جاسوسی نو

اطلاعات و جاسوسی بخش خصوصی در حال تبدیل شدن به بخش مهمی از نظم نوین اطلاعات جهانی است ( رئیس سابق واحد هماهنگ كننده امور آكادمیك سیا)
وقتی از اطلاعات و جاسوسی بحث می شود، معمولا سازمان های دولتی مانند سیا، سرویس اطلاعات و جاسوسی انگلیس(SIS) و وزارت امنیت ملی چین در ذهن تداعی می شود. این استنباط عمومی وجود دارد كه این سازمان های دولتی هستند كه فعالیت جاسوسی، تجزیه و تحلیل اطلاعات و برخی ماموریت های مختلف را انجام می دهند. اكثر كشورهای جهان علاوه بر آژانس های اطلاعاتی، آژانس های ضد اطلاعاتی نیز دارند كه وظیفه آنها جلوگیری از فعالیت جاسوسان و حفاظت از امنیت ملی است. در پی حوادث یازده سپتامبر توجه ویژه ای به اطلاعات و نقشی كه در امنیت ملی می تواند داشته باشد، معطوف شده است. با وجود این نسبت به جاسوسی در بخش خصوصی همچنان غفلت می شود. این در حالی است كه اطلاعات جمع آوری شده توسط بخش خصوصی نیز می تواند به اندازه اطلاعات آژانس های دولتی در امنیت ملی اهمیت داشته باشد.
در حقیقت در پی پیشرفت قابل توجه تكنولوژی، عرصه جاسوسی تا حد زیادی خصوصی شده است. امروز جمع آوری اطلاعات از طریق تكنولوژی پیشرفته و استفاده از ماهواره ها و وسایل الكترونیكی تا حد زیادی جای شیوه های قدیمی جاسوسی را كه آژانس هایی مثل سیا دنبال می كردند گرفته است. زمانی تصویربرداری ماهواره ای یكی از تكنولوژی های مخفی كشورهای قدرتمند، برای جاسوسی بود ولی امروز تهیه تصاویر ماهواره ای از هر نقطه ای از جهان، توسط بسیاری از شركت های خصوصی صورت می گیرد و این تصاویر بدون مشكل به فروش می رسند. بسیاری از این تصاویر از طریق پایگاه های اینترنتی به فروش می رسند؛ یعنی این كه فروشنده این تصاویر حساس حتی خریدار و اهداف آن را نمی شناسد. این پیشرفت های تكنولوژیكی باعث شده آژانس های جاسوسی كه در گذشته امكان پرتاب ماهواره به فضا را نداشتند، اكنون این اطلاعات را از بخش خصوصی بخرند. امروز جاسوسی از طریق تكنولوژی پیشرفته در بخش خصوصی، كمتر از شیوه های قدیمی جاسوسی، مانند اعزام جاسوس به خاك یك كشور، خصمانه به نظر می رسد. این در حالی است كه تكنولوژی های ضد اطلاعاتی مانند دستگاه های رمزبندی مكاتبات و مكالمات تلفنی و یا سیستم های Firewall مورد استفاده بیشتری قرار می گیرد.
اطلاعات و جاسوسی بخش خصوصی در حال تبدیل شدن به بخش مهمی از نظم نوین اطلاعات جهانی است.
● تفاوت بخش دولتی و بخش خصوصی در زمینه جاسوسی
اما تفاوت های اطلاعات بخش خصوصی و بخش دولتی چیست؟ هدف اطلاعات و جاسوسی دولتی حفاظت از كشور است، در حالی كه هدف اصلی اطلاعات و جاسوسی بخش خصوصی عمدتاً كسب سود اقتصادی بیشتر است. در زمینه ضداطلاعاتی نیز قوانین متفاوتی بر دو بخش دولتی و خصوصی حاكم است. اقدامات دولت ها برای مقابله با فعالیت جاسوسی كشورهای دیگر شامل سعی در نفوذ در سازمان های جاسوسی خارجی از طریق كاركنان آنها، تلاش برای جذب همكاری عناصر جاسوسی بیگانه و یا بهره برداری از تكنیك های دفاعی مانند سیستم های نظارتی است تا امكان رخنه عناصر خارجی به حداقل برسد. در بخش خصوصی بسیاری از این تكنیك ها یا از لحاظ قانونی ممنوع هستند و یا در واقعیت نمی توانند در بخش خصوصی كارایی داشته باشند. بنابراین بخش خصوصی ناچار است روش های ملایم تری را برای مقابله با جاسوسان ابداع كند؛ چرا كه ابزار بخش خصوصی محدودتر است. همان طور كه گفته شد، هدف از جاسوسی در بخش خصوصی كسب سود اقتصادی از طریق فروش اطلاعات حساس به مشتریان است. عمده این مشتریان خود شركت هایی هستند كه از طریق دستیابی به این اطلاعات سعی در كسب سود اقتصادی بیشتر دارند. بنابراین به جاسوسی بخش خصوصی، جاسوسی صنعتی نیز گفته می شود.
