حضور زن در مسجد

● آیا خانه زن، مسجد اوست؟ «وارکعی مع الراکعین»
اما آنچه میان فقهاء مشهور شده است که، مسجدِ زن خانه اوست.(۱) و حتی حضرت امام قدس‏سره در تحریر الوسیله می‏فرماید: «و الأفضل للنساء الصلوة فی بیوتهن، و الأفضل بیت المخدع»؛(۲)
یعنی برای زنان، نماز در خانه‏هایشان با فضیلت‏تر است و با فضیلت‏تر نماز در پستوی خانه است.
شاید این فتوا به حدیثی که شیخ طوسی در تهذیب آورده است، مستند باشد. به روایت شیخ طوسی یونس بن ظبیان از امام صادق علیه‏السلام چنین نقل کرده است:
«خیر مساجد نسائکم البیوت»(۳)
همچنین شیخ صدوق در من لایحضره فقیه از هشام بن سالم نقل کرده است که امام صادق علیه‏السلام فرمود:
«صلاة المرئة فی مخدعها أفضل من صلاتها فی بیتها، صلاتها فی بیتها أفضل من صلاتها فی‏الدار»(۴)
اما روایت یونس بن ظبیان قابل پذیرش نمی‏نماید؛ زیرا نجاشی و شیخ طوسی او را ضعیف شمرده‏اند.(۵)
روایت دوم در پی بیان این مطلب است که زن نباید در تیررس دید نامحرم نماز گزارد. پس اگر در مسجد پرده‏ای زن را از دید نامحرمان حفظ کند، ملاک حکم رعایت شده است.
بنابراین، نماز زن، با حفظ حریم و حدود الهی، در مسجد أفضل است؛ چنانکه نماز مرد چنین است. شاید امام قدس‏سره نیز با توجه به همین مطلب در رساله عملیه خویش می‏فرماید: «اگر بتوانند کاملاً خود را از نامحرم حفظ کنند، بهتر است در مسجد نماز بخوانند.»(۶)
● حضور زن در اعتکاف
بر این اساس که حضور انسان ـ و نه جنس مرد ـ در مسجد فضیلت دارد، فقیهان فتوا دادند که هرکس، زن یا مرد، می‏تواند در اعتکاف شرکت کنند؛« و یستوی فی‏ذلک، الرجل و المرأة»(۷)
مرحوم صاحب حدائق در این مسأله ادعای اجماع کرده(۸) و «صاحب جواهر» این ادعا را درست شمرده است.(۹) پس حضور انسان در مسجد ملاک است. جنسیت در این امر دخالتی ندارد؛ بلکه جان آدمی شرف حضور می‏یابد.
● زن در نماز جمعه
هرچند روایاتی برعدم وجوب نماز جمعه برای زنان دلالت می‏کند؛(۱۰) ولی هیچ روایتی زن را از این عبادت باز نداشته است. احادیثی نیز بر وجوب نماز جمعه بر انسان و اینکه «انسان» نباید، بدون عذر، سه جمعه پیاپی نماز را ترک کند، دلالت دارد.(۱۱) علاوه بر این، امام کاظم علیه‏السلام روایتی دارد و در آن از وجوب نماز جمعه بر زنی که در مصلای جمعه حضور یافته است،(۱۲) پرده بر می‏دارد.
