راهنمای قرائت یک بسته

ایران روز چهارشنبه بسته پیشنهادی خود برای رسیدن به نوعی ترتیبات دراز مدت با جامعه جهانی را روی میز برخی از چهره های موثر غربی گذاشت. به جز امریکایی ها که همان روز اول گفتند انتظار زیادی از این بسته ندارند چون می دانند ایران در آن به زیاده خواهی های آنها اعتنایی نکرده است، بقیه مخاطبان ایران فعلا ترجیح داده اند اعلام موضع خود را به تاخیر بیندازند. طبیعی است که آنها منتظر خواهند بود تا ببینند برخورد ایران با بسته ای که آنها به تهران فرستاده اند چگونه خواهد بود و تا زمانی که ایران رسما به این بسته پاسخ ندهد به محافظه کاری و کلی گویی بسنده خواهند کرد. درعین حال، پیداست که غربی ها سخت علاقمند هستند هر چه زودتر راهی برای مذاکره مستقیم با ایران پیدا شود اما هنوزمعلوم نیست پس از طی یک دوره فشار و تهدید بی ثمر، آیا به آن میزان از واقع گرایی رسیده اند که کمی خطر کنند و گریبان خود را از دست دگم هایی که مانع اصلی یک گفت و گوی رو در رو است برهانند؟ مبادله بسته میان ایران و غرب اکنون وضعیت حساسی به وجود آورده است و غربی ها باید رفتار آینده خود را با ملاحظه این حساسیت تنظیم کنند. ممکن است بسته پیشنهادی ایران در نگاه اول و تا زمانی که به دقت خوانده نشده برخی طرف های غربی را چندان خوش نیاید اما مجموعه ملاحظاتی هست که می توان به غربی ها و خصوصا امریکا توصیه کرد ابتدا درباره آنها خوب تامل کنند و بعد تصمیم بگیرند که با ابتکار ایران چگونه باید برخورد کرد.
۱) اولین پیام بسته پیشنهادی ایران این است که ایران صریحا علاقمندی خود را به حل و فصل مسائل خود با دنیای غرب از طریق الگوهای مذاکراتی اعلام کرده است. برخلاف برخی طرف های غربی ایران ظرفیت های دیپلماسی را پایان یافته تلقی نمی کند و عقیده دارد فقط به شرطی که غربی ها حاضر باشند به برخی مسائل کهنه از زاویه ای نو نگاه کنند می توان افق های بسیار فراخی پیش روی دیپلماسی گشود.
۲) درمرحله بعد، بسته پیشنهادی ایران علامتی روشن از قدرت و امکانات بی نظیر آن در عرصه بین المللی است. ایران قصد دارد بگوید به اندازه کافی قدرتمند هست که بتواند مجموعه ای از راه حل ها برای مشکلاتی که دیگران آنها را به وجود آورده اند اما از حل آنها عاجزند ارائه کند. در واقع ارائه این بسته قبل از آنکه یک تاکتیک یا استراتژی مذاکراتی باشد نوعی اعلام تبدیل شدن ایران به قدرتی بسیار موثر در منطقه است که باور دارد بدون حضور آن هیچ ترتیبات دو یاچند جانبه موثر و کارآمدی برای مسائل منطقه خاورمیانه قابل دستیابی نخواهد بود. ضمنا، ایران قصد رساندن این پیام را هم دارد که درباره ظرفیت های ابزار مذاکره دچار سوءتفاهم نیست و خوب می داند نهایتا این اهرم های بیرون اتاق مذاکره است که تکلیف مذاکرات را مشخص می کند نه توان استدلال پای میز مذاکره. بسته ایران به خوبی نشان می دهد که اهرم های ایران بیرون اتاق مذاکره تا چه حد متنوع و نیرومند است.
۳) ایران علاقمند است این موضوع کاملا روشن باشد که الگوی تهدید و مذاکره همزمان، به هیچ وجه چاره ساز نخواهد بود. بسته ایران در واقع حاوی این پیام است که فقط به این شرط که حداقلی از احترام متقابل وجود داشته باشد می توان یک معامله برد-برد بسیار سودمند ترتیب داد.
