دشمن شیرین من

دیابت یکی از شایع ترین بیماری های غدد درون ریز است و افراد درگیر با این بیماری چنانچه برنامه غذایی آگاهانه ای را انتخاب کنند، بروز مشکلات را به طرزقابل ملاحظه ای کاهش می دهند.
معمولا مشکل اساسی اینجاست که با تشخیص دیابت در موقعیتی قرار می گیریم که باید عادات غذایی خود را تغییر دهیم، هر تغییری در ابتدا سخت است ولی از آنجایی که عنصر عادت را در کلیه امور زندگی نمی توان نادیده گرفت بدن به زودی با شرایط جدید وفق پیدا می کند و به دلیل این که مشکلات فرد در اثر این رعایتها برطرف خواهد شد، تمایل به داشتن رژیم غذایی مخصوص بیشتر می شود.
مشاوره تغذیه به بیماران یاد خواهد داد جیره غذایی برخی مواد را در برنامه غذایی خود تعیین کنند. از آنجایی که هیچ گروه غذایی به تنهایی قادر نیست تمام مواد مغذی مورد نیاز بدن را تامین کند بنابراین استفاده از یک رژیم غذایی شامل طیف وسیعی از خوراکی ها، افراد درگیر با این بیماری را در وضعیت خوبی از نظر سلامتی قرار خواهد داد.
توصیه های زیر برای افراد درگیر با هر دو نوع دیابت وابسته به انسولین (IDDM) و غیر وابسته به انسولین (NIDDM) کارآمد است، در جایی که نیاز به فرق گذاشتن در این دو نوع است، ذکر خواهد شد، همچنین افراد با دیابت بارداری (GDM) و افرادی که میزان قند خون آنها در حد مرزی است (IGT) می توانند از این توصیه ها بهره مند شوند.
● کالری
هر ماده مغذی انرژی زایی که به عنوان انرژی مصرف نشود به صورت چربی ذخیره می شود. بنابراین باید سعی شود که بین میزان کل کالری دریافتی با میزان سوخت آن در بدن توازن برقرار شود. برای افرادی که از انسولین تزریقی (اگزوژن) استفاده می کنند جلوگیری از افزایش وزن یک هدف اساسی است و برای افرادی با تیپ دو دیابت (غیروابسته)، کاهش وزن متوسط با توجه به وزن اولیه نمایانگر کاهش در (هایپرگلیسمی) بالا بودن قند خون، مقاومت انسولین، اختلالات چربی و بالا بودن فشار خون است. کربوهیدرات ها دریافت کافی از کربوهیدرات ها تا ۵۰ درصد کالری روزانه توصیه می شود. حبوبات، سبزیجات و میوهها منابع خوبی برای ویتامین، مواد معدنی و فیبر هستند.
توصیه ها در جهت حذف یا تقلیل میزان کربوهیدرات های ساده به میزان ۵ درصد از کالری روزانه است. این مواد شامل قند، شکر، مربا، شیرینیها و... هستند که قند آنها نسبت به کربوهیدرات های کمپلکس (نان، غلات، ماکارونی و...) سریع تر وارد خون میشود بنابراین افزایش سریع قند خون را به دنبال خواهد داشت. بد نیست در اینجا اندکی راجع به جانشینهای فاقد کالری قندی که قند خون را افزایش نمی دهند صحبت کنیم چون این مواد حاوی هیچ گونه کربوهیدراتی نیستند. اینها شامل شیرین کننده های مصنوعی مثل آسپارتام، ساخارین و آسه سولفام کا هستند. البته برخی جانشین های قندی که مصرف میشوند، دارای کالری بوده و پس از جذب وارد خون میشوند. اینها شامل سوربیتول، مانیتول و گزیلیتول هستند که معمولا بسیار آرام تر از قند جذب شده و نسبت به گلوکز و سوکروز کمتر باعث افزایش سطح قند خون میشوند، البته اگر بیشتر از ۲۰تا ۵۰گرم در روز مصرف شوند ناراحتیهای گوارشی و در نهایت اسهال ایجاد میکنند. شیرین کننده های مصنوعی مثل ساخارین در زنان باردار و شیرده نباید مصرف شود و کودکان مبتلا به بیماری فنیل کتونوریا نباید از آسپارتام استفاده کنند.
