نفس های مغتنم میان دشت زخم ها

عراقی ها از آذر سال ۱۳۶۱ به طور پراكنده از عوامل شیمیایی كشنده استفاده كردند. ابتدا مقدار محدودی از سولفور موستارد (عامل تاول زا) را به منظور درهم شكستن مقاومت رزمندگان ایران در تك های شبانه مورد استفاده قرار دادند.در سال ۱۳۶۲ عراق به كاربرد جنگ افزارهای شیمیایی در پیرانشهر و حوالی پنجوین مبادرت ورزید. ایران حادثه پنجوین را جنایت جنگی نامید و مجروحان جنگ شیمیایی به بیمارستان های تهران اعزام شدند. در اواخر ۱۳۶۳ عراق به دو علت از كاربرد جنگ افزارهای شیمیایی به طور موقت منصرف شد:به دلیل با اعتراض های قبلی اروپا و علنی شدن ابعاد گسترده كاربرد این جنگ افزارها در جنگ با ایران.استفاده از جنگ افزارهای شیمیایی در بعد وسیع از سوی عراق از اوایل زمستان ۱۳۶۴ كه رزمندگان ایران با عملیات گسترده آفندی خود توانستند شهر فاو را تصرف كنند، مجددا آغاز شد.در اوایل سال ۱۳۶۶ عراق بار دیگر از جنگ افزارهای شیمیایی به طور انبوه در جبهه مركزی سومار استفاده كرد. پس از عملیات والفجر ۸ نیروهای عراقی به قدری از مواد سمی شیمیایی استفاده كردند كه تا آن زمان با چنین بعد گسترده ای نظیر و سابقه نداشت. حدود هفت هزار گلوله توپ و خمپاره حاوی مواد سمی علیه مواضع نیروهای ایران شلیك شد. ظرف ۲ روز هواپیماهای عراقی به طور مداوم بیش از هزار بمب شیمیایی در صحنه عملیات فرو ریختند و عراق متجاوز از ۳ تهاجم شیمیایی، به هدف های غیرنظامی در ایران، انجام داد.بمباران شیمیایی شهر مرزی سردشت توسط عراق در هفتم تیر ۱۳۶۶ فجیع ترین و وحشتناك ترین تهاجم از این نوع بود كه سبب كشته و مجروح شدن عده بسیاری از مردم غیرنظامی محلی شد. جمهوری اسلامی ایران این تهاجم را غیرانسانی اعلام كرد و شهر سردشت را نخستین شهر قربانی جنگ افزارهای شیمیایی در جهان بعد از بمباران هسته ای هیروشیما نامید.وحشیانه ترین مورد استفاده در اسفند ۱۳۶۶ در حلبچه بوده است كه وسیع ترین مورد استفاده از جنگ افزارهای شیمیایی از زمان جنگ جهانی اول تاكنون به شمار می رود كه حداقل پنج هزار نفر از مردم این شهر را به كام مرگ فرستاد و هفت هزار نفر دیگر را مجروح كرد.فاجعه ای كه در حلبچه رخ داد بدون شك با فجایعی همچون بمباران اتمی شهرهای هیروشیما و ناكازاكی قابل مقایسه است.به كارگیری سلاح های شیمیایی از سوی عراق در حالی صورت می گرفت كه این كشور جزو ۱۲ كشور امضا كننده پروتكل ژنو راجع به منع استفاده از سلاح های سمی خفه كننده و تركیبات باكتریولوژیك قرار داشت. پروتكل ۱۹۲۵ میلادی ژنو استعمال سلاح های شیمیایی را منع می كند.پروفسور اوبن هندریكس رئیس آزمایشگاه سم شناسی بیمارستان دانشگاه گان (در شمال غرب بلژیك) می گوید: عراق از سه نوع گاز مختلف علیه حلبچه استفاده كرده است. وی تاكید كرد كه نیروهای عراقی شهر حلبچه را در روزهای ۱۷ و ۱۸ مارس (۲۷ و ۲۸ اسفند ۶۶) با گاز خردل، گازهای اعصاب و سرانجام با سیافوژن بمباران كرده اند. وی افزود كه این سه نوع سلاح به طور مجزا ولی با فاصله ای كوتاه و به صورتی كه مانند كوكتل بسیار سمی درآیند، مورد استفاده قرار گرفته اند.نیویورك تایمز آمریكا در ۶/۱/۱۳۶۷ نوشت: این عمل از هر جهت و به هر مفهوم یك جنایت جنگی است كه با انكارهای سست و رسمی عراق و عذر و بهانه های غیر رسمی در مورد استفاده از یك سلاح ناجوانمردانه در آمیخته است. برداشت های غیر علمی از سرانجام بیماران شیمیایی به دلیل بی اطلاعی مردم صورت می گیرد و سبب شده كه این بیماران و خانواده آنان در حال حاضر گرفتار نوعی وحشت نسبت به سرانجام كار خود باشند. از سوی دیگر بیماری ها و عوارض ناشی از جنگ های میكروبی پس از جنگ جهانی اول تنها در ایران به چشم می خورد و احتمال افزایش آمار مصدومان به دلیل عوارض آتی آنها همچنان وجود دارد.شاید به همین دلیل است كه در مناطق مرزی ایران بویژه نواحی جنوبی و جنوب غربی، بروز ناراحتی های تنفسی و انواع بیماری های ریوی هنوز هم شایع است.
