گفتمان انتقادی

انتقاد بجا و سازنده موجب رشد جامعه می شود. انتقاد اگر بحق باشد موجب هدایت دو جریان می شود. هیچ کس نباید خود را مطلق و مبرای از نقد ببیند. البته انتقاد غیر از برخورد خطی دو جریان است. (صحیفه امام خمینی رحمه الله علیه- جلد۲۱- ص۱۷۹)
در شرایط کنونی که دشمن پشت مرزهایمان اردو زده و رجزخوانی می کند، نامگذاری امسال با عنوان اتحاد ملی و انسجام اسلامی بهترین تدبیر هوشمندانه ای بود که رهبر فرزانه ما اندیشیدند. اما برخی گفتمان ها می تواند به جای کمک کردن به این اتحاد آن را شکننده کند. از جمله نحوه انتقاد کردن و نیز برخورد با انتقاد. مطمئناً منطقی نیست که انتظار داشته باشیم انتقادی صورت نگیرد چون عدم انتقاد باعث رکود و خمودگی می شود. اما منظور از انتقاد، انتقاد سازنده است نه مخرب و به قصد عقده گشایی. انتقاد کردن شیوه ای دارد که رعایت انصاف و ادب و ارائه راهکار سازنده بدون تخریب و ترور شخصیت از شروط آن است. اما آیا فقط مطبوعات منتقد دولت باید شیوه انتقاد کردن را بیاموزند؟،
در شرایط حساس امروز جامعه و بین الملل، برخی کارها و حرف های قهرآمیز که در قالب انتقاد یا واکنش به انتقاد بیان می شود، ضربان التهاب جامعه را بالا می برد و باعث ایجاد فشار مضاعف و بی دلیل می شود. ابراهیم عزیزی، فرماندار شیراز در جلسه ستاد پیگیری مصوبات سفرهای استانی رئیس جمهور، به مطبوعات استانی هشدار داد که «از نجابت مسوولان سوءاستفاده نکنند.» وی برخی مطبوعات را با عنوان «نوکر صفت و وابسته» مورد مهرورزی قرار داده و به برخی مطبوعات محلی که «از نجابت، صبر، بردباری و متانت مسوولان سوءاستفاده می کنند» هشدار داده. «بترسید که صبر و بردباری به پایان برسد،»۱
وقتی مسوولان ارشد رسانه ای در دولت این «برخی مطبوعات» را هوچی گر و برانداز خطاب می کنند، طبیعی است که مدیران رده های میانی هم مطبوعات را بدین گونه مورد عتاب و خطاب قرار بدهند و از موضع بالا با آنان سخن بگویند. این گفتمان انتقادی که بیشتر ضد انتقادی است تا انتقادی، دو سالی می شود که توسط یکی از افراد منتسب به مسوولان دولتی رواج یافته و به خاطر همین گفتمان هم در مدت کوتاهی به شهرت رسید، وی آنچنان بی محابا به چهره های طراز اول حمله می کند که حتی روزنامه های راست اصولگرا نیز آن را بر نتابیده اند و سخنگوی مدرسین حوزه علمیه قم در واکنش به گفتمان این فرد که روزنامه جمهوری اسلامی را «جمهوری اسرائیل» خوانده بود، «این ادبیات را نه تنها قابل دفاع ندانسته بلکه چندش آور خوانده که در شأن یک فرد مؤمن نیست.»۲
این شخص در تازه ترین حملات انتقادی اش به افراد، یک نظرسنجی رادیویی را بهانه ای قرار داده تا ضرغامی را با الفاظی ناپسند به باد انتقاد بگیرد و هیچ نکته مثبت و قابل دفاعی در عملکرد وی ندیده است. گویا این منتقد به شدت طرفدار دولت نمی داند که انتخاب رئیس سازمان صداوسیما توسط چه مقامی صورت می گیرد و قطعاً معیارهایی در انتخاب افراد برای این پست حساس وجود دارد که این منتقد محترم از درک آن عاجز است، اما متاسفانه برخوردی جدی نسبت به شیوع این گفتمان غیرفرهنگی و به دور از شئون اسلامی از سوی مسوولان رسانه ای دولت نمی بینیم. بلکه در مقابل اتهاماتی چون کودتای رسانه ای و براندازی نرم برای انتقادات به دولت مطرح می شود. حتی اگر فرض کنیم برخی انتقادات از سر دلسوزی نیست یا حتی دعوای میان جناحی نیست، راه برخورد با انتقادات مطبوعاتی، بستن و تهدید و فیلتر کردن نیست چون این شیوه برخورد متناسب با آن شیوه انتقاد نیست. اگر هر واکنشی متناسب با کنش مربوطه نباشد نتیجه مثبتی به همراه ندارد و به هدف نمی رسد.
در عرصه مطبوعاتی قلم را با قلم باید جواب داد. حتی اگر برخی انتقادات منصفانه و درست نباشد وقتی توضیح روشنی با ادله مستند ارائه بشود و جای ابهامی برای مغلطه کردن منتقدان بهانه گیر نماند، افکار عمومی خود راه را پیدا می کند و اعتنایی به نقد های نابجا نمی کند. اما برخورد های قهری و خطاب و عتاب ها خصوصاً نسبت به فضای مطبوعاتی و قلم به دستان اگر نتیجه معکوس نداشته باشد، حداقل نتیجه دلخواه را هم ندارد. البته این پیش بینی وقتی خوش بینانه است که بخواهیم از دست دادن بخش عمده افکار عمومی شامل قشر متوسط به بالای جامعه و نخبگان را به حساب ضرر نگذاریم،
از اینها گذشته هربار که چنین اخباری منتشر می شود جامعه دچار شوک- هرچند کوتاه مدت- و افکار عمومی مهیج می شود. اگر نظر کارشناسان را بگیریم اکثر قریب به اتفاق آنان آرامش را تجویز می کنند نه دادن شوک را ، انتقادپذیری عبوری هنرمندانه از چالش هاست و نشانه اقتدار و باعث استحکام آن. لازمه انتقادپذیری، سعه صدر و داشتن دلایل روشن و خردمندانه است بر ای آنچه انجام می دهیم.

عباس امیری
۱- منبع؛ آفتاب ۴/۴/۸۶
۲- منبع؛ آفتاب ۲۸/۲/۸۶

منبع : روزنامه شرق