تجدید دوستی با فرانسه

با آغاز ماموریت «نیكلا بور» وزیرمختار فرانسه در تهران به سال ۱۲۷۱ه ق. روابط ایران و فرانسه پس از چند سال فترت، بار دیگر گرم شد. این تحول علاوه بر حضور وزیرمختاری تازه نفس و فعال، تا حدودی به تدبیر میرزاآقاخان نوری مربوط می شد كه قصد داشت با تحرك بخشیدن به رابطه ایران و فرانسه، در فضای دیپلماتیك موجود در تهران كه بیشتر تحت تاثیر سفارتخانه های بریتانیا و روسیه قرار داشت، تعادلی ایجاد كند.
بور روز پنجشنبه بیستم شوال ۱۲۷۱ه ق. به تهران رسید و مورد استقبال رسمی قرار گرفت. او همان روز به دیدار نوری رفت و از همان دیدار اول اعتماد او را جلب كرد. حاصل شرایطی كه ذكر آن رفت، انعقاد معاهده ای میان دو كشور بود كه درست یك هفته پس از ورود وزیرمختار امضا شد. بخش هایی از این معاهده به این شرح بود:
«فصل اول: بعدالیوم الی الابد فی مابین دولت علیه ایران و رعایای آن دولت و دولت بهیه فرانسه و رعایای آن دولت دوستی صادق و اتحاد دائمی برقرار خواهد بود.
فصل دوم: سفرای كبار و وزرای مختار كه هر یك از دولتین معاهدتین بخواهند به دربار یكدیگر مامور و مقیم سازند، همان رفتار و سلوكی كه در حق سفرای كبار دول متحابه (دوست) و اتباع آنها معمول می شود، به عینها همان رفتار نیز در حق سفرای كبار و وزرای مختار دولتین معاهدتین و اتباع ایشان معمول و مجری و به همان امتیازات محفوظ خواهند بود.
فصل سوم: تبعه دولتین علیتین معاهدتین از قبیل سیاحان و تجار... كه در مملكت محروستین سیاحت یا توقف نمایند، بالسویه از جانب حكام ولایات و وكلای طرفین به عزت و حمایت قادرانه بهره مند خواهند گردید و در هر حال سلوكی كه نسبت به اتباع دول كامله الوداد منظور می شود، در حق ایشان نیز منظور خواهد شد...
فصل چهارم: هرگونه امتعه و اقمشه كه اتباع دولتین علیتین معاهدتین به مملكت یكدیگر نقل نمایند و یا از مملكت همدیگر بیرون ببرند وجه گمركی كه از تجار و اتباع دول كامله الوداد حین ورود امتعه و محصولات ایشان به ولایت دولتین و حین خروج از مملكتین مطالبه می شود، از ایشان نیز مطالبه خواهد شد و حق و وجه علی حده به هیچ اسم و رسم در دولتین علیتین مطالبه نخواهد شد.
فصل پنجم: در ممالك محروسه ایران اگر فی مابین اتباع دولت بهیه فرانسه مرافعه... روی دهد، طی گفت وگو و اجرای عدالت آن بالتمام به عهده وكیل یا قونسول دولت بهیه فرانسه است... وكیل یا قونسول مزبور طی این گفت وگو را بر وفق قوانین متداوله در مملكت فرانسه خواهد كرد.
هرگاه مرافعه یا مباحثه یا منازعه فی مابین تبعه دولت بهیه فرانسه و اتباع دولت علیه در مملكت ایران حادث گردد و در محلی كه وكیل یا قونسول دولت بهیه فرانسه مقیم باشد، مقاولات متداعیین و تحقیق و تدقیق و اجرای حكم به عدل و انصاف در محكمه دولت علیه ایران كه محل عادیه طی این گونه امورات [است] با حضور احدی از منتسبان وكیل یا قونسول دولت بهیه مزبوره خواهد شد.
هرگاه مرافعه یا منازعه یا مباحثه در مملكت ایران فی مابین اتباع دولت بهیه فرانسه و تبعه سایر دول خارجه واقع شود، تحقیق و اجرای حكم آن به عهده وكلا یا قونسول های طرفین خواهد شد.
كذالك گفت وگوها و منازعاتی كه فی مابین تبعه دولت علیه ایران و اتباع دولت بهیه فرانسه و تبعه سایر دول خارجه در ممالك محروسه فرانسه اتفاق افتد، قرار انجام و اتمام آن به نحوی خواهد بود كه با اتباع دول كامله الوداد در مملكت مزبوره معمول و مرتب می شود...
فصل ششم: هرگاه احدی از اتباع دولتین علیتین در مملكتین محروستین وفات یابد، در صورتی كه میت را اقوام و شركاء باشد، تركه او بالتمام تسلیم ایشان خواهد شد و در صورتی كه میت را قوم و شریكی نباشد متروكات او امانت به وكیل یا قونسول دولت میت تسلیم می شود تا مشارالیه بر وفق قوانین متداوله در مملكت خود، چنانكه شاید و باید در این باب معمول دارد.
فصل هفتم: دولتین علیتین معاهدتین جهت حمایت اتباع و تقویت امور تجارت و فراهم نمودن اسباب حصول معاشرت دوستانه و عادلانه فی مابین تبعه جانبین چنین اختیار نمودند كه از طرفین ۳ نفر قونسول برقرار گردد، و قونسول های دولت بهیه فرانسه در دارالخلافه طهران و بندر ابوشهر و دارالسلطنه تبریز تعیین، و قونسول های دولت علیه ایران در دارالسلطنه پاریس و شهر مرسلیا (مارسی) و جزیره بوریان توقف نمایند. این قونسول های دولتین معاهدتین بالسویه در محل متوقفه مسكونه مملكتین محروستین از اعزازات و امتیازات و معافاتی كه قونسول های دول كامله الوداد در ممالك محروسه جانبین برخوردارند، محفوظ و بهره یاب خواهند گردید.
فصل هشتم: این عهدنامه دوستی و تجارتی حاضره كه به ملاحظه كمال صداقت و دوستی و اعتماد فی مابین دولتین ذی شوكتین ایران و فرانسه منعقد شده است، به عون الله تعالی طرفین شروط مندرجه در آن را ابدالدهر از روی صدق و راستی مرعی و محفوظ خواهند داشت...
این عهدنامه مباركه به تاریخ بیست و هفتم شوال المكرم سنه ۱۲۷۱ هجری مطابق دوازدهم ژوئیه ۱۸۵۵ عیسوی در دو نسخه به خط فارسی و فرانسوی مطابق و موافق یكدیگر مرقوم شد.»
ناصرالدین شاه پادشاه ایران نیز در تایید سیاست دوستی دو دولت یك قطعه نشان مرصع به الماس و مصور به تمثال خود را با حمایل آبی مخصوص به بور اعطا كرد و دو قطعه نشان شیروخورشید نیز به دو تن از اعضای سفارت هدیه داد.

آرش بهداد

منبع : روزنامه شرق