آموزه‌های دینی و چالش‌های جهان معاصر

● پیوند میان سنت های اصیل و نیازهای روز
باوجود نیازهای نوشونده و مسئولیت آور در روزگار جدید، همچنان اولویت نخست، حفظ پیوند میان سنت های اصیل قدیم و نیاز نوین روز است. بیگمان گسست از سنت قویم قدیم، جدایی از آینده و ماندگاری در زمان هایی است كه هرچیزی را از میدان روزگار بیرون می راند و نیست و نابود می سازد.
كسی كه در «حال» نتواند میان سنت ها و تجددها پیوند منطقی و استوار برقرار نماید،در «آینده» نیز نمی تواند در عرصه جهانی ماندگار باشد؛ چراكه در جهان متحول و متغیر، پدیده ای باقی می ماند كه بتواند سنت ها را با نیازها و الزامات اجتماعی و تحولات عصر خود پیوند زند. برآیند این پیوند حضور و كاركردی مثبت است كه ماندگاری مطلوب را برای آینده ضمانت می كند.
قوام و هویت هر جامعه ای در گرو حفظ میراث و سنت های اصیل و منطقی در راستای برآورد نیازهای روز آمد است تا نه به طور مطلق در دامن تجدد و بیهویتی گرفتار آید، و نه در گذشته بماند و حال را فرو گذارد. پس راه صحیح برای ماندن با هویت، آن است كه به سنت های اصیل كهن وفادار باشیم و هرگونه آلایشی را از چهره آن بزدایم و در همان حال به تحولات زمانه نیز بی توجه نباشیم.
● لزوم بازخوانی سنت های اصیل
امروزه در پرتو گرایش و بازگشت به معنویت و نیاز روزافزون جوامع به راه های شناخت خود و هستی و نیز بازشناسی میراث گذشته به ویژه در نگرش پسامدرنیته كه تجدد بدون گسست از سنت را اصالت می دهد، بازخوانی سنت اصیل و قویم اسلام ناب بیش از پیش آشكار شده است. شاید برای برخی گردآوری موسوعه های حدیثی امری بیهوده بنماید، به توهم آنكه چیزی بر آنچه گذشتگان فراهم آورده اند، نتوان افزود؛ ولی بی گمان بازخوانی آن آثار در راستای بهره گیری از دانش و فنون روز به خصوص رایانه و همخوانی آن با مفاهیم روز و نوآمد، امری پسندیده، بلكه بایسته است. این بایستگی از آنجا خود را تحمیل می كند كه شیوه های هر عصری متأثر از فرهنگ و آداب زمان خود است.
بنابراین، لازم است باتوجه به نیاز روز، این ماندگارها و میراث كهن فرهنگی و تمدنی امروزین شده و در قالب های نوین به تشنگان حق و حقیقت ارائه گردیده و به روز شود.
از اینجاست كه ارزش میراث گذشتگان خود را می نمایاند و بر ما حكم می كند تا با نگاه و خوانش آن چه از سنت به میراث برده ایم، در دانش روز به ترازوی عیار كشیم و سره از ناسره، یا صحیح از سقیم را بازشناسیم. این گونه است كه می توانیم پس از سده ها گردآوری و تدوین، به تحلیل روآوریم و در مقام برنامه ریزی آن چه سازوار با شرایط و مقتضیات زمان یافته ایم به كار گیریم.
● بازنگری و پردازش میراث حدیثی شیعه
بی گمان، تشیع با اذعان به استمرار نبوت در امامت، از منابع غنی در دین شناسی برخوردار است و به یقین، سنت و سیره معصومان در طول سیصد و اندی سال گنجینه عظیمی را فراروی بشریت نهاده است. درنگی در میراث گذشته و تتبع در متون و مصادر تاریخی، نمایانگر آن است كه عالمان شیعی در حفظ، نگارش، تدوین و تبویب، شرح و ترجمه حدیث و نیز دیگر شاخه های علوم حدیثی چون رجال و درایه تلاش های ارزنده ای داشته و مجموعه ای عظیم را فراروی دانشوران و برنامه ریزان و تصمیم سازان ما نهاده اند.
حجم بزرگ و عظیم نسخه های خطی نظیر آنچه شیخ آقابزرگ تهرانی در «الذریعه الی تصانیف الشیعه » نقل كرده (نزدیك به ۱۳۰اصل، ۲۰۰نوادر و ۷۴۳كتاب حدیثی، ۴۱كتاب رجالی، بیش از ۷۵۰ اثر در زمینه اجازات و ۵۰ كتاب درمورد درایه الحدیث) می باشد. شمار اندك كتاب های چاپی در این زمینه بیانگر تفاوتی فاحش و كوتاهی نسل حاضر از میراث گذشتگان و عدم بهره گیری از معارف عظیم آنهاست.
این تفاوت، ضرورت توجه، جستجو برای یافتن، بازنگری، بازنگاری و پردازش میراث حدیثی شیعه را هرچه بیشتر نمایان می سازد و چنین امری جز با بهره گیری از فناوری روز و بازسپاری آنها به لوح های فشرده با امكانات و قابلیت های روزآمد، میسر نیست.
● جنبش نرم افزاری
پس از این مرحله كه می تواند همراه با تلاش همسو با دیگر اندیشمندان باشد، بایسته است كه در تمامی برنامه ها و تصمیم گیری ها از این انبوه اطلاعات و داده ها بهره گرفته شود. آن چه اكنون بدان نیاز شدید است همان نهضت واقعی تولید علم است و این ممكن و شدنی نیست مگر آن كه از دانش لازم و شجاعت كافی در ارایه نظریات جدید برخوردار باشیم.
اگر همه ابزارها و لوازمات تحقیق و تدقیق و نظریه پردازی فراهم باشد ولی از شجاعت كافی برخوردار نباشیم در بیان آن چه یافته ایم تعلل كرده و به جای ارایه نظریات وراهكارهای برون رفت از مشكلات و دشوارها، به كلی گویی بسنده كرده و فرصت را ازدست می دهیم.
اگر هجمه های فرهنگی با ناتوی فرهنگی و تهاجمات تمدنی با اشكال مختلف و نام های متعددی چون مدرنیته برای برخی تهدید به شمار می آید برای اندیشه وران و دانشمندان، بهترین فرصت است؛ زیرا به تعبیر استاد شهید مطهری هرگاه اسلام و تمدن اسلامی با شبهات و تهاجمات روبه رو شد به خود آمد و حق چهره خود را از پس آن به خوبی نمایانده است.
اكنون زمان آن است كه با بهره گیری از میراث فرهنگی و تمدنی پیشین، و واقع بینی و درك درست از موقعیت و شرایط و مقتضیات زمان با چشم اندازی از آرمان های حقیقی تحقق نیافته به سوی هدف بزرگ گامی بزرگ برداریم و این اندازه در چنبره ترس خود را گرفتار نسازیم. كسی با نوآوری و نواندیشی مبتنی بر اصول و ارزش ها همراه با بهره گیری از روش های معتبر مخالفت نمی ورزد و اگر شجاعت مقابله با چند سنت گرای پس نگر (نه پست مدرنیته نگر) جامد و متحجر نداشته باشیم هرگز نمی توانیم الگوی تمدنی و به تعبیر قرآن امت و جامعه نمونه ای را به جهان ارایه دهیم.

حسین رضایی

منبع : روزنامه کیهان