● پروتئین
پروتئین ها به عنوان جانشینهای انرژی در بخش هایی از بدن استفاده میشوند. این مواد به عنوان انرژی مصرف نمی شوند مگر این که به مقدار کافی کربوهیدرات و چربی در اختیار بدن نباشد. خوردن پروتئین بخش مهم هر رژیم غذایی سالم است. ولی زیاده روی در یک چیز خوب میتواند بد باشد; به خصوص افرادی با مشکلات کلیوی که باید میزان پروتئین مصرفی شان را محدود کنند.
● چربی
هر فردی در رژیم غذایی خود به میزان کمی چربی نیاز دارد تا اعمال حیاتی بدن که مرتبط با چربیها است به طور مطلوب انجام شود. بنابراین مصرف محدود و از نوع خوب آن (روغنهای مایع زیتون، آفتابگردان، کانولا، کلزا و سایر روغن های مایع) را توصیه میکنیم.
● فیبر
فیبر محلول (بنشن، جو، میوهها و بعضی از سبزیها) قادر به مهار جذب گلوکز از روده باریک است و در درمان و جلوگیری از بیماری های دستگاه گوارش و سرطان کولون بسیار نافع است. بنابراین توصیه میشود افراد دیابتی مقدار فیبر دریافتی شان مثل افراد عادی باشد، توصیه میشود حدود ۳۵-۲۰ گرم در روز از فیبرهای خوراکی استفاده شود چون این مقدار احتیاج به منابع متعدد دارد از این رو مواد زیر میتوانند این هدف را اجرا کنند:
غلات صبحانه ای، حبوبات کامل، میوهها، سبزیها و بنشن. ویتامین ها و مواد معدنی بهتر است قبل از مصرف مکملهای ویتامینی، با متخصص تغذیه مشورت کنید، تغییر مختصری در غذاهای انتخابی، میتواند هرگونه کمبود تغذیه ای را جبران کند. به نظر میرسد که توزیع مناسبی برای دریافت ویتامینها و مینرالها در افراد مواجه با دیابت وجود ندارد.
در حقیقت افرادی که کمبود در ویتامینها و مواد معدنی دارند در معرض خطر بیشتری نسبت به افراد با کفایت تغذیه ای از نظر این مواد هستند. تحقیقات نشان داده است که عنصر کروم در تنظیم قند خون در محدوده مطلوب بسیار کارآمد است.
همچنین تخلیه منیزیم با حساسیت به انسولین ارتباط دارد و با مکمل یاری از طریق خوراکی بهبود پیدا میکند (به خصوص در دیابت غیر وابسته به انسولین).
برای تسهیل در استنباط موارد یاد شده استفاده از توصیههای زیر میتواند بسیار سودمند باشد:
۱) استفاده از فیبرهای محلول زمان لازم برای جذب قند خون را افزایش داده و از افزایش ناگهانی قند خون پس از مصرف وعده غذایی جلوگیری میکند. مصرف یک عدد سیب با پوست، حبوبات و سبزیهای سرشار از فیبر به شما در کنترل قند خون کمک بزرگی میکند.
۲) مصرف سیب زمینی و هویج، آردهای سفید و جوانه گندم به شکل آرد شده برای شما ممنوع است به خصوص سیب زمینی که سرعت ورود قند به خون بالایی داشته و به سرعت قند خون را افزایش میدهد.
۳) محدودیت و چشم پوشی از مصرف کربوهیدرات های ساده (قند، شکر، شیرینی، مربا، آرد سفید و ژله، آبنبات و...) را به شما توصیه و جایگزینی کربوهیدرات مصرفی را با انواع کمپلکس آن پیشنهاد میکنیم. البته این بدان معنا نیست که هرگز قند مصرف نکنید بلکه به این دلیل محدود کردن آن توصیه میشود که از نظر تغذیه ای فاقد ارزش است چنانچه میگویند: با بادام زمینی چه به دست میآورید که با سیب از دست میدهید؟ بنابراین سعی در این باشد که نه تنها شما بلکه افراد خانواده شما به حذف آن از رژیم غذایی بیندیشند.