مرحوم صاحب جواهر می‏فرماید: روایاتی که بر سقوط نماز جمعه از زن دلالت دارد، تلاش برای رفتن به نماز جمعه را از زنان ساقط می‏کند، زیرا رفت و آمد برای زن دشواری‏هایی دارد؛ ولی وقتی زنی در مصلا حضور یافت و دشواری رفتن بدین مکان از میان رفت، آیا بازهم می‏توان گفت: نماز جمعه بر وی واجب نیست؟ آن بزرگوار سپس پاسخ می‏دهد:
نه، در اصل مشروعیت نماز جمعه برای زن تردید روا نیست.(۱۳)
گروهی معتقدند که نه تنها حضور زن در نماز جمعه صحیح است؛ بلکه گاهی ضرورت دارد؛ چون دین، از آن جهت که بشر را با دید جمعی می‏نگرد، جامعه را دارای وظایفی می‏داند. چنانکه قرآن کریم مؤمنان راستین را چنین معرفی می‏کند:
«انما المؤمنون الذین آمنوا باللّه و رسوله و اذا کانوا معه علی امرٍ جامعٍ لم یذهبوا حتی یستأذنوه»(۱۴)
مؤمنان راستین کسانی هستند که، هم از نظر عقیده، به خدا و پیامبرش معتقدند و هم از نظر درک مسایل اجتماعی و هوش جمعی، جامعه را خوب می‏شناسند و در مسایل جمعی همواره حضور دارند و منزوی نیستند. امر جامع، همان مسایل جمعی یک نظام است؛ برای مثال جریان نماز جمعه یک امر جامع است، تظاهرات علیه طاغوت و استکبار، حضور در انتخابات، تأیید رهبری و مسئولان اسلامی، امر به معروف عمومی و نهی از منکر جمعی و صدها نمونه از این قبیل، همه امور جامع شمرده می‏شوند. این نموداری از وظیفه جمعی افراد جامعه است که قرآن آن را ترسیم می‏کند و در این بخش میان زن و مرد تفاوتی وجود ندارد.(۱۵)
● زن در مسجدالحرام
مکه کامل‏ترین مصداق مسجد است. نماز فرادی در آن از نماز جماعت در خانه بهتر است.(۱۶) مسجدی که گزاردن یک نماز واجب در آن، سبب آبرو و قبول شدن همه نمازهای انسان در طول زندگی می‏شود.(۱۷) مسجدی که هیچ کس نمی‏تواند به هیچ دلیلی مردم را از ورود به آن باز دارد.(۱۸) کعبه اولین خانه‏ای است که برای عبادت مردم ساخته شد و عبادت کنندگان را به سوی خود جذب کرد؛ «انّ اوّل بیت وُضع للناس للّذی ببکة مبارکاً»(۱۹)
مسجدی که هدایت جهانیان را تأمین می‏کند و به هیچ گروه و نژادی اختصاص ندارد؛ «هدی للعالمین»(۲۰) مسجدی که مردم، از همه مناطق جهان، در آن گرد می‏آیند و به عبادت می‏پردازند. مسجدی که اولین نماز جماعت به امامت پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله با حضور مردی چون علی‏بن ابی‏طالب علیه‏السلام و بانویی چون حضرت خدیجه علیها‏السلام در آنجا برگزار شد.(۲۱)
مسجدی که به سوی آن رفتن (حجّ به جا آوردن) بر توانگران واجب است؛ «و للّه علی الناس حجّ البیت من استطاع الیه سبیلاً»(۲۲) در آنجا حضور زن نه تنها جایز است، بلکه واجب است و اجازه سرپرست نیز شرط نیست.(۲۳) علاوه بر این، اگر خطری زن را تهدید نکند، همراهی محرم شرط نیست و باید خود این مسیر را بپیماید.(۲۴)
بر اساس برخی از روایتها، زنی در حجّ نقاب بر چهره افکنده بود. امام باقر علیه‏السلام او را از این کار باز داشت.(۲۵)
در آنجا حتی وجود پرده نیز لازم نیست. زنان باید حجاب را رعایت کنند و آزادانه به عبادت بپردازند.
معصومان علیهم‏السلام زنان را به زیارت حرم اهل بیت علیهم‏السلام سفارش کرده‏اند. طبق نقل کامل‏الزیارات، امام صادق علیه‏السلام زنی به نام «ام سعیدالاحمسیه» را به زیارت امام حسین علیه‏السلام تشویق فرمود.(۲۶) بی‏تردید حرمت حرم اهل‏بیت علیهم‏السلام از حرمت مسجد کمتر نیست. پس می‏توان از این روایات برای اثبات مطلوبیت حضور زن در مسجد بهره‏برد.
