نیاز مستمر به خون سالم

به رغم پیشرفت در علوم پزشکی سالیان متمادی نیاز است تا با ابداع خون مصنوعی، این ماده جایگزین خون انسان شده و نیاز به دریافت خون از افراد مرتفع گردد.
برای هر کشوری واجب است که از نظر خون کمبودی نداشته باشد و از تهیه خون سالم و عاری ازبیماری هایی نظیر ایدز، ویروس های هپاتیت بی و سی و سایر عفونت های تهدید کننده زندگی که می توانند از طریق انتقال خون غیر ایمن منتقل شوند، اطمینان حاصل کند. در حالی که نیاز به خون یک امر جهانی است، اما عدم توازن واضحی مابین کشورهای در حال توسعه و کشورهای صنعتی در زمینه دستیابی به خون سالم وجود دارد. در حالی که بیش از ۸۰ درصد جمعیت جهان در کشورهای در حال توسعه زندگی می کنند، فقط ۴۵ درصد تامین خون جهانی در این مناطق صورت می گیرد. به طور مثال در کشورهای منطقه صحرای آفریقا با جمعیتی بالغ بر ۷۰۰ میلیون نفر، کمتر از ۳ میلیون واحد خون در هر سال جمع آوری می شود. از هشتاد کشوری که میزان اهدا خون کمتر از یک درصد جمعیت است(یعنی کمتر از ۱۰ اهدا خون به ازای ۱۰۰۰ نفر)، ۷۹ کشور جزو کشورهای در حال توسعه و فقیر هستند. به عبارت دیگر فقط ۱ تا ۳ درصد مردم این کشورها برای تامین نیازهای خونی هموطنان شان خون اهدا می کنند.
جالب اینکه تعداد میانگین اهدا خون به ازای ۱۰۰۰ نفر جمعیت در کشورهای غنی نسبت به کشورهای فقیر یازده بار بیشتر است.
اهدا خون اهدا زندگی است، اما اهدا خون ناسالم، زندگی گیرنده خون را در معرض خطر جدی قرار می دهد. عفونت های مختلف مانند ایدز، هپاتیت های بی و سی، سیفلیس، بیماری شاگاس، مالاریا و برخی دیگر از عوامل عفونی قادر به انتقال از طریق تزریق خون هستند.
خون هایی که از نظر این عفونت های مثبت گزارش می شوند غیرقابل مصرف تلقی شده ومعدوم می شوند و این هزینه مالی هنگفتی را بر دوش کشورهای مختلف و به ویژه کشورهای فقیر می گذارد که خود این کشورها با مشکلات مالی فراوانی هم روبه رو هستند.
در سطح جهانی بیش از ۴ میلیون نفر از طریق انتقال خون آلوده مبتلا به بیماری ایدز شده اند (۲۰۰۶)، میزان شیوع هپاتیت بی، هپاتیت سی و سیفلیس در خون های اهدایی در بیشتر کشورهای در حال توسعه به میزان غیرقابل قبولی بالا است. شیوع بیماری شاگاس در خون های اهدایی یک مشکل مهم در برخی از کشورهای منطقه امریکایی جنوبی و مرکزی است.
بیشتر کشورها در بخش هایی از آفریقا، اروپای شرقی، آسیای مرکزی و آسیای جنوبی و جنوب شرقی که با همه گیری ایدز رو دررو هستند، از لحاظ مالی دچار مشکل و فقر بوده و در تامین خون سالم مشکلات زیادی دارند.
سالم ترین خون ها از سالم ترین اهدا کنندگان خون به دست می آید و کلیدی ترین واژه برای خون سالم، اهدا کننده سالم است. اهداکنندگان داوطلب که بدون چشم داشت مادی یا دریافت خون خود را اهدا می کنند قابل اطمینان ترین افراد برای دسترسی به خون سالم و ایمن است. شواهد از سرتاسر جهان حاکی از آن است شیوع ویروس های عامل ایدز، هپاتیت بی، هپاتیت سی و سایر عفونت های قابل انتقال از طریق خون در بین اهدا کنندگان داوطلبی که خون خود را فقط برای اهداف انسان دوستانه اهدا می کنند، بسیار پایین است. اهداکنندگان داوطلب در پاسخ به پرسش های پزشکان مرکز اهدا خون در مورد وضعیت سلامتی و نحوه زندگی خود صادقانه پاسخگو هستند که این در غربالگری حاملین عفونت های مختلف بسیار اهمیت داشته و یاری رسان است، به دلیل اینکه این طیف از افراد، دارای زندگی سالم و به دور از رفتارهای مخاطره آمیز هستند، هم خودشان از این سلامتی سود می برند و هم بیماران از دریافت خون آنها بهره مند می شوند. درمقابل آن شیوع عفونت های مختلف در بین اهداکنندگان جایگزین که خون خود را در ازای خون گرفته شده توسط دوستان و بستگان خود می دهند و نیز خون دهندگان حرفه ای یا پولی بالا بوده و یا حداقل در سطح مردم عادی یک جامعه است.
هر سال که می گذرد نیاز به اهداکنندگان خون افزایش می یابد و روز ملی اهدا خون که مصادف با نهم مرداد است، روز قدردانی از اهداکنندگان این ماده حیاتی است. در ارتباط با انتقال خون در عصر حاضر در ایران مدارک قابل اعتمادی در دسترس نیست ولی به نظر می رسد که از سال ۱۳۲۴ اقدام های پراکنده ای در بیمارستان های مختلف برای انتقال خون صورت گرفت. در سال ۱۳۳۱ به طور همزمان (یابا چند ماه فاصله)، مرکز خون ارتش توسط مرحوم دکتر محمد علی شمس و مرکز انتقال خون شیر و خورشید سرخ سابق (جمعیت هلال احمر) توسط مرحوم احمد آژیر، تاسیس و شروع به کار نمودند. از این زمان تا سال ۱۳۴۴ اقدام های متعدد مختلفی جهت استاندارد کردن و سر و سامان دادن به انتقال خون انجام گرفت که متاسفانه همگی با شکست مواجه شد. مشکل عمده، عدم وجود تشکیلات منظم برای جلب اهدا کنندگان بود.
سرویس های دولتی و خصوصی (به جز تا حدودی مرکز خون ارتش)، متکی به داوطلبین حرفه ای بودند که اغلب از افراد محروم جامعه بوده و در مقابل وجه ناچیزی، به رغم برخوردار نبودن از سلامت کافی، اقدام به خون