میخائیل رمضان ، بدل صدام حسین رئیس جمهور خودكامه سابق عراق، در اظهاراتی پس از دستگیری اعتراف كرد كه رژیم بعث در یك مقطع زمانی و در قراردادی هنگفت با دولت انگلیس به اندازه ای مواد شیمیایی خریداری كرد كه بنا به گفته كارشناسان عراقی می توانست تا ۵ سال هر روز تمام مزارع خاورمیانه را سمپاشی كند؛ موادی كه صدام در چند نوبت برای ساخت بمب های شیمیایی مرگبار از آن بهره گرفت. دولت خودكامه بعثی عراق در جریان بازپس گیری جزیره فاو از ایران تنها در یك نوبت بیش از یكهزار بمب شیمیایی را بر سر ایرانیان ریخت. این كشور بارها و بارها در جنگ از سلاح های كشتار جمعی شیمیایی استفاده كرد و بر اثر سكوت بسیاری از كشورها تا حدی گستاخ شد كه در سال ۱۳۶۵، ۷۹ مورد و در سال ۱۳۶۶، ۶۰ مورد حمله شیمیایی سازمان یافته را علیه ایران انجام داد. كشورهای آلمان، فرانسه و انگلیس بیشترین مواد را كه در ساخت بمب های شیمیایی به كار برده می شود در اختیار رژیم صدام حسین قرار دادند تا علی حسن مجید معروف به علی شیمیایی پسر عموی صدام آنها را در عملیات ها علیه ایرانیان و كردهای ساكن در مناطق مرزی به كار برد.در سالهای جنگ عراق و ایران، مردم شهرهای مرزی جنوب و غرب كشور دچار آسیب دیدگی ناشی از رویارویی با گازهای شیمیایی جنگی شدند. این پدیده تلخ سبب شد تا بیماران بسیاری پس از جنگ از عوارض دراز مدت ناشی از تماس با این گازهای سمی رنج ببرند. وجود نزدیك به ۵۰ هزار مصدوم شیمیایی شناسنامه دار در ایران و نبود منابع علمی كافی باعث شد تا انبوه مصدومان شیمیایی نسبت به بیماری خود و عوارض ناشی از آن كه سلامتی كودكان جنگ ندیده را نیز تحت الشعاع قرار می دهد، اطلاعات كافی و به روز نداشته باشند.
بی اطلاعی مردم، زمینه را برای برداشت های غیر علمی از سرانجام این بیماران فراهم كرد، به طوری كه این بیماران و خانواده آنان در حال حاضر گرفتار نوعی وحشت نسبت به سرانجام خود هستند. این وضعیت برای بیماران و خانواده آنان و جامعه ای كه این افراد در آن زندگی می كنند، نامطلوب است. از سوی دیگر، آگاهی از بیماری سبب می شود تاترس ناشی از آن از بین برود و بیمار توانایی پیدا كند كه برای مراقبت از خود و زندگی با بیماری خود برنامه ریزی كند. این وضعیت در شرایطی است كه بیماری ها و عوارض ناشی از جنگ های میكروبی در ۵۰ سال گذشته، تنها در ایران به چشم می خورد. بنابراین كشورهای صنعتی پیشرفته كه دارای توانایی علمی و پزشكی بالایی هستند، پس از دو جنگ بین الملل، نسبت به عوارض بمباران شیمیایی شناخت عینی ندارند.
