهند که تنها دولت وی را به عنوان نماینده قانونی فلسطین می پذیرند.امریکا در آخرین سال ریاست جمهوری جرج بوش بر آن شد روند صلح خاورمیانه را از نو فعال کند و از این رو کنفرانس بین المللی را به همین منظور در آناپولیس مریلند برگزار کرد. در این فاصله اختلافات درونی فلسطینی ها به ویژه بین حماس و فتح ادامه داشت و هر روز درگیری های پراکنده یی را به وجود می آورد و از طرف دیگر برخلاف توصیه های محمود عباس گروه های فلسطینی و در راس آنها حماس، با حملات موشکی خود اسرائیل را هدف قرار می دادند.
قطار آناپولیس به راه افتاد و در ایستگاه دوم خود در پاریس بالغ بر ده میلیارد دلار کمک را برای فلسطینی ها تصویب کرد و این در حالی بود که هر روز حلقه محاصره اقتصادی و سیاسی غزه تشدید می شد و کمک های ناچیز کشورهای عربی و مسلمان به جنبش حماس نیز هرگز نمی توانست برای رفع نیازهای این جنبش و یک و نیم میلیون جمعیت ساکن غزه کافی باشد. برای تحرک بیشتر این قطار صلح، جرج بوش رئیس جمهور امریکا برای نخستین بار تصمیم گرفت به منطقه سفر کند. بسیاری از مقامات امریکایی یادآور شدند که این سفر به خاطر حمایت از روند صلح، مشارکت بیشتر اعراب در این روند، تقویت موضع محمود عباس و از همه مهم تر منزوی کردن بیشتر گروه حماس در غزه است. حتی جرج بوش در سفر خود به کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس از دیدار از قطر به این دلیل صرف نظر کرد که این کشور روابط مستحکمی با جنبش حماس داشت و حاضر نبود از این حمایت دست بردارد. سفر بوش به کرانه باختری و برگزاری کنفرانس مطبوعاتی مشترکی با محمود عباس نشان می داد مهم ترین مانع فلسطینی بر سر تداوم روند صلح گروه های تندرو به ویژه جنبش حماس است. کمی پیشتر از این سفر و حتی پس از آن اسرائیل تصمیم گرفته بود در کنار تحریم های اقتصادی، حمله یی سراسری را به غزه انجام دهد که ظاهراً به گفته بعضی منابع عربی این حمله با توافق ضمنی جرج بوش نیز همراه شد.
ایهود باراک وزیر دفاع اسرائیل به دلایلی که برخی آن را تمایلات شخصی باراک برای دست یافتن به نخست وزیری آینده اسرائیل تحلیل می کنند، بارها در سخنان خود از این حمله سراسری نام برد و گفت ابتدا به صورت هوایی و سپس زمینی خواهد بود. در همین رابطه هواپیماها و هلی کوپترهای اسرائیلی به کرات نوار غزه را هدف قرار دادند و عناصری از حماس به خصوص اعضای وابسته به «گردان های القسام» را کشتند. حماس برای دفع این حملات به کشورهای عرب، سازمان های بین المللی و حتی کشورهای اروپایی متوسل شد اما تقریباً پاسخ چندان مساعدی دریافت نکرد. تنها کشورهای یاد شده به محکوم کردن لفظی این حملات بسنده کردند و در نهایت از اسرائیل می خواستند که بیش از این مردم ساکن غزه را تحت فشارهای اقتصادی قرار ندهد و تحریم ها را بشکند. اما برخلاف این توصیه های لفظی تحریم ها هر لحظه تشدید می شد و مصر نیز تحت فشارهای امریکا و اسرائیل همه مرزها را به روی غزه بسته و عرصه را بر جنبش حماس تنگ و تنگ تر می کرد تا اینکه هفته پیش ناگهان حماس دست به ابتکار عمل غیرمتعارفی زد که ورق را به نفع خود برگرداند.