در امریكا در سال ۱۹۹۶ قانون جاسوسی اقتصادی به تصویب رسید. هدف از این اقدام مبارزه جدی تر با جاسوسان خارجی بود كه در زمینه گردآوری اطلاعات صنعتی فعالیت می كردند. با وجود این مشخص شد تصویب چنین قانون هایی نمی تواند به طور كارایی مانع فعالیت جاسوسی صنعتی شود و فقط فعالیت جاسوسی را پرهزینه تر می كند. محدودیت های حقوقی و اخلاقی در جاسوسی بخش خصوصی به سهولت نقض می شوند. مثل بیشتر آژانس های اطلاعات دولتی، اطلاعات بخش خصوصی نیز از منابع باز تهیه می شود. منابع باز، منابعی مانند رسانه های چاپی و الكترونیكی و اینترنت هستند كه تقریباً به طور رایگان و به راحتی در دسترس هستند. تهیه و تولید بانك های اطلاعاتی اینترنت ـ محور میزان منابع باز را به حدی افزایش داده است كه برخی تحلیل گران معتقدند دیگر نیازی به شیوه های سنتی گردآوری اطلاعات نیست. این منابع باز، جاسوسی را كاربردی تر كرده است چرا كه اطلاعات جمع آوری شده می تواند كامل كننده اطلاعات جمع آوری شده از طریق جاسوسی كه معمولاً مبهم و ناكامل هستند باشد.
با وجودی كه قرار نیست عاملان اطلاعاتی بخش خصوصی به جاسوسی بپردازند، دسترسی به تكنولوژی های پیشرفته ای دارند كه فراهم كننده بسیاری از نیازهای یك عملیات جاسوسی است. یكی از روش های مبتنی بر تكنولوژی پیشرفته كه به طور گسترده در بخش خصوصی رشد كرده است، كاوش دیتا است. تكنیك های كاوش دیتا، تكنیك های پیدا كردن اطلاعات در بانك های اطلاعات رایانه ای است. یكی دیگر از تكنولوژی های حساسی كه اكنون در دسترس بخش خصوصی است، تكنولوژی ماهواره ای است.
یكی دیگر از تفاوت های اطلاعات بخش خصوصی و دولتی در این است كه سازمان های اطلاعاتی دولتی، بخشی مستقل هستند و قسمتی از زیرساختار دولت محسوب می شوند. اما فعالیت اطلاعاتی بخش خصوصی به صورت مستقل دنبال نمی شود؛ یعنی یك شركت صرفاً تحت عنوان شركت اطلاعات و جاسوسی فعالیت نمی كند. فعالیت اطلاعاتی در بخش خصوصی از طریق یكی از معاونت های شركت خصوصی دنبال می شود و برخی شركت ها، تحت عنوان شركت های مشاوره فعالیت می كنند ولی در حقیقت بخش عمده ای از فعالیت خود را به جاسوسی اختصاص داده اند.
شركت های اطلاعاتی بخش خصوصی ممكن است در زمینه گردآوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات در مورد رقبای موجود در بازار، ریسك های سرمایه گذاری خارجی و یا ابعاد مختلف امنیتی، تخصص داشته باشند.