۴) بهترین شکل مصرف نان، استفاده از انواع سبوس دار آن است و بهترین گزینهها استفاده از نان سنگک و نان جو است.
۵) از چربی باید پرهیز کرد، زیرا چربی زیاد سرعت سقوط بدن به طرف بیماری دیابت را تسریع میکند، بنابراین توصیه این است که چربی های مرئی گوشت ها (چربی هایی که با چشم دیده میشود) را جدا کرده، مرغ را حتما بدون پوست مصرف کنید و مصرف سینه مرغ را به ران و سایر قسمت ها ترجیح دهید.
۶) کباب کردن، بخارپز کردن و روش های پخت سریع را به سرخ کردن در روغن ترجیح دهید، آب گوشتها را سرد کنید و چربی سطح آنها را گرفته و سپس مصرف نمائید.
۷) خوردن ماهی احتمال ابتلا به دیابت نوع دوم را ۵۰ درصد تقلیل میدهد، ماهی سرشار از اسید چرب امگا ۳ است بنابراین مصرف آن حداقل ۲بار در هفته توصیه میشود. (بیماران دیابتیک از کپسولهای روغن ماهی جز با تجویز پزشک استفاده نکنند زیرا تنظیم قند خون این بیماران را مختل میکند.)
۸) پیاز و سیر (در صورت عدم استفاده از آسپیرین و نداشتن مشکلات گوارشی در رابطه با سیر) یکی از قدیمی ترین مواد غذایی هستند که از نظر کنترل بیماری دیابت مورد توجه بوده اند و تحقیقات جدید این موارد را تاکید کرده است (خام و پخته تفاوتی ندارد).
۹) بروکلی از سبزیهای بسیار مفیدبوده که منبع غنی کروم است و به تنظیم قند خون در محدوده مطلوب بسیار کمک میکند (حتی در مواردی مصرف کروم نیاز استفاده از قرصها را برطرف کرده است)، در یک پیمانه بروکلی حدود ۲۲ میکروگرم کروم وجود دارد یعنی ده برابر بیشتر از سایر مواد غذایی، جو نیز از نظر کروم غنی است. از دیگر مواد غذایی حاوی کروم میتوان به قارچ خوراکی، سبوس غلات، ریواس و مخمر اشاره کرد.
۱۰) لبنیات مصرفی شما باید از نوع کم چرب باشد (به جز در کودکان) و مصرف لبنیات پر چرب، انواع خامهها، پنیرهای (گودا، پیتزا و...) سرشیر، کره و... را از رژیم غذایی خود حذف کنید.
۱۱ ) خوردن میوهها به شکل کامل باعث افزایش تدریجی قند خون میشود و جالب است بدانید که بیشتر ویتامینها و مواد معدنی در لایههای نزدیک به پوست میوهها قرار دارد. پس میوههایی را که میشود با پوست خورد با پوست میل کنید و مصرف میوههای بسیار شیرین را یا ممنوع و یا بسیار بسیار کاهش دهید مثل: موز، انجیر، زردآلو، خربزه، انگور شیرین و...
۱۲) برخی از ادویهها فعالیت انسولین را تشدید میکنند تا جایی که تحقیقات ثابت میکند که دارچین، میخک، زردچوبه (برای پیشگیری از گرفتگی عروق و آلزایمر نیز مفید است) و برگ بو، فعالیت انسولین را تا ۳ برابر افزایش میدهد که در این بین اثر دارچین از بقیه بیشتر است به طوری که مقدار کمی دارچین که روی غذاهای شیرین پاشیده شود فعالیت انسولین را افزایش داده و مانع از افزایش قند خون میشود.
۱۳) تخم شنبلیله حاوی ماده موثر گالاکتومانان از دیرباز در ایران و سایر کشورهای مشرق زمین برای کنترل دیابت استفاده میشده است و اثر آن در افراد مبتلا به دیابت نوع اول بسیار چشم گیر بوده، تا جایی که حتی کاهش چربیهای خون را هم به دنبال داشته است.