ابتدا جنبش زنان یکی از شاخه های سیاسی حماس تظاهراتی را در کنار نوار غزه و در مرز رفح ترتیب داد که به درگیری با پلیس مصر منجر شد و زنان طرفدار حماس موفق شدند بخشی از نرده های مرزی را شکسته و خود را به آن سوی آن برسانند. نیروهای مصری محافظ مرزهای غزه پس از این درگیری موفق شدند اوضاع را تحت کنترل خود درآورده و حماس را مجبور به بازگشت کنند. اما زندان غزه بیش از این برای جنبش حماس قابل تحمل نبود. روز بعد گروه های مقاومت وابسته به حماس با انفجار پنج بمب و ایجاد شکاف هایی در دیوارهای سیمانی رفح به مصر مرز را شکستند و بلافاصله هزاران فلسطینی محروم و گرسنه که در اثر تشدید تحریم ها کارد به استخوان شان رسیده بود وارد خاک مصر شدند. پیش از این حوادث که به سرعت می گذشت، دو اتفاق مهم دیگر افتاده بود که زمینه را برای پیروزی حماس فراهم می کرد. یکی بسیج افکار عمومی کشورهای عرب و مسلمان بود که به همت رسانه های صوتی و تصویری و در راس آنها شبکه الجزیره(وابسته به قطر) در جریان جزء به جزء تحریم های غزه قرار داشتند و با ساکنان این منطقه ابراز همدردی می کردند و دوم تلاش گروه های اسلام گرای مصری و در راس آنها «اخوان المسلمین» بود که دولت حسنی مبارک را تحت فشار می گذاشت تا مرزهای رفح را به روی فلسطینی ها بگشاید. این کوشش ها در مجموع شرایط منطقه یی و بین المللی مساعدی را برای فرار حماس از محاصره غزه فراهم می ساخت، به طوری که با وقوع این حادثه هیچ کس قادر به محکوم کردن آن نبود و مظلومیت فلسطینی های مقیم غزه که به شدت تحت تحریم ها قرار داشتند و حتی با تعطیلی اصلی ترین نیروگاه های برق این منطقه در تاریکی کامل فرو رفته بود، کاملاً به نیروهای وابسته به حماس حق می داد برخلاف عرف بین المللی دیوارهای مرزی را شکسته و وارد مصر شوند. شکسته شدن مرزهای رفح و ورود هزاران فلسطینی مقیم غزه به شهرهای مرزی مصر وضعیت کاملاً جدیدی را در منطقه به وجود آورد که برای بازیگران اصلی کاملاً غافلگیرکننده بود.
اسرائیل تحت فشار افکار عمومی جهان ناچار شد محاصره غزه را به طور محدود شکسته و سوخت در اختیار آنان بگذارد، دولت مصر ناچار شد به گروه های فلسطینی اجازه دهد به مدت یک هفته(تا لحظه تنظیم این یادداشت) به این کشور رفت و آمد و مایحتاج خود را از بازارهای مرزی این کشور تامین کنند. دولت امریکا مصر را تحت فشار گذاشت تا دوباره مرزها را ببندد و در این میان دولت خودگردان مانده بود چه کند و در کنار او کشورهای عرب طرف های اروپایی و ناظران منطقه یی و بین المللی نشسته بودند تا ببینند چه خواهد شد. حماس از زندان تحریم ها گریخته بود و بازگرداندن او به دیوارهای حبس پیشین تقریباً محال به نظر می رسید. این حرکت غافلگیرکننده حماس حتی به گونه یی بود که بعضی از تحلیلگران عرب را بر آن داشت تا بنویسند حماس غیرمستقیم بحران غزه را به مصر منتقل کرده است و این می تواند اجرای همان طرحی باشد که بارها تکرار شده و می گوید اسرائیل در نهایت تشکیل یک دولت فلسطینی را نپذیرفته و می خواهد کرانه باختری را به اردن و غزه را به مصر واگذار کند؛ طرحی که برای کشورهایی چون اردن و مصر قابل تحمل نخواهد بود. اما برنده اصلی در این میدان جنبش حماس بود و یک بار دیگر این گروه نشان داد که عملکردش با سایر گروه های فلسطینی تفاوت های عمده یی دارد.
در واقع حماس به کمک ایدئولوژی اسلام گرای خود و مظلومیتی که در غزه تجربه می کرد یا کمک های رسانه های همسوی خود که آن را به چشم جهانیان می آورد توانسته بود نوعی مشروعیت را برای شکستن دیوارهای مرزی به دست آورد. حماس با این ابتکار خود از یک سو توانست تحریم های غزه را بشکند و در همان حال به موشک پرانی های خود ادامه دهد و این در واقع به معنای شکست تلاش های اخیر اسرائیل بود و از طرف دیگر در سطح منطقه یی و بین المللی توانست آن انزوایی را که از مدت ها پیش امریکا و کشورهای غربی و نیز کشورهای همسو با آنها برنامه ریزی کرده بودند در هم فرو ریخته و از نو وزن خود را در معادلات فلسطین نشان دهد. با این وجود این هنوز ابتدای کار است. شورای امنیت سازمان ملل متحد پس از چهار روز رایزنی به دلیل فشارهای امریکا اسرائیل را محکوم نکرد و تنها حملات موشکی حماس را مورد انتقاد قرار داد. طرف های امریکایی به همراه دولت خودگردان صریحاً حماس را مسوول فاجعه انسانی در غزه معرفی کردند. دولت خودگردان پیشنهاد داد کنترل تمام مرزهای غزه را برعهده گیرد اما این پیشنهاد تاکنون مورد توافق اسرائیل، امریکا و کشورهای اروپایی حامی روند صلح قرار نگرفته است. حماس برای حفظ پیروزی خود می خواهد مصر را ترغیب کند که با کمک دولت خودگردان(به طور سه جانبه) کنترل مرزها را برقرار کنند؛ موضوعی که با مخالفت کنونی دولت خودگردان روبه رو بوده و فراتر از آن مخالف با توافقات پیشین بین مصر و اسرائیل است.

محمدعلی عسگری

منبع : روزنامه اعتماد