تابستان با بیماریهای فصلی در راه است؛ کلیدهای سلامت در فصل گرما

همیشه به محض گرم شدن هوا و احتمال بیماریهای فصلی و مسمومیتهای غذایی، توصیه های بهداشتی را می نویسیم و می خوانیم و دستورهای بهداشتی را برای پیشگیری از ابتلا تكرار می كنیم، اما باز هم در فصل گرما تعداد زیادی از بیماران و مراجعه كنندگان به كلینیكها، مطب پزشكان و بخشهای اورژانس را مبتلایان به مسمومیت غذایی و بیماریهای عفونی روده ای تشكیل می دهند.
بنابراین، بر اساس اصل «پیشگیری بهتر، آسانتر و ارزانتر از درمان است»، باز هم می نویسیم و می خوانیم؛
«گاسترو آنتریت» چیست؟ یكی از بیماریهای روده ای شایع در این فصل « گاسترو آنتریت» است. دكتر محمود پناهی در تعریف این بیماری می گوید: « گاسترو آنتریت» یا نوعی مسمومیت غذایی، مجموعه علایمی است كه به دنبال درگیری و ابتلای روده ایجاد می شود و علایم آن عبارتند از: تهوع، استفراغ، اسهال و دردهای شكمی.
این دردها به علت خوردن یا نوشیدن غذاهای آلوده به میكروبها، باكتریها، ویروسها و انگلها و یا سموم تولید شده توسط میكرو ارگانیسمها ایجاد می شود. البته برخی از مسمومیتهای غذایی نیز به دنبال آلوده شدن غذاها به مواد شیمیایی نظیر حشره كشها بروز می كنند.
مسمومیت غذایی در بسیاری از موارد خفیف است و در موارد نادری هم ممكن است جان بیمار را بگیرد ولی به هر صورتی كه بروز نماید بیمار را با مشكلات متعددی رو به رو می كند.
دكتر پناهی درباره مسمومیت غذایی می افزاید: رعایت نكردن اصول بهداشتی در حمل و نقل، پخت و پز، نگهداری غذا به ویژه در مورد غذاهای فاسد شدنی مثل گوشت، مرغ، ماهی، لبنیات و... نقش مهمی در ایجاد مسمومیت غذایی دارند. انواع مختلفی از میكروبها می توانند مواد غذایی را آلوده كنند و مسمومیت غذایی ایجاد نمایند كه هر كدام بر مبنای علایمی كه دارند به درمانهای متفاوتی نیاز دارند.
اغلب عفونتها در طی ۲۴ تا ۴۸ ساعت اول پس از ورود میكروبها به بدن علایم خود را آشكار می سازند و در این مدت بدن به سرعت به خاطر اسهال و استفراغ آب خود را از دست می دهد.
وی با تأكید به اقدام سریع برای درمان بی آبی بدن اضافه می كند: در صورتی كه بیمار دچار مسمومیت خفیف شده باشد بهتر است استراحت كند و تا جایی كه می تواند از آب، دوغ و سایر نوشیدنیها استفاده نماید و چنانچه اسهال و درد شكم همراه با تب و وجود خون در مدفوع ایجاد نشده باشد، دل درد و اسهال با درمان، سلامتی بهبود می یابد. ولی در صورت تب یا وجود خون در مدفوع باید از خود درمانی اجتناب شود زیرا ممكن است وضع بیمار را بدتر كند.
● علایم و هشدارهایی در خصوص بیماری
به اعتقاد دكتر پناهی چنانچه در مسمومیتهای غذایی تب بالای ۳۸ درجه سانتیگراد، استفراغ طولانی مدت كه منجر به كاهش شدید آب بدن (دهیدراسیون) شود، خون در مدفوع وجود داشته باشد، اسهال بیش از ۳ روز طول بكشد و علایم كم آبی (دهیدراسیون) نظیر كاهش حجم ادرار، خشك شدن دهان و گلو، سرگیجه هنگام برخاستن و افزایش تعداد ضربان قلب مشاهده گردد حتماً بیمار باید توسط پزشك معاینه و درمان لازم برای وی انجام شود.