● تفاوت اقدامات امنیتی و اقدامات اطلاعاتی
مقامات تجاری امریكا تمایلی ندارند كه واحدی تحت عنوان واحد اطلاعات در شركت خود داشته باشند؛ چرا كه معتقدند وجود چنین بخشی در شركت می تواند حاكی از این باشد كه شركت در زمینه جاسوسی صنعتی و یا حداقل یك كار غیرقانونی دیگر فعالیت دارد. مدیران به خوبی نمی توانند درك كنند اطلاعات تا چه حد می تواند در وضعیت شركت نقش داشته باشد؛ چرا كه نتایج كارهای اطلاعاتی اغلب قابل اندازه گیری نیستند. با وجود این همین رهبران تجاری به این اطلاعات نیاز دارند. اطلاعات می تواند مانع شگفت زدگی، باعث برنامه ریزی استراتژیك، نظارت بر تحولات و كمك در شكست دادن رقبا شود. در حقیقت هزینه برای فعالیت اطلاعاتی در بخش خصوصی با هدف كسب موفقیت و فرصت های اقتصادی بیشتر صورت می گیرد.
اما در مورد مسایل امنیتی این رویكردها چندان وجود ندارد. هزینه برای اقدامات امنیتی با هدف جلوگیری از ضرر صورت می گیرد و برخلاف مسایل و فعالیت های اطلاعاتی، هزینه اقدامات امنیتی تا حد زیادی قابل برآورد و تخمین است. به علاوه مدیران مشكلی با واژه فعالیت امنیتی ندارند. در امریكا این الگو ایجاد شد كه شركت ها امور اطلاعاتی خود را به شركت های دیگر می سپارند ولی فعالیت های امنیتی را از طریق یكی از معاونت های خود انجام می دهند. بسیاری از شركت های تازه تاسیس حتی نسبت به اصول و اقدامات امنیتی نیز بی تفاوت هستند و فقط زمانی متوجه اهمیت این اقدامات می شوند كه به نوعی صدمه ببینند و یا ضرر كنند.
در امریكا هر كسی كه بخواهد می تواند یك مأمور اطلاعاتی بخش خصوصی شود و كافی است فقط یك كارت چاپ كند و در جست وجوی شغلی متناسب با آن باشد. هیچ نوع گواهینامه برای چنین افرادی ضروری نیست و هیچ آزمایش استاندارد شده ای از آنها گرفته نمی شود. اكثر این اطلاعات هیچ فعالیت در بخش اطلاعاتی دولتی ندارند. اما در امریكا شرایط لازم برای یك مأمور امنیتی بودن سفت و سخت تر است. تمام افرادی كه در حیطه امنیتی فعالیت می كنند باید مدرك پرسنل حفاظتی مجاز باشند. این مدرك از سوی جامعه امنیت صنعتی امریكا (ASIS) اعطا می شود.
تمام افرادی كه مدتی در یك سازمان اطلاعاتی مشغول به كار بوده اند، یك مدل نظری عنوان چرخه اطلاعاتی را فرا می گیرند. چرخه اطلاعاتی زمانی آغاز می شود كه سیاست گذاران از مدیران اطلاعاتی برخی اطلاعات لازم و ضروری را درخواست می كنند. این اعلام نیاز، آغازگر مرحله دوم چرخه اطلاعاتی، یعنی گردآوری اطلاعات است. سپس تحلیل گران این اطلاعات را تجزیه و تحلیل می كنند. این نتیجه گیری ها به سیاست گذارانی كه اطلاعات را خواسته بودند ارسال می شود و سیاست گذاران تصمیم لازم براساس این اطلاعات اتخاذ می كنند. با وجودی كه این مدل در بخش اطلاعات دولتی خیلی دقیق پیگیری نمی شود، در بخش اطلاعات خصوصی به طور نسبتا دقیقی پی گیری و اجرا می شود.در بخش خصوصی، مدیران و سیاست گذاران، پروسه اطلاعاتی را مستقیم تر از بخش دولتی هدایت می كنند. در بخش خصوصی ارتباط نزدیك تری بین كارفرما و عناصر اطلاعاتی وجود دارد. چرا كه تامین كنندگان اطلاعات سعی دارند محصولی را ارائه كنند كه مطمئن هستند مورد پسند و استفاده سفارش دهنده قرار می گیرد. اما آیا اطلاعات مبنای تصمیم گیری ها در بخش خصوصی است؟ پاسخ به این سؤال مشكل است ولی شواهد حاكی از این است كه اهمیت اطلاعات در تصمیم گیری های بخش خصوصی بیشتر از تصمیم گیری های دولتی است. در بخش دولتی، تحلیلگران اطلاعاتی سیاستگذار نیستند و حتی دخالتی در تصمیم گیری ها ندارند. اما در بخش خصوصی، معمولاً مدیران و سیاستگذاران از گردآورندگان اطلاعات مشورت می خواهند چرا كه به آنها حقوق پرداخت می كنند.