۱۴) مصرف میزان ۸-۷ لیوان آب در روز توصیه میشود.
۱۵) به خود عادت دهید که برچسب تمام مواد غذایی را قبل از مصرف بخوانید. ممکن است تعجب کنید که بسیاری از غذاهای حاوی شیرین کننده های مصنوعی کم کالری مثل دسرهای رژیمی، نوشابهها و... اغلب شامل نشاسته و سایر قندها و چربیها و پروتئینها نیز هستند که این مواد کالری زیادی دارند و موجب افزایش قند خون میشوند. همچنین به موضوع کم چربی یا بدون چربی نیز توجه کنید. به اغلب این محصولات اجزایی به عنوان حجیم شونده افزوده میشود (مثل مالتو دکسترین و پلی دکستروز در محصولاتی مانند ماست بدون شیرینی و بستنی کم چربی و...) که بر سطح قند خون اثر خواهند گذاشت.
۱۶) سعی کنید تخم مرغ مصرفی شما بیشتر از ۳ عدد در هفته نباشد (البته شکل کامل آن مورد نظر است) در حالی که استفاده از سفیده به شرط این که کاملا پخته شده باشد موردی ندارد، البته در موقع پیدا شدن رنگ زرد مخصوص پوست در بیماران مبتلا به دیابت (گزانتوکرومی) مصرف تخم مرغ را محدود میکنند.
۱۷) از آنجایی که تاکید فراوان بر کم کردن مصرف نمک توسط افراد مبتلا به این بیماری است بنابراین توصیه میشود که نمکدان را بر سر سفره نیاورید، برای طعم دهی به غذاها از چاشنیهای سالم استفاده کنید، پنیرها را در آب بگذارید و مصرف مواد غذایی فراوری شده نظیر سوسیس و کالباس را بسیار محدود یا حذف کنید.
۱۸) مرزه از دیگر سبزیهای مفید برای این بیماران است. از دیگر موارد میتوان به کلم، کدو سبز که بسیار عالی است، شلغم و تره اشاره کرد.
۱۹) میوههایی نظیر توت فرنگی، خرما (البته با احتیاط)، گلابی، گیلاس و سیب به خصوص با پوست را فراموش نکنید.
۲۰) سویا ماده غذایی مفید و موثری است که بر چربیهای خون هم اثر شگفت انگیزی داراست، پس از مصرف آن غافل نشوید.
۲۱) در حبوبات مصرف عدس برای این بیماران توصیه میشود ولی در مصرف لوبیا بهتر است که جانب احتیاط را رعایت کنند.
۲۲) مهمترین نکته در رابطه با افراد مبتلا به دیابت نوع اول این است که باید یک میان وعده در پیک اثر انسولین داشته باشند زیرا به فاصله ۴۵-۳۰ دقیقه بعد از مصرف انسولین افت قند خون خواهند داشت که با علامت ضعف خود را نشان میدهد. از این رو در نظر گرفتن یک میان وعده مثل نان و پنیر، یک لیوان شیر یا یک عدد میوه به آنان توصیه میشود.
۲۳) بالاخره توصیه ای که مورد تاکید اکثر کارشناسان تغذیه است، مهمترین رژیم غذایی را رژیمی میدانند که برای پیشگیری از بیماری های قلب و عروق هم کارآمد است و در آن چربی به خصوص چربی حیوانی خیلی و مواد هیدروکربنی (نشاسته ای و قندی) محدود میشود، در عوض از مواد غذایی سرشار از فیبر نظیر حبوبات و سبزیجات، دانههای غلات به شکل کامل (سبوس نگرفته) و مغزههای گیاهی استفاده شود و در آخر به متعادل نگه داشتن وزن بدن و نرمش و ورزش (حداقل ۳ بار در هفته هر بار ۲۰ دقیقه) و به موازات رژیم غذایی مناسب و توجه خاص به پیاده روی و نرمش های روزانه، توصیه می شود.

منبع : روزنامه مردم سالاری