این متخصص وجود علایمی مانند تاری دید، دوبینی، ضعف عضلانی، سردرد و سرگیجه را نشانگر بوتولیسم دانسته و تصریح می كند: بیمار سریعاً به پزشك یا مراكز درمانی ارجاع و تحت درمان قرار گیرد، چون مسمومیت ناشی از بوتولیسم بسیار خطرناك است كه نابینایی و مرگ به دنبال دارد (البته در صورت درمان نكردن به موقع)
● نقش آنتی بیوتیك در درمان
دكتر پناهی، متخصص، تجویز آنتی بیوتیك را برای همه بیماریهای روده ای و مسمومیتهای غذایی ضروری نمی داند و یادآور می شود: بیماریهای اسهالی اگر ویروسی باشند معمولاً بدون آنتی بیوتیك طی ۲ تا ۳ روز بهبود می یابند چون آنتی بیوتیكها روی ویروسها تأثیر ندارند و مصرف آنها برای عفونتهای ویروسی نه تنها مفید نیست بلكه مضر است.
وی معتقد است: در بسیاری از عفونتهای روده ای باكتریایی خفیف هم نیازی به استفاده از آنتی بیوتیك نیست زیرا مصرف زیاد آنتی بیوتیك دلیل اصلی ایجاد مقاومت در بسیاری از باكتریهاست و همین مسأله باعث شده باكتریهای مقاوم، به هیچ آنتی بیوتیكی پاسخ ندهند. بنابراین «مصرف بجای آنتی بیوتیك طبق تجویز پزشك و به اندازه كافی تا پایان دوره درمان، آری» و «مصرف بی جا و بی رویه و درمان ناقص با آنتی بیوتیك، هرگز» چون سبب مقاومت باكتریها می شود.
وی به آسیب پذیری بعضی گروهها اشاره و تصریح می كند:
مسمومیتها و بیماریهای ناشی از مصرف غذاهای مانده فاسد و نامطمئن در كودكان، خانمهای باردار، افراد مسن و كسانی كه دچار ضعف ایمنی هستند و دیابتی ها بسیار خطرناكتر و حتی گاهی كشنده است، بنابراین باید این گروهها بیشتر مراقب سلامت خود باشند و از مصرف غذاهای گوشتی (گوشت قرمز، مرغ، ماهی) خام یا نیم پخته اجتناب كنند و تخم مرغ خام یا نیم پخته مصرف نكنند، شیر و فرآورده های لبنی پاستوریزه مصرف كنند و آبمیوه های غیر پاستوریزه استفاده نكنند و از مصرف سوسیس و كالباس پرهیز نمایند.
● «وبا»؛ بیماری آشنای فصل گرما
این استاد دانشگاه و متخصص عفونی درباره «وبا» می گوید: «وبا» یا التوریك بیماری اسهالی است كه به صورت حاد و آبكی (دانه برنجی) شروع شده و بدون درد و دل پیچه می باشد. بیمار استفراغ ندارد ولی در برخی موارد اسهال آبكی آن قدر شدید است كه در صورت تأخیر در درمان بیمار با كم آبی شدید روبرو شده و نهایتاً جان خود را از دست می دهد.
وی مصرف آب و یخ، میوه و سبزی و غذاهای آلوده به میكروب «وبا» را شایع ترین راه انتقال دانسته و معتقد است، شستشوی ظروف غذاخوری و البسه در آب آلوده و غذاهای خام دریایی نیز از عوامل مؤثر در انتقال بیماری می باشد. این متخصص توصیه می كند:
برای پیشگیری از ابتلا به «وبا» دستهای خود را به طور مكرر با آب و صابون بشویید مخصوصاً قبل از مصرف هر نوع ماده غذایی و بعد از دستشویی.
● خرید از دوره گردها ممنوع!
آبی را كه از سلامت آن اطمینان ندارید یك دقیقه بجوشانید سپس مصرف كنید. از فروشندگان دوره گرد هرگز خرید نكنید و در رستورانهای نامطمئن غذا نخورید. سبزی و میوه ضدعفونی نشده و سالاد كاهوی نامطمئن را مصرف نكنید، در ییلاقات و پیك نیك از آبهای روباز مانند چشمه و... استفاده نكنید و در استخرهای مطمئن و بهداشتی شنا كنید.
وی می افزاید: مواد غذایی را دور از دسترس حشرات (مگس، سوسك و...) نگهداری نموده و دیوارها و كف آشپزخانه را تمیز نگه دارید. اگر در شكم احساس ناراحتی می كنید و یا سرما خورده اید از پختن غذا برای دیگران خودداری كنید. همچنین باقیمانده غذا را در ظرف سربسته و در یخچال نگهدارید. (دمای ۴ درجه سانتیگراد)
غذاهای منجمد را قبل از پخت از انجماد خارج كنید. همچنین همیشه به خاطر داشته باشید غذاها و مخصوصاً گوشت را باید به طور كامل پخت و از گرم كردن غذایی كه یك بار گرم كردید، خودداری كنید گوشت و مرغ و ماهی پخته را كنار گوشت و مرغ و ماهی خام در یخچال نگذارید.
