آزادی علمی و استقلال دانشگاه

فاجعه کوی دانشگاه تهران در ۱۸ تیر ۱۳۷۸ فاجعه ای که چون داغ بر دل جامعه علمی ودانشگاهی کشورباقی است. حادثه ای که به جای یافتن زمینه ها وخشکانیدن ریشه هایش می کوشند بهرطریق به فراموشی سپرده شود. به رغم این تلاش ها باید پذیرفت که ۱۸ تیرنقطه عطفی نه فقط درروند جنبش دانشجوئی بلکه درمسیراصلاحات اجتماعی در کشورما بود، ازاین روست که دامنه آثارمخرب آن نه تنها درسال وقوع بلکه هنوزهم قابل مشاهده وارزیابی علمی است. از نظرمن جهل و/ یا سوء ظن واحساس خطر نسبت به جایگاه ، رسالت ونقش آفرینی دانشگاه به عنوان نهاد مولد علم ، نظریه پرداز توسعه ومدافع حقوق جامعه و نگرانی نسبت به دانشجو به عنوان عنصرحساس راه آزادی وعدالت ومردم سالاری انگیزه اصلی اعمال آن جوروجفای بنیان افکن نسبت به دانشجو ودانشگاه بود. برای من هیچگونه ابهامی وجود نداردکه اگر دانشگاه و دانشجودرکانون حسن ظن های فرهنگی و سیاسی قرارداشتند ومخالفلن بدگمان وسرسختی نداشتند، حادثه تلخی مثل ۱۸ تیربه وقوع نمی پیوست. این است که تصمیم گرفتم دراین پست و یکی – دو پست بعدی بطورخلاصه درباره جایگاه منزلتی دانشگاه وضرورت " آزادی علمی واستقلال" آن گفتگوکنیم. پدیده هائی که امروزمتاسفانه درنهان وآشکارمورد تعرض قرارمی گیرد وپیامدهای زیانبارمخدوش شدن آن را توسط"دولت نهم "می توان به وضوح دید.
□□□
گفتم دانشگاه هم نهاد مولد علم ونظریه پردازی است وهم کانون حساسیت وآگاهی نسبت به جامعه وجهان ، اما کارآئی و اثربخشی دانشگاه به عنوان جمهوری دانشمندان وپژوهشگران و کانون دانشجویان آزادی خواه ، چشم تیزبین وقلب تپنده جامعه نیازمندآزادی های علمی،استقلال ومنزلت اجتماعی است . آزادی علمی ( آکادمیک) برگرفته ازآزادی های فردی ومدنی ازجمله مبادله آزاد اندیشه ها ، نظریه پردازی ،عقلانیت ونقادی حکومت وجامعه درفضائی امن ومطمئن از نظرشغلی، سیاسی واجتماعی است. آزادی علمی ازجوهره اندیشه وتفکروگفتگوی متقابل بدون پیش شرط ومحدودیت ، پژوهش وتحقیق و انتشار نتایج آنها بدون تعیین تکلیف برای رسیدن به نتیجه وهدف خاص شکل میگیرد. آزادی علمی واستقلال دانشگاه رابطه دوسویه ، تنگاتنگ و برهم افزا دارند و ازاین نظرهرگونه اقتدارگرائی درآموزش عالی ودخالت های غیرعلمی مقامات و دستگاه های اجرائی ، آسیب پذیری دانشگاه را افزایش می دهد.
□□□
درتجربه بشری دانشگاه نهاد علمی پاسدارحقیقت است ونه یک ابزارتبلیغاتی گوش به فرمان دولت وتوجیه گر وضع موجود!" امیل دورکیم" فیلسوف وجامعه شناس فرانسوی معتقد است که :"علم یک سبک زندگی است وفرهنگ حرفه ای دانشگاهیان ، پرسشگری وحقیقت جوئی است. همانگونه که در دین هدف همه انسانها خداست ، درعلم نیز همه هدف ها نیل به صدق وحقیقت است". پس دانشگاه که یک نهاد علمی با رسالت های فرهنگی واجتماعی است،علاوه بر تولید فکری ونوآوری ورفع مجهولات ، امرتربیت شهروندان مسئول ومشارکت جوونقد اجتماعی را نیزبرعهده دارد. این است که آزادی ونشاط و پویائی دانشگاه با آزادی ، آگاهی ومسئولیت پذیری نخبگان وآحاد جامعه مستقیما" ارتباط دارد. به تعبیر"حامد ابوزید"متفکر معاصر مصری :
"دانشگاه نقطه آغازونیزپایان عقلانیت وآزادی است" . یعنی هرچند که دانشگاه را" سنگر آزادی " می دانیم ولی بدون آزادی در جامعه، دردانشگاه نیز آزادی وجود نخواهد داشت.
□□□
اکنون درجامعه ما دو گرایش اصلی درحوزه های فکری ، سیاسی واجتماعی وجوددارد: گرایش محافظه کارانه وگرایش اصلاح طلبانه. محافظه کاران مدافع بنیادگرائی وتوقف درسنت ها واصلاح طلبان معتقد به تجدد ونو آوری هستند ، واکنون دولت برخاسته ازبخش رادیکال محافظه کاران با هدایت فکری برخی بنیادگرایان مذهبی وبا بسیج عوامل افراطی خود درمحافل و نهادهای سیاسی و شبه نظامی، بیش از گذشته استقلال علمی وآزادی های آکادمیک را دردانشگاه هدف گرفته اند و در متهم کردن دانشجویان ودانشگاهیان به فساد فکری ، اخلاقی و سیاسی ومحدود کردن بازهم بیشترحیطه های آموزش و پژوهش دانشگاهی برنامه ریزی کرده وفعال شده اند! آنها درصورت توانائی ، با پیگیری این برنامه ها مصمم هستند که عرصه های علمی و آکادمیک را تا سطح حوزه های قدرت سیاسی خود تنزل دهند وبا حلال وحرام کردن مسائل تخصصی و تکفیروتفسیق وتصفیه گسترده تر استادان ودانشجویان، راه را براستقلال علمی ونقش آفرینی مستقل وآزاد این نهاد درحوزه های فرهنگ وسیاست واجتماع ببندند. تردید نکنیم که اگر این خواست ونگاه در جامعه ما پیش رود، هم به دین جفا شده است ، هم به علم و هم به توسعه همه جانبه ایران وهم به حقوق انسان، وتردید نکنیم که در متن خود فاجعه می آفریند وسرمایه های اجتماعی و فرهنگی را برباد می دهد.
□□□
فعلا" درهمین جا بحثم را خاتمه می دهم و به امید خدا درپست بعدی با توجه به نظرات وپیشنهادهای دوستان عزیزم ، به گفتگو در باره موءلفه های استقلال دانشگاه و نسبت آن با آزادی علمی ادامه می دهیم . سپس خسارت هائی که با منع و محدودیت سازی دست اندرکاران مطیع ، کم مایه وغیر مدبردانشگاهی ونظریه پردازان خشونت وتنگ نظران مدعی دین بر دانشگاه های کشور وارد آمده است به اختصار یادآوری خواهد شد.

نویسنده : مصطفی معین
وبلاگ دکتر معین

منبع : امروز