آسیاب‌ها ، استان یزد

معمولاً در كنار آبادی‌ها بر سر راه قنات، هر جا كه پستی و بلندی اجازه می‌داده از انرژی پاك و ارزان آب برای چرخش سنگ آسیاب استفاده می‌شده است. عمده‌ترین قسمت آسیاب، تنوره آن است كه به صورت مخروطی ناقص و وارونه طراحی و ساخته می‌شده است. به گونه‌ای كه آب ذخیره شده در آن، از روزنی كوچك با فشار، پره‌های سنگ‌آسیاب را به حركت در می‌آورد.
سنگ‌های آسیاب از نوع مقاوم و به شكل مدور هستند كه یكی ثابت و دیگری متحرك است. گندم یا جو، از روزنی به مركز آن هدایت می‌شود و بر اثر سایش و حركت سنگ بالایی بر سنگ پایینی، گندم به آرد تبدیل می‌شود.
فضای اصلی آسیاب‌ها در دل زمین جای دارد و بخش نمایان آن اندك است و به نورگیرها و ورودی خلاصه می‌شود. محل‌هایی برای نگهداری جوال گندم و آرد و استراحت آسیابان نیز جزیی از فضاهای آسیاب محسوب می‌شود. در فصل گرما، تنوره آسیاب‌ها محلی برای آب‌تنی جوانان بوده و هست كه خطراتی را نیز به همراه داشته است.
از میان آسیاب‌های معروف استان می‌توان به مجموعه آسیاب‌های سنگ سیاه، كلچلگ، ده‌آباد، بیده، باغستان، امیری و بفروئیه (در میبد)، مذوار، مهریز،‌ تفت، اسلامیه (فراشاه) و اشكدز اشاره كرد.
آسیاب اشكدز از نظر معماری شاخص است، اما متأسفانه متروك شده است. آسیاب تفت و آسیاب اسلامیه (فراشاه) از نمونه‌های دایر و دیدنی است. مردم بر این باورند كه آرد تولید شده در آسیاب‌های آب، نسبت به آردهای ماشینی از كیفیت بالاتری برخوردار است.