گوشت، مرغ وماهی را حتماً در ظرفی گذاشته و روی آن با نایلون بپوشانید و سپس در یخچال بگذارید.
این پزشك متخصص در ادامه توصیه های خود می گوید:
چاقو و تخته گوشت را قبل و بعد از برش كاملاً بشویید (ترجیحاً با آب داغ) و باقیمانده غذا را حتماً در یخچال بگذارید و اگر هنگام سفر یا پیك نیك دسترسی به یخچال ندارید، زیر آن تكه های یخ بگذارید و با آب شدن یخها، تكه های جدید یخ زیر ظرف غذا قرار دهید، زیرا اگر غذا بیشتر از یك ساعت در دمای اتاق بماند فاسد می شود.
اگر از سلامت غذا مطمئن نیستید و نمی دانید كه در شرایط مناسب نگهداری شده یا خیر، هرگز آن را نچشید و فوراً در ظرف آشغال بریزید و امتحان نكنید چون ممكن است حاوی باكتریهایی باشد كه حتی با پختن از بین نمی روند. غذاهای كنسرو شده را كاملاً بجوشانید و سپس مصرف كنید. مواد غذایی تاریخ گذشته و غذاهایی كه بوی نامطبوع دارند و یا روی آنها كپك زده را در ظرف آشغال بریزید تا سلامتتان به خطر نیفتد.
● روش صحیح باز كردن غذاهای منجمد
دكتر مظهری، متخصص تغذیه از دانشگاه آلمان در مورد شیوه صحیح استفاده از غذاهای منجمد می گوید: وقتی گوشت، مرغ، ماهی و... در دمای اتاق قرار می گیرند، باكتریها به سرعت روی آنها رشد می كنند بنابراین برای باز كردن یخ مواد غذایی كه از فریزر بیرون می آید باید از سه روش زیر استفاده شود:
گوشت و مرغ و ماهی را در یك پوشش كاملاً محكم قرار داده و آن را در یخچال بگذارید تا یخ آن آب شود و بلافاصله پس از آب شدن یخ آن را بپزید.همچنین مواد غذایی را در یك پوشش محكم و غیرقابل نفوذ در یك ظرف آب سرد قرار دهید و هر ۲۰ دقیقه آب آن را عوض كنید یا زیر شیر آب سرد قرار داده تا یخ آن باز شود و بلافاصله آن را بپزید.
در مایكروویو با استفاده از دكمه Defrost نیز می توانید یخ را باز كنید منتهی تكه های گوشت را جابجا كنید تا مطمئن شوید هیچ قسمتی منجمد باقی نمانده است و بلافاصله پس از آب شدن یخ، غذا را بپزید.
این متخصص تغذیه با تأكید بر استفاده كمتر از چربیها در فصل تابستان می گوید: در این فصل بیشتر از سبزیجات، میوه ها و غذاهای گیاهی استفاده نمایید.
به اعتقاد وی مصرف مایعات به مقدار كافی در تابستان از كاهش آب و املاح مورد نیاز بدن جلوگیری كرده و از ضعف، سستی و بیحالی پیشگیری خواهد كرد.
عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشكی دانشگاه ایران استفاده از ماست، دوغ، آبلیمو (ترجیحاً لیموترش تازه)، سیر و سركه را در غذاهای روزانه مفید دانسته و اضافه می كند، مصرف مواد فوق برای پیشگیری از مسمومیت غذایی بسیار مفید است بنابراین در سرمیز غذا و یا بر سر سفره حتماً ظرف ماست باشد، سركه یا آب لیمو همراه با سالاد به جای سس استفاده شود و دوغ را نیز جایگزین نوشابه های گازدار نمایید، با این كار نه تنها از مسمومیت غذایی پیشگیری كرده اید، بلكه مواد مغذی و مورد نیاز بدنتان را نیز تأمین كرده اید.
وی برای شستشوی سبزی توصیه می كند: بعد از شستن گل و لای سبزی، آن را در آب معمولی به مدت ۵ دقیقه بشویید سپس به مدت ۸ دقیقه در ظرفی قرار دهید كه به ازای هر لیتر آب، ۳ قطره مایع ظرفشویی اضافه كرده اید. پس از آن سبزی را چند بار با آب سالم شسته و مصرف نمایید.

پروین محمدی

منبع : روزنامه قدس