● ثمره حضور در مسجد
مهمترین ثمره حضور در مسجد، عبادت است. انجام دادن عبادت با حضور قلب مطلوب است. عبادت با حضور قلب به عوامل دورنی عبادت کننده و موقعیت خارجی، مانند زمان و مکان بستگی دارد؛ برای مثال نماز در برابر در باز کراهت دارد، چون ممکن است حضور قلب را از میان ببرد. مناسبترین مکان برای عبادت و راز و نیاز با خداوند متعال مسجد است؛ زیرا مسجد خانه خدا است.(۲۷) و بسیار به جاست که انسان برای بار یافتن به محضر حقّ و ملاقات با وی به خانه‏اش بشتابد. چنانکه آدمی برای یافتن افراد، آنها را در خانه‏هایشان می‏جوید.(۲۸)
خداوند می‏فرماید: مسجد خانه ذکر خدا(۲۹) و خانه تسبیح است.(۳۰) و جلوگیری از یاد خدا در مسجد، ظلم است.(۳۱) پس نباید هیچ کس را از ورود به مسجد باز داشت. چون مسجد جایگاه عبادت و یاد حق است، انجام‏دادن کارهایی که به جنبه عبادی مسجد آسیب می‏رساند، روا نیست. حتی امام قدس‏سره می‏فرماید: «اگر مسجد را برای روضه‏خوانی چادر بزنند و فرش کنند و سیاهی بکوبند و اسباب چای در آن ببرند، در صورتی که این کارها به مسجد ضرر نرساند و مانع نمازخواندن نشود، اشکال ندارد.»(۳۲)
مسجد، علاوه بر جنبه عبادی، از نظر روانی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی نیز اهمیّت دارد.
از نظر روانی، وقتی زن وارد مسجد می‏شود، درست مانند مرد، آرامش می‏یابد و در این مورد تفاوتی میان زن و مرد نیست؛ «المؤمن فی المسجد کالسمک فی‏الماء»
از نظر فرهنگی ما می‏دانیم که مسجد بهترین مرکز فراگیری مسایل مذهبی است؛ روح نماز را زنده می‏سازند، میان مؤمنان الفت و محبّت پدید می‏آورد و آنها را به هم نزدیک می‏کند. مسجد بهترین جایی است که همه افراد جامعه، از هر جنس و باهر سنّ و سطح سواد، می‏توانند در آنجا مسایل مذهبی را فراگیرند. بی‏تردید همه زنان به مدرسه نمی‏روند. از طرفی تجربه ثابت کرده است که به سخنرانیهای رادیو و تلویزیون چندان اهمیّت نمی‏دهند و یا کمتر دراین کار موفق می‏شوند. پس باید در جایی با وظایف دینی‏اش آشنا شود. حضور در مسجد، زن را آماده می‏کند تا به روایات گوش دهد و آداب و سنن دینی را بیاموزد.
از نظر اجتماعی و سیاسی باید گفت که امروزه حضور زنان در اجتماع و امور فرهنگی مشتی به دهان یاوه‏گویان و منحرفان از اسلام است؛ منحرفانی که شعار آزادی و تساوی حقوق زن و مرد سرمی‏دهند و اسلام را به تحقیر زن متهم می‏سازند.
حضور زن در اجتماعات، مسجدها و نمازهای جمعه نشان می‏دهد که اسلام با آزادی زن مخالف نیست؛ بلکه باید حریم حفظ شود. اسلام زن را شبیه مرد نمی‏داند. آنها در طبیعت و جنسیت فرق دارند، اما در انسانیت مساوی‏اند و ارزش زن از مرد کمتر نیست.
نه تنها امروز حضور زن در صحنه سیاسی مؤثّر است؛ بلکه در صدر اسلام نیز چنین بوده است. داستان سوده، دختر عمار بن اسک همدانی، و دیگران، که در کتابها فراوان نقل شده است،(۳۳) بر درستی این سخن گواهی می‏دهد.
قرآن یادآوری می‏کند که سه زن موسی را از کشته شدن حفظ کردند و پرورش دادند: مادر موسی، خواهر موسی و زن فرعون. این سه زن، با وضعیت سیاسی آن روز مبارزه کردند تا موسی پرورش یافت.