●رقابت و برنامه ریزی
پروسه جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات در دو ناحیه بخش خصوصی اهمیت ویژه ای دارد. اولی، اطلاعات بازار و یا اطلاعات رقابتی است. اطلاعات بازار در طول دهه گذشته مورد توجه جدی قرار گرفته است و این به دلیل افزایش آگاهی شركت ها، در مورد اهمیت اطلاعات در مورد اوضاع و احوال بازار و رقبا است. در صورتی كه مانند برخی نظریه پردازان معتقد باشیم كه بازار میدان جنگ بین رقبای تجاری است، بنابراین اطلاعات در مورد اوضاع بازار برای شركت ها به اندازه اطلاعات در مورد میدان جنگ ارزشمند است. به كمك این اطلاعات است كه می توان رقبا و خصوصیات آنها را شناخت و اقدامات لازم را برای شكست دادن آنها انجام داد.
ناحیه دوم كه در آن جمع آوری و تجزیه و تحلیل نقش ویژه ای دارد، برنامه ریزی استراتژیك است. اطلاعات در برنامه ریزی استراتژیك در تجارت بین المللی نقش مهم تری ایفا می كند؛ اما این امر كمتر مورد توجه دانشگاهیان و رسانه ها بوده است. شبكه پیچیده ای از حرفه ای های جمع آوری اطلاعات با هدف برنامه ریزی استراتژیك وجود دارد. بسیاری از این افراد از مقامات دولتی سابق هستند و تمایلی ندارند در كانون توجه رسانه ها قرار گیرند. این افراد معمولاً مشغول آنالیز ریسك های سیاسی و ارائه نتایج این آنالیزها به سرمایه گذاران خارجی هستند. این اطلاعات در سرمایه گذاری های خارجی بسیار ارزشمند است. این اطلاعات در مورد سرمایه گذای در كشورهای در حال توسعه اهمیت بیشتری پیدا می كند، چرا كه سرمایه گذاری در این كشورها معمولاً ریسك های بیشتری دارد.
امریكا در مورد اطلاعات بخش خصوصی دو موضع متمایز دارد. در مورد اطلاعات بازار، دولت امریكا همواره تاكید كرده كه از سرویس های اطلاعاتی اش برای جمع آوری اطلاعات مربوط به شركت های خارجی به منظور تقویت شركت های داخلی استفاده نخواهد كرد. این موضع در تضاد با موضع كشوری مانند فرانسه است كه تأیید كرده اند از شركت های خارجی به نفع شركت های داخلی جاسوسی می كند. از بین سایر دولت ها كه اقدام به جاسوسی صنعتی می كنند می توان به كشورهای ژاپن، كره جنوبی، چین و اسراییل اشاره كرد.
در زمینه آنالیز ریسك، یعنی استفاده از اطلاعات برای برنامه ریزی استراتژیك، دولت امریكا رویكرد متفاوتی دارد. وزارت خارجه و وزارت بازرگانی امریكا، هر دو مشوق سرمایه گذاری خارجی شركت ها هستند و از طریق ارائه اطلاعات و حتی بیمه سعی دارند ریسك این سرمایه گذاری را به حداقل برسانند. با این حال این رویكرد نتوانسته از تجارت و سرمایه گذاری خارجی ریسك زدایی كند و بسیاری از شركت ها نسبت به این اطلاعات دولتی بی اعتماد هستند و تمایلی ندارند دولت از برنامه های آنها مطلع شود. بنابراین، شركت ها ترجیح می دهند بدون و سروصدا، نیاز اطلاعاتی با هدف برنامه ریزی استراتژیك را نیز از طریق شركت های اطلاعاتی خصوصی تأمین كنند.
