کدام بحران؟ بحرانی در صنعت نساجی وجود ندارد

”سرانجام مدیری را دیدیم که معتقد است صنعت نساجی با مشکلی مواجه نیست و بهترین صنعت کشور می‌باشد. حتی بارها تأکید می‌کند، بحرانی در این صنعت وجود ندارد“. این جملات پیشنهاد دکتر کاردان جهت شروع گفت‌وگو بود. پیش از انجام گفت‌وگو می‌دانستیم وی تأکید فراوانی به‌روی مواد اولیه نساجی به‌ویژه پنبه دارد و ترجیح می‌دهد به‌جای پرداختن به دیروز از مسائل امروز و جاری صنعت نساجی صحبت به میان آورد. (همین‌طور هم می‌شود!)
پس از صحبت‌های مقدماتی زمانی که از رواب دوستانه و صمیمانه با کارگرانش سخن می‌گوید، نگاهمان با تیترهای کوچک و بزرگ روزنامه‌های روی میز گره می‌خورد که مشکلات کارگران، قانع کار، اعتصاب‌های کارگری و عدم پرداخت به‌موقع حقوق کارگران درج شده است!
▪ دوران کودکی و تحصیلات
ـ متولد ۱۳۲۲ در استان اصفهان هستم. دوران دبستان و دبیرستان را در همین شهر سپری کردم. پس از اخذ دیپلم رشته ریاضی، وارد دانش‌سرای عالی شدم و جهت ادامه تحصیل به آمریکا رفتم و در آنجا موفق به اخذ مدار کارشناسی، کارشناسی ارشد، دکترا و فوق دکترای مدیریت با گرایش روابط انسانی و روان‌شناسی صنعتی شدم. سال ۱۳۵۵ به ایران بازگشتم و به مدت ۲۵ سال در دانشگاه علامه طباطبائی به تدریس پرداختم تا ۴ سال پیش که باز نشسته شدم. البته همزمان با تدریس، فعالیت در صنعت نساجی را هم شروع کردم.
▪ نحوه آشنائی و شناخت با صنعت نساجی؟
ـ پدرم نساج بود و به‌صورت سنتی با حوله بافی و لنگ بافی آشنا بود. اما در همان سال‌ها پیش از انقلاب با مرحوم فرقانی ارتباطاتی پیدا کردم و مرا به‌عنوان مدیر کارخانه ایران ترمه و تهران پتو استخدام نمود (سال ۱۳۵۶) تا ۳ سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز در این کارخانجات به فعالیت ادامه می‌دادم. پس از مدتی با همکاری دوستانم، طرح تأسیس یک کارخانه را در نظر گرفتم و سرانجام موفق شدیم شرکت ریسندگی رسول اصفهان را راه‌اندازی کنیم. به تدریج این شرکت را توسعه دادیم و مدتی بعد شرکت قالی سلیمان هم تأسیس شد و بدین صورت بافندگی فرش را هم به مجموع تولیدات اضافه کردیم. سپس ریسندگی نطنز راه اندازی گردید وچند سال بعد نساجی کویر سمنان را احداث کردیم. در حال حاضر ۴ واحد بزرگ نساجی با حدود یک هزار و ۵۰۰ کارگر به تولید ادامه می‌دهند. طی این سال‌ها و کار در صنعت نساجی به تدریس در دانشگاه هم می‌پرداختم.
من موفقیت نسبی در کارم را مدیون دروسی می‌دانم که در دانشگاه تدریس کرده‌ام. خوشبختانه همیشه با افرادی روبه‌رو بوده‌ام که به نحوی در زندگیم راهنمایم بوده‌اند و فلسفه‌های خاصی را به من در حوزه روابط انسانی آموختند. به همین دلیل کارخانجات ما حداقل از نقطه نظر روابط کارگری و از این قبیل در زمره موفق‌ترین‌ها محسوب می‌شوند و با مسائلی مانند اعتصابات محسوب می‌شوند و با مسائلی مانند اعتصابات کارگری، مشکلات قانون کار، نگرانی کارگر بابت دستمزد و... مواجه نبوده و نیستیم. زیرا در درجه نخست به کارگران بسیار احترام می‌گذاریم و آنها را از صمیم قلب دوست داریم و این علاقه دو سویه می‌باشد.
▪ محبت‌های دو سویه باعث سوء استفاده نمی‌شود؟
ـ هرگز و تا به حال در مسائل کارگری موردی نداشتیم، تمام همکاران و شرکایم در ابتدا (سال‌های پیشین) اظهار می‌دارند که این روش باعث سوء استفاده می‌شود اما اعتماد به کارگران باعث شده به کار علاقه داشته باشند و با انگیزه به تولید ادامه داشتند دهند. در روش ما سیستم حضور و غیاب وجود ندارد و تا کنون کارگری از این روش سوء استفاده نکرده‌اند.