۴) ایران بسته خود را از جمله با این پیش فرض تنظیم کرده که طرف های دیگر بیشتر به حصول نوعی تفاهم احتیاج دارند تا خود آن. بسته پیشنهادی ایران، قبل از آنکه تلاشی برای حل مشکلات خودش باشد هدیه ای است به کسانی که در بدترین وضعیت خود در منطقه قرار دارند و طبعا باید قدر این بسته را به عنوان یک فرصت منحصر بفرد بداند. این فرصتی است که شاید فقط ایران یک بار مایل باشد آن را در اختیار مدعیان قدرت جهانی قرار دهد. نکته بسیار مهم در اینجا این است که ظرفیت ها و امکاناتی که ایران اکنون آنها را در قالب این بسته فهرست کرده و در اختیار بازیگران دیگر قرار داده در صورتی که آنها نتوانند یا نخواهند از آن استفاده کنند می تواند به سرعت به ظرفیت هایی بسیار نیرومند و غیر قابل مهار علیه آنها تبدیل شود. همه فرصت هایی که ایران در این بسته ارائه داده بالقوه تهدید هایی هولناک هم هست. پس غربی ها همانطور که به سود کلان ناشی از پذیرش بسته توجه می کنند لازم است گوشه چشمی هم به تبعات سنگین بی اعتنایی به آن داشته باشند.
۵) ایران عمدا بسته خود را به گونه ای نوشته است که معلوم باشد اگر اراده سیاسی لازم وجود داشته باشد، عرصه های همکاری و سود دوجانبه تا چه حد فراخ و وسیع است. در عین حال، در کنار توصیف این عرصه وسیع، مرزهای «منطقه ممنوعه» هم به روشنی ترسیم شده است. این منطقه اگرچه چندان وسیع نیست ولی عمیقا غیر قابل معامله است و ایران کوچکترین تعرضی به آن را تحمل نخواهد کرد. مرز این منطقه همان نقطه ای است که به محض تعرض به آن همه فرصت های موجود در بسته به تهدید تبدیل می شود.
۶) ایران اکنون متنی فراهم کرده است که دو طرف می توانند آن را به عنوان مبنایی برای مذاکره یا ماده خامی برای چانه زنی های بعدی بپذیرند. مشخصه اصلی این متن این است که نگرانی های دو طرف به خوبی در آن منعکس شده است؛ هم نگرانی غربی ها درباره اشاعه، هم نگرانی ایران درباره حفظ حقوق خویش و هم نگرانی های دو یا چند جانبه درباره ترتیبات منطقه ای.
۷) عرضه این بسته علامتی است از اینکه ایران سخت عقیده دارد به لحاظ فنی از مرحله غیر قابل بازگشت عبور کرده و به هیچ وجه امکان بازگرداندن آن به مرحله ما قبل آن وجود ندارد. پس حالا که امکان عقب گرد حتی در صورت مواجه شدن با سنگین ترین هزینه ها وجود ندارد، غربی ها باید برای کنار آمدن با این وضعیت راهی بیابند. ایران با ارائه این بسته به آنها برای پذیرش این وضعیت جدید کمک می کند.
۸) یکی از مهم ترین پیام هایی که ایران با بسته جدید خود قصد انتقال آن را داشته این است که نشان بدهد ایران قدرتمند لزوما یک تهدید -لااقل برای همه- نیست. ایران بسته خود را به گونه ای سازمان داده که نشان می دهد ایران بسیار قدرتمند است ولی ایران قدرتمند برخلاف آنچه برخی غربی ها می گویند بیش از آن که تهدیدزا باشد فرصت زاست. به بیانی بسیار فشرده می توان گفت ایران فرصت های ناشی از قدرت خود را در این بسته فهرست کرده است.
۹) ایران در بسته خود حوزه های مختلفی را پوشش داده است و این یعنی این حوزه ها به گونه ای جدایی ناپذیر به هم مرتبط هستند. از دید ایران باید همه این حوزه ها را در یک چارچوب واحد و در ارتباط با هم مورد بررسی قرار داد چرا که سرنوشت هریک بر بقیه تاثیر جدی می گذارد و نمی توان در شرایط ایزوله هیچ کدام از آنها را به نتیجه رساند.
۱۰) و نهایتا محتوای بسته پیشنهادی ایران علامتی است از این عقیده ایران که مشخصه اصلی دوران جدید مذاکرات -که به زودی فرا خواهد رسید- این است که غرب درحالی پای میز مذاکره می آید که تقریبا همه یا بسیاری از برگ های تهدید خودرا سوزانده است. مذاکره در این وضعیت با دورانی که غربی ها مشت خود را هنوز باز نکرده بودند و توانایی آنها برای فشار به ایران هنوز سنجیده نشده بود، بسیار متفاوت خواهد بود. حداقل این است که زبان تهدید دیگر کارایی نخواهد داشت.
غربی ها می توانند بسته ایران را رد کنند. فقط قبل از آن باید تکلیف خود را با این ۱۰ مورد و چند نکته دیگر از این دست که در اینجا مجال طرح آنها نیست روشن کرده باشند.

مهدی محمدی

منبع : روزنامه کیهان