با وجودی كه دولت امریكا متعهد شده است از سرویس های اطلاعاتی اش برای حفاظت از صنایع داخلی استفاده نكند، اعلام كرده از منابع اطلاعاتی و جاسوسی اش به عنوان ابزاری دفاعی در تشخیص انعقاد غیرمنصفانه قراردادهای بین المللی و یا جاسوسی صنعتی سایر كشورها استفاده خواهد كرد. عوامل اطلاعاتی دولت امریكا معتقدند، صنایع خصوصی امریكا، توان مقابله با جاسوسی صنعتی بسیاری از آژانس های اطلاعاتی خارجی را ندارند؛ چرا كه این آژانس ها بسیار هوشمندانه و پیچیده برخورد می كنند و تجهیزات پیشرفته ای در اختیار دارند.
یكی دیگر از نمونه های جاسوسی در بخش خصوصی از طریق جاسوسی یك فرد در یك شركت به نفع شركتی دیگر است. این موارد از جاسوسی در حال افزایش است. برای مثال چند سال پیش مدیر اجرایی شركت خودروسازی جنرال موتورز امریكا، این شركت را ترك كرد و به شركت خودروسازی فولكس واگن آلمان پیوست و بدین ترتیب تمام اطلاعات حساس این شركت را به شركت فولكس واگن منتقل كرد.
●ماموریت های سری
یكی از مسایل و ابعاد فعالیت های اطلاعاتی و جاسوسی كه كمتر مورد توجه قرارگرفته، مأموریت های سری است. در بخش دولتی، مأموریت سری به مفهوم عملیات مخفیانه، نه با هدف جمع آوری اطلاعات، بلكه با هدف اجرای سیاست های دولت است؛ طوری كه بتوان در آینده چنین اقدامی را انكار كرد. مأموریت های سری شامل برخی اقدامات سیاسی و اقتصادی در خارج از كشور با هدف كمك به دوستان در خارج ازكشور است. این اقدامات از طریق مأموران مخفی اجرا و شامل فریب دادن و گمراه كردن رقیب و یا حریف می شود. یكی دیگر از این اقدامات سیاه پراكنی یعنی پراكندن اخبار كذب و تهمت ها در مورد رقیب است.
با این اوصاف ممكن است چنین به نظر رسد كه مأموریت های سری جایی در شركت های خصوصی ندارد. با وجود این، حقیقت این است كه شركت های خصوصی نیز از این اقدام برای تضعیف رقبای خود استفاده می كنند. یكی از این اقدامات كه توسط شركت های خصوصی دنبال می شود، انتشار اخبار كذب است. ممكن است یك شركت به طور دروغین اعلام كند در آینده خیلی نزدیك محصول جدیدی عرضه خواهدكرد تا از این طریق رقیب خود را وادارد زمان و هزینه زیادی را صرف ساخت محصولی مشابه كند. یكی دیگر از اقدامات مخفی كه ممكن است شركت های خصوصی برای از پای درآوردن رقبا انجام دهند، ایجاد اغتشاش است. این اقدام در بین شركت های هواپیمایی بیشتر رایج است. چند سال پیش شركت هواپیمایی British Airways از طریق سازماندهی اعتصاب و شورش در شركت هواپیمایی Virgin AHantic این شركت را تا آستانه ورشكستگی پیش برد.
پیش از حوادث یازده سپتامبر، مدیران تجاری شاید بر اهمیت اطلاعات و امنیت واقف بودند و تاحدی تدابیر امنیتی را در نظر نمی گرفتند. ولی نسبت به اهمیت اطلاعات تا حد زیادی بی توجه بودند. حوادث یازده سپتامبر زنگ خطری برای بخش خصوصی بود. هشدارهای مبهم و غیرمتمركز دولت در مورد احتمال حملات تروریستی به بانك ها و مراكز خرید كمك چندانی به بخش خصوصی نمی كرد و باعث سردرگمی آنها شده بود. شركت های خصوصی برای موفقیت در بازار و برنامه ریزی های استراتژیك، نیاز به اطلاعات كاربردی و دقیق داشتند.
اكنون تجارت جهانی باعث وابستگی بیشتر شركت های جهان به یكدیگر شده است و فعالیت در چنین شرایطی نیاز به امنیت و اطلاعات دارد و شركت های امریكایی می دانند كه دولت نمی تواند به خوبی تأمین كننده این امنیت و اطلاعات باشد و به همین دلیل این شركت هادرصدد تقویت واحدهای اطلاعاتی خود هستند.

نویسنده: آرتور هالنیك
مترجم: مهدی قلی زاده

منبع : خبرگزاری فارس