تقویم جنگ های میكروبی
روز ۲۲ آوریل ۱۹۱۵ (در جریان نخستین جنگ جهانی) به نام روز تولد جنگ شیمیایی مدرن شناخته شده است. در این روز سربازان آلمانی در منطقه ای از بلژیك به نام یپرس با استفاده از ۶ هزار سیلندر گاز كلر، ۱۶۸ تن از این گاز كشنده را علیه نیروهای آمریكایی و انگلیسی رها كردند. این حادثه منجر به مرگ ۶ هزار نفر از سربازان متفقین بویژه نیروهای انگلیسی شد. آثار كشنده ناشی از حمله شیمیایی، دو طرف جنگ را برای استفاده چند باره از این سلاح های خطرناك وسوسه كرد، به طوری كه تا پایان جنگ اول جهانی، ۱۲۵ هزار تن عوامل و مواد شیمیایی به كار گرفته شد كه منجر به زخمی و كشته شدن نزدیك به یك میلیون نفر شد. عوارض هولناك ناشی از سلاح های شیمیایی در جنگ اول جهانی، كشورهای جهان را بر آن داشت تا با امضای توافقنامه ای بین المللی، استفاده از سلاح های سمی و شیمیایی را ممنوع كنند. به همین منظور در سال ۱۹۲۵ توافقنامه ژنو به امضا رسید كه در آن به كارگیری سلاح های شیمیایی در جنگ منع شده است.در جنگ دوم جهانی با وجود انباشته بودن زرادخانه های تسلیحاتی كشورهای درگیر جنگ، از این سلاح مخوف و مهلك استفاده نشد كه شاید دلیل آن ترس و وحشت هر كدام از دو طرف جنگ از به كارگیری وسیع این سلاح از سوی طرف مقابل بود. شاید یكی دیگر از علت های مهم استفاده نكردن از سلاح های شیمیایی در جنگ دوم جهانی این بود كه هیتلر در جنگ اول جهانی در اثر گاز خردل آسیب دیده بود و به عواقب خطرناك استفاده از این سلاح ها آگاه بود.
هزینه ۳۷ میلیون دلاری برای درمان
سالانه ۳۷ میلیون دلار در ایران صرف هزینه های بهداشتی و درمانی مصدومان سلاح های شیمیایی می شود. در جنگ عراق علیه ایران، صد هزار نفر از رزمندگان و مردم عادی با عوامل شیمیایی و به طور عمده گاز خردل دچار مصدومیت شیمیایی شدند و احتمال افزایش آمار مصدومان به دلیل عوارض آتی آنها همچنان وجود دارد. شاید به همین دلیل است كه در مناطق مرزی ایران بویژه نواحی جنوب و جنوب غربی بروز ناراحتی های تنفسی و انواع بیماری های ریوی هنوز هم شایع است. به گفته مصطفی قانعی، رئیس مركز مصدومان شیمیایی ایران، هم اكنون ۵۰هزار پرونده فعال از مصدومان شیمیایی در بنیاد شهید و امور ایثارگران وجود دارد كه ۷هزار و۵۰نفر از این مصدومان از ساكنان مناطق مسكونی بمباران شده هستند. در بمباران شیمیایی شهر سردشت، ۳هزار نفر در دم كشته شدند و ۱۵۰۰ نفر دیگر نیز پس از اتمام جنگ یعنی به طور میانگین سالی ۷۵ نفر از این مصدومان جان خود را از دست دادند. براساس تحقیق صورت گرفته روی ۳۲هزار مصدوم شیمیایی جنگ تحمیلی، ۱۰ درصد مردم سردشت دارای ضایعه شدید تنفسی بوده، ۲۵ درصد از ضایعه جدی پوستی و ۷۰درصد از ضایعه شدید چشمی رنج می برند. براساس آخرین آمارها، ۴۰درصد مصدومان شیمیایی دچار افسردگی، ۳۲ درصد مشكل روحی و مابقی این مشكل را در حد خفیف داشته اند. این در حالی است كه هنوز تاثیر سلاح های شیمیایی برناباروری به لحاظ علمی اثبات نشده است.
متوسط عمر مصدوما ن شیمیایی ۴۲سال است
قانعی، پزشك معالج جانبازان شیمیایی در زمینه تاثیر جسمی و روانی آلودگی های شیمیایی نیز می گوید: تاكنون ۵۰هزار جانباز شیمیایی در كشور تحت درمان و دارای پرونده هستند كه ۷۰درصد آنها دچار ضایعه های خفیف بوده و ۳۰درصد ضایعه های متوسط تا شدید دارند. قانعی با بیان اینكه جانبازان شیمیایی با ضایعه های متوسط تا شدید قادر به انجام امور شخصی خود نیستند، می گوید: این مجروحان به طور عمده دارای ضایعه های ریوی، چشمی و پوستی هستند، ولی به دلیل مزمن بودن، از مشكلات اعصاب و روان و كاهش تمایلات عاطفی ومشكلات خانوادگی رنج می برند به نحوی كه براساس نتایج آخرین تحقیقات، ۳۵درصد جانبازان شیمیایی دچار مشكلات اعصاب و روان هستند. به گفته این كارشناس، متوسط سن مصدومان شیمیایی ۴۲سال است و طول عمر بالایی ندارند. از مشكلات موجود بر سر راه درمان این بیماری، نبود تجربه كافی در كتاب های علمی و نبود داروهای خاص برای اینگونه جراحت هاست. به این دلیل بیشتر درمان ها و تخفیف عوارض بر اساس كارهای تحقیقاتی و یافته های علمی داخل كشور انجام می شود.
