سالروز امضای قرارداد تقسیم ایران میان انگلستان و روسیه

۳۱ آگوست سال ۱۹۰۷ میلادی در شهر سن پترزبورگ پایتخت آن زمان روسیه قرارداد تقسیم کشور مستقل و باستانی ایران با گذشته تابناکش که ۱۳ قرن یک ابرقدرت بوده به دو منطقه نفوذ میان انگلستان و روسیه - دو قدرت اروپایی وقت - امضا شد.
دولت فرانسه برای رسیدن آن دو دولت به این توافق ماه ها تلاش و واسطه گری کرده بود. هدف فرانسه، حل اختلافات روسیه و انگلستان بر سر ایران، افغانستان و تبت بود که بدون رفع آن، تشکیل یک اتحادیه نظامی از این سه کشور به نام «تفاهم سه گانه» در برابر اتحادیه آلمان، اتریش و ایتالیا امکان پذیر نبود. فرانسه از تنها ماندن در برابر آلمان وحشت داشت. اختلاف قدرت های اروپایی نتیجه رقابت های استعماری آنها بود که بالاخره به جنگ جهانی اول منجر شد.
مورخان از موافقتنامه سن پترزبورگ به نام یک بی شرمی تمام عیار قدرت های اروپایی در قرن ۲۰ یاد کرده اند. طبق موافقتنامه سن پترزبورگ، علاوه بر تقسیم ایران به دو منطقه نفوذ و یک ناحیه حایل میان آن دو (تهران)؛ افغانستان در دایره نفوذ انگلستان قرار گرفت تا مطمئن باشد که روسیه از مسیر آن هند را از دستش خارج نخواهد ساخت و تبت نیز به چین داده شد که خود عملاً تحت سلطه قدرت های اروپایی، ژاپن و امریکا بود و فقط اسماً استقلال داشت. در آن زمان، در ایران - شاه وقت (محمدعلی شاه قاجار) به روسیه و مجلس که از عمر آن یک سال بیشتر نمی گذشت به انگلستان نزدیک بودند. با وجود این، مجلس پس از دریافت نسخه یی از موافقتنامه آن را فوراً رد کرد و علی اصغرخان اتابک نخست وزیر وقت هنگام خروج از مجلس ترور شد. انگلستان بدون اعتنا به تصمیم مجلس، در منطقه نفوذ خود به مرکزیت کرمان، به دست ژنرال پرسی سایکس که یک کتاب «تاریخ» هم برای ایران نوشته است، یک واحد نظامی به نام «اس پی آر» ایجاد کرد و روسیه نیز در منطقه نفوذ خویش واحد قزاق به وجود آورد و...
اوضاع بر همین منوال بود تا اینکه در سال ۱۹۱۷ در روسیه انقلاب شد و «تفاهم مثلث» عملاً از میان رفت و انگلستان از این فرصت استفاده کرد و در صدد برآمد که ایران را تماماً تحت الحمایه خود قرار دهد (قرارداد وثوق الدوله و...). لنین که متوجه دسیسه انگلستان شده بود همه دعاوی روسیه نسبت به ایران از جمله موافقتنامه سال ۱۹۰۷ سن پترزبورگ را لغو کرد و استقلال و تمامیت ایران را به رسمیت شناخت. به نوشته مورخان، قرارداد سال ۱۹۲۱مسکو و تهران نیز باعث شد که انگلستان نتواند در جریان ملی شدن نفت (سال های ۱۹۵۳ - ۱۹۵۱) به ایران تعرض نظامی کند.
● چاپ تصویر داریوش و کوروش بزرگ بر اسکناس ها
۳۱ آگوست ۱۹۵۳ و ۱۲ روز پس از براندازی ۲۸ مرداد در تهران اعلام شد که مصدق تصمیم به چاپ تصویر داریوش بزرگ (همان تصویری که ۲۵ قرن پیش بر تخت جمشید نقر شده است) در محل عکس شاه بر اسکناس های ده تومانی و تصویر کوروش بزرگ بنیادگذار کشور ایران در همان محل بر اسکناس های پنج تومانی گرفته بود و قرار بود این اسکناس ها در روز مهرگان (نیمه مهرماه ۱۳۳۲، اکتبر ۱۹۵۳) انتشار یابند. در آن زمان۲۰ تومانی (۲۰۰ ریالی) بزرگ ترین اسکناس ایران بود. ایران زمان داریوش بود که برای نخستین بار در جهان سکه یکنواخت ضرب کرد و هرگونه دادوستد را بر پایه آن قرارداد. این سکه ها که نمونه آنها موجود است «داریک» نامیده شده اند.
● قتل عام اصفهانی ها
از تصرف اصفهان توسط نیروهای امیر تیمور گورکان (تیمور لنگ) و قتل عام مردم آن و ساختن مخروط های ده متری از کله های مقتولین ۶۲۰ سال می گذرد. اصفهان در ۲۷ آگوست سال ۱۳۸۷ میلادی، پس از یک مقاومت چشمگیر به دست تیموریان افتاد. امیر تیمور در همین سال، شیراز را هم متصرف شد.
● قتل قائم مقام
در این روز در سال ۱۸۳۵ میلادی به دستور محمدشاه قاجار، میرزا ابوالقاسم قائم مقام صدراعظم وقت ایران را که خود او بارها گفته بود که سلطنتش را مدیون کاردانی وی می داند تنها به این سبب که درصدد تغییر فرمانده گارد سلطنتی برآمده بود در باغ نگارستان خفه کردند، زیرا شاه سوگند خورده بود که خونش را نریزد،
محمدشاه در آن روز از ترس بیماری وبا که در تهران شیوع یافته بود و گرمای بی سابقه پایتخت، قصد رفتن به لواسان را داشت. ولی پیش از این نقل مکان، به دلیل بدگمانی و ترس از نافرمانی قائم مقام (احتمال کودتا) دستور بی جان ساختن وی را داده و سپس معلم سابق خود، عباس ایروانی معروف به حاجی میرزا آقاسی را جانشینش کرده بود، که برخی مورخان او را «بی مایه برای صدارت عظما» توصیف کرده اند. قائم مقام در کتب تاریخ، «مردی لایق» توصیف شده است. همین قدرنشناسی ها، رواج سعایت و بدگمانی مقامات نسبت به یکدیگر، از عوامل نفوذ قدرت های اروپایی بر برنامه ریزی ها و سیاست های دولت تهران در دوران قاجارها و عقب ماندگی ایران به شمار آورده شده است.

نوشیروان کیهانی زاده
www.iranianshistoryonthisday.com

منبع : روزنامه اعتماد