یکی از واحدهای ما حدود ۲۷ سال قدمت دارد، اما وقتی وارد آن می‌شوید اصلاً متوجه قدمت آن نمی‌شوید زیرا همیشه مرتب و تمیز نگاه داشته می‌شود. کارگران، کارخانه را برای خود می‌دانند و تمام تلاش خود را جهت افزایش تولید و ارتقای کیفیت محصولات به‌عمل می‌آورند.
با کارگران ارتباط نزدیک و بسیار صمیمانه‌ای دارم. با آنها نشست و برخاست دارم همراه آنها چای می‌نوشم و در ناهارخوری با کارگران غذا می‌خورم. در ایام عید اگر فرصتی شود به منازل آنها می‌روم و ارتباطات خد را با آنها توسعه می‌دهم. این نوع روابط در دفتر تهران و پرسنل تحصیل کرده کمتر وجود دارد.
تمام افرادی که با ما کار می‌کنند به خوبی می‌دانند که باید احترام کارگران را حفظ نمایند. اصولاً در کارخانجات ما روش کار گرمداری مطرح است. وضعیت صنعت نساجی در سال‌های پیش از انقلاب سال ۵۵ و ۵۴ که وارد صنعت نساجی شدم، نسبتاً وضعیت خوبی در این صنعت حکم‌فرما بود و صادرات موفقی نیز داشتیم. این وضعیت تا چند سال پس از انقلاب نیز وجود داشت، اما به مرور وضعیت تغییر یافت.
در حال حاضر نیز اوضاع چندان نامساعد نیست. بسیاری از کارخانجات که براساس یک تفکر منطقی و مدیریت منسجم حرکت می‌کنند موفق هستند و به صادرات نیز می‌پردازند. به عقیده من تنها مشکل صنعت نساجی مواد اولیه است. اگر دولت به‌جای تمرکز و فکر کمک‌های مالی به سوی مواد اولیه متمرکز شود مشکلات صنعتگران نساجی کاهش خواهد یافت.
در آن زمان‌های گذشته این صنعت با مشکل مواد اولیه روبه‌رو نبودیم، برای مثال تولید پنبه به ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار تن می‌رسید در حالی که این رقم در حال حاضر به ۶۰ تا ۸۰ هزار تن کاهش یافته است. توجه کنید که تمام این میزان هم در صنعت نساجی قابل مصرف نمی‌باشد و مقداری از آن صرف مصارف دیگر می‌گردد.
گوئی دولت به گفته‌های ما توجهی نشان نمی‌دهد. ما با کمبود ۷۰ هزار تنی پنبه در ایران مواجهیم. پس از کش و قوس‌های طولانی سرانجام اجازه واردات پنبه از ازبکستان صادر شد اما قسمت آن نیز بالاست. در واقع تاجران انگلیسی و سوئیسی در ازبکستان زمانی که از نیاز ما به پنبه آگاه شد قیمت پنبه تولیدی خود را افزایش می‌دهند.
صنعتگران نساجی به پنبه ایران علاقه مند هستند و استفاده از پنبه تولید کشاورز ایرانی را به خارجی ترجیح می‌هند اما به شرط کیفیت بالا و قیمت مناسب آن. آیا چنین مسئله‌ای انتظار بی‌جائی است؟
▪ اثرات انقلاب و جنک بر صنعت نساجی دنیا
ـ بی‌تأثیر نبود، جنگ بر روی تمام ابعاد کشور اثر نامطلوب گذاشت و چند سال پیشرفت و توسعه ایران را متوقف ساخت.
در دوره جنگ فشارهای زیادی را تحمیل کردیم اما به تدریج خودمان را احیا ساختیم. در طول ۸ سال جنگ باید به پیشرفت‌های زیادی دست می‌یافتیم. اما تمام تلاش‌ها صرف مبارزه و حفظ استقلال کشور شد.
▪ چگونه از نظر فنی و تکنولوژی خود را با صنعت نساجی همگام کردید با توجه به این‌که رشته تحصیلی شما نساجی نبود؟
ـ همیشه تلاش می‌کردم تا زودتر با صنعت نساجی و تکنیک‌های فنی آن آشنا شوم. مشکلات را با دوستان نساجی مطرح می‌کردم، به‌خاطر دارم مرحوم فرقانی هرگز مرا در دفتر کار مشاهده نکرد بلکه همیشه در سالن و با کارگران سر ماشین آلات می‌دید و از نزدیک با فعالیت و نحوه کار ماشین‌ها آشنا می‌شدم. در واقع خودم را وارد جریان کار کردم و به تدریج اصول و تکنیک صنعت نساجی را آموختم. ضمن این که پدرم نیز نساج بود و از کودکی به کار وی علاقه‌مند بودم. انسان زمانی که به چیزی علاقه‌مند باشد زودتر آن را فرا می‌گیرد و به دنبالش می‌رود. زمانی که کارخانه رسول را راه‌اندازی کردم با تمام اصول فنی این صنعت آشنا شده بودم. در آن سال‌ها هفته‌ای ۴ روز به کارخانه و ۲ روز به دانشگاه می‌رفتم.
تفاوت‌های ماشین آلات و تکنولوژی آن سال‌ها تفاوت چندانی ندارد. ما هنوز ماشین آلات ۳۰ سال پیش را در کارخانه مورد استفاده قرار می‌دهیم. حتی می‌توانم بگویم ماشین آلات قدیمی از بعضی جهات به مراتب بهتر از ماشین آلات جدید کار می‌کنند، زیرا از آنها با دقت نگهداری می‌نمائیم. تنها تفاوت ماشین آلات قدیمی و جدید در سرعت بیشتر ماشین‌آلات جدید می‌باشد. اما در تولید فرش ماشینی هنوز ماشین آلات قدیمی در داخل سالن‌‌ها فعال اس و تولید موفقی نیز داریم.
به نظرم مهمترین عامل تولید، نیروی انسانی است و به نیروی انسانی بیش از کارکرد ماشین‌آلات معتقد هستم. اگر نیروی انسانی توانمند و دارای انگیزه قوی باشد از ماشین‌آلات قدیمی با دقت و وسواس بیشتری استفاده می‌کند. مگر ماشین آلات فاستونی بافی انگلیسی همه جدید هستند؟ ما تمام موفقیت خود را مدیون زحمات و تلاش پرسنل هستیم.
▪ سوء مدیریت در صنعت نساجی؟
ـ با هیچ مشکل مدیریتی در مجموعه خود مواجه نیستیم. اگر سایر صنعتگران و همکاران ما به پرسنل و کارگران بیشترین اهمیت را بدهند، خود به خود مشکلات مدیریتی‌شان مرتفع خواهد شد. پرسنل نیازمند احترام هستند و در روند تولید احترام و شخصیت دادن به کارگران بسیار مهم و مؤثر می‌باشد.
بنده هر ماه با کارگران جلسه عمومی برگزار می‌کنم و آنان تمام مشکلات خود را مطرح می‌کنند. سرپرست سالن‌ها و مدیران کارخانه نیز احترام خاصی برای کارگران قائل می‌باشند.
فکر می‌کنم رمز موفقیت کارخانجات بنام و معتبر نساجی این است که مدیران به زیردستان و کارگران احترام می‌گذارند، شخصیت آنان را بالا می‌برند و به کارگران اعتماد می‌کنند. اگر مدیران ما این فوت کوزه‌گری را رعایت کنند با هیچ مشکلی مواجه نخواهند شد. با مهندسین و تکنسین‌ها نیز مشکلی نداریم اما آنها این حقیقت را پذیرفته‌اند که اهمیت بیشتری برای کارگران قائل هستیم. بعضی اوقات به شوخی اظهار می‌دارند کاش ما هم یک کارگر ساده بودیم! پرسنل را از صمیم قلب دوست دارم و آنان نیز پاسخ این محبت و علاقه را در کار خود نشان می‌دهند.
▪ وجود بحران در صنعت نساجی؟
ـ به‌نظرم هیچ بحرانی در صنعت نساجی وجود ندارد و این صنعتی صنعتی پر رونق، سودآور و اشتغال‌زا است. یکی از مهمترین مشکلات صنعت نساجی مواد اولیه می‌باشد. در صورت رفع این مشکل، صنعت نساجی تبدیل به یکی از بهترین صنایع کشور تبیدل خواهد شد. باید آزاد عمل داشته باشیم تا از هر کجا که خواستیم مواد اولیه خود را (پنبه) خریداری کنیم و با محدودیتی روبرو نشویم. انتظار بی‌جائی نیست که دولت اجازه دهد قیمت پنبه خریداری ما از داخل یا ازبکستان یا سایر کشورها قیمت مصرفی پنبه در سایر کشورها باشد.
▪ پشیمان از انتخاب نساجی؟
ـ به صنعت نساجی علاقه‌مند هستم. زمانی که کویر سمنان راه‌اندازی شد و مبالغی جهت آن سرمایه‌گذاری کردم بعضی از دوستانم با همان سرمایه وارد ساختمان‌سازی شدند و در حال حاضر صد برابر من درآمد دارند، اما بسیار خوشحالم توانسته‌ام صدها شغل مستمر ایجاد کنم و از این بابت پشیمان نیستم.
▪ وزنه گرانقدر صنعت نساجی؟
ـ بدون شک مهندس جمشید بصیری که بیش از هر کسی دلسوز این صنعت است.
▪ و نکته پایانی؟
ـ بار دیگر تکرار می‌کنم که صنعت نساجی بحران زده نیست و حتی می‌تواند جهش و رشدی مانند ترکیه داشته باشد. بسیاری از کشورهای صنعتی دنیا حتی چین نیز به پیشرف خود را از این صنعت آغاز کرده‌اند. دولت باید کمک کند تا در مقابل هند، پاکستان و ترکیه به‌خصوص چین دوام بیاوریم در این صورت قادر خواهیم بود به حیات خود ادامه دهیم و در عرصه‌های جهانی موفق باشیم.

گفت‌وگو با دکتر حسن کاردان، مدیرعامل شرکت ریسندگی و بافندگی رسول اصفهان (قالی سلیمانلان)

منبع : ماهنامه نساجی امروز