آلودگی ناشناخته
بنابر آخرین تحقیقات محققان كشور درباره بیماران شیمیایی، آنها به آسم یا سرطان ریه مبتلا نیستند، بلكه بیماری آنان برونشیت (التهاب و عفونت كیسه های هوایی) مزمن نام دارد. قانعی كه دارای تخصص ریه است در این باره توضیح می دهد:به دلیل مشكلات بسیاری كه مصدومان شیمیایی دچار آن هستند و از آنجا كه در مراجع علمی دنیا، هیچ مطلبی درباره بیماری ناشی از آلودگی شیمیایی وجود ندارد، جامعه پزشكان ایرانی بر آن شد تا تحقیقاتی را در این زمینه انجام دهد و بیماری ریوی مصدومان شیمیایی را به طور كامل شناسایی كند. به گفته قانعی، مهمترین مشكل این بیماران، تنگی نفس شدید و سرفه خلط دار بود كه در سایر ناراحتی های ریه نیز دیده می شد، اما برخلاف سایر بیماری ها، تعدادی از علایم بیماری در مصدومان شیمیایی ، با وجود درمان، باقی می ماند. نباید از یاد برد كه آسم، سرطان ریه یا تخریب پیش رونده آن، هیچ یك مشكل بیماران شیمیایی نیست و اضطرابی كه در این زمینه وجود دارد، بی اساس است. در حال حاضر بیش از ۵۰هزار مصدوم شیمیایی در سراسر كشور زندگی می كنند و مشكلات عمده آنان نیز عوارض ریوی، پوستی و چشمی است.
بخش قابل ملاحظه ای از مصدومان شیمیایی كشور غیر نظامیان بی گناهی هستند كه به دلیل همجواری با انفجارها دچار آلودگی شده اند.
جدال برای زندگی
هم اكنون بسیاری از ساكنان جنوب و جنوب غربی ایران از نظر تنفس و ناراحتی های دستگاه های مجاری و ریوی با آسیب های جدی روبه رو هستند و بسیاری با سختی نفس می كشند. به رغم ادعای مسئولان ذی ربط، معالجه جانبازان به شكل جدی و مفید صورت نمی گیرد كه باتوجه به هزینه سرسام آور اعزام به خارج مصدومان شیمیایی، این افراد از شیوه درمان و تهیه داروهای گران قیمتی كه به آنها نیاز دارند، گلایه مندند. از این گذشته به دلیل تداوم بیماری و رنجی كه مصدومان شیمیایی می برند، به طور معمول این افراد دچار بیماری های دیگری چون افسردگی و بیماری های عصبی نیز می شوند كه نگهداری این عزیزان را برای خانواده آنان بویژه همسران بسیار سخت و دشوار كرده است. نبود مركز توزیع دارو به صورت متمركز برای مصدومان شیمیایی و نبود سیستم تكمیلی نیز از دیگر مشكلات مصدومان شیمیایی و خانواده های آنان است.
زندگی ادامه دارد
در عرصه بین المللی نیز سازمان های غیردولتی ایران در تلاشند تا با ارائه گزارش ها و دستاوردهایشان برای برقراری صلح و مبارزه با سلاح های شیمیایی و میكروبی كه جان انسان های بسیاری را تهدید می كند و نقض آشكار حقوق بشر است، فعالیت كنند. در همین راستا تعدادی از وكلای انجمن دفاع از حقوق مصدومان شیمیایی درسال گذشته كوشیدند تا با تهیه دادخواستی علیه سردمداران رژیم بعثی سابق عراق و شركت های اروپایی تولیدكننده موادشیمیایی خطرناك كه این مواد را در اختیار رژیم صدام قرار می دادند، در مجامع بین المللی پیگیر حقوق مصدومان شیمیایی باشند. این اقدامات در حالی صورت می گرفت كه در چند جلسه نخست، دادگاه رسیدگی به اتهامات صدام، از لیست بلند بالای جنایت های او، تنها رسیدگی به چند اتهام كلی را در سرلوحه كار خود قرار داد و هنوز هم به دلیل بی برنامگی دولت فعلی عراق و عدم پیگیری مناسب دولت ایران كنكاش جدی در زوایای پنهان اینگونه اقدامت ضدانسانی صورت نگرفته است.از سویی نبود یك بانك اطلاعاتی جامع حاوی آمار دقیق وضعیت قربانیان سلاح های میكروبی و شیمیایی، محل سكونت و نیازهای آنان برای حل مشكلات و رفع نیازها در انجام این وظیفه مشكل ساز شده است. همچنین تخصیص بودجه پژوهشی در زمینه بررسی آثار و عواقب سلاح های شیمیایی نظامیان و غیرنظامیان و بررسی سایر مشكلات درمانی و حقوقی مصدومان شیمیایی نیز باید در دستور كار نهادهای ذی ربط قرار گیرد.

منبع : روزنامه همشهری