چنانکه مرد در تلاش و کوشش است، زنان نیز از چنین ویژگی برخوردارند. خداوند می‏فرماید: «یا ایهاالانسان انک کادح الی ربّک کدحاً فملاقیه»(۳۴) این خطاب به انسانیت است. سرانجام انسان به لقاء اللّه می‏رسد، یا لقای جلال، یا لقای جمال. بی‏تردید زن و مرد در این راه همتای یکدیگرند.

۱۱ ـ همان.
۱۹ و ۲۰ ـ آل عمران، آیه ۹۶.
۱ ـ اللمعة الدمشقیّه، مرحوم شهید اول، کتاب الصلوة، مکان المصلی، چاپ قدس، ص ۱۱.
۱۵ ـ زن در آینه جلال و جمال، ص ۲۹۳.
۱۷ ـ وافی.
۱۸ ـ سوره مائده، آیه ۲. «ولا یجرمنّکم شنئانُ قومٍ أن صدّوکم عن المسجدالحرامِ أن تعتدوا».
۱۲ ـ همان، ص ۳۳۸، (به نقل از قرب الاسناد، عبداللّه بن جعفر الحمیری، ص ۱۰۰.)
۱۰ ـ وسایل الشیعه، حرّ عاملی، ج ۷، ص ۲۹۵.
۱۳ ـ جواهر الکلام، ج ۱۱، ص ۲۷۰.
۱۴ ـ سوره نور، آیه ۶۲.
۱۶ ـ کافی، ج ۴، ص ۵۲۷. (سلته عن الرجل یصلی فی جماعة فی منزله بمکة أفضل او وحده فی‏المسجدالحرام فقال وحده)
۲۲ ـ سوره آل عمران، آیه ۹۶.
۲۹ ـ سوره حج، آیه ۴۰.۲۸.
۲ ـ تحریر الوسیله، امام خمینی(ره)، کتاب الصلوة، المقدمة الرابعة فی‏المکان، المسئلة ۱۶.
۲۱ ـ حج،محسن‏قرائتی،نشرمشعر،ص۷۹ و ۸۰.
۲۳ و ۲۴ ـ وسال الشیعه، ج ۱۱، ص ۱۵۳ـ۱۵۷؛ تحریرالوسیله، مسأله ۵۲ و ۵۳. (القول فی شرائطه وجوب حجة‏الاسلام).
۲۶ـ۲۵ـ کامل‏الزیارات،محمدبن‏قولویه،ص۱۱۰؛ ثواب‏الاعمال،ص۵۵؛وسایل‏الشیعه،ج۱۰،ص۳۳۹.
۲۷ ـ سوره نور، آیه ۳۶.
۲۸ ـ سیمای‏مسجد،رحیم‏نوبهار،ج۲،ص۲۹و۳۰
۳۲ ـ رساله امام خمینی، مسأله ۹۰۷.
۳۳ ـ زن در آئینه جلال و جمال، آیة‏اللّه جوادی آملی، نشر رجاء، ص ۲۹۵ به بعد.
۳ ـ تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، ج ۳، ص ۲۵۲؛ فقیه، ج ۱، ص ۲۳۸ و ۳۷۴.
۳۱ ـ سوره بقره، آیه ۱۱۴.۳۰
۳۰ ـ سوره نور، آیه ۳۶.
۳۴ ـ سوره انشقاق، آیه ۶.
۴ ـمن‏لایحضره‏الفقیه،شیخ‏صدوق،ج۱،ص ۲۵۹.
۵ ـ رجال النجاشی، ص ۴۴۸؛ اختیار معرفة الرجال، ص ۲۰۹.
۶ ـ رساله فارسی امام(ره)، مسأله ۸۹۴.
۷ ـ شرایع الاسلام، محقق حلّی، ج ۱، ص ۱۹۳.
۸ ـ الحدائق الناظرة، شیخ یوسف البحرانی، ج ۱۳، ص ۴۶۸.
۹ـجواهرالکلام،محمدحسن‏نجفی،ج۷،ص۱۷۴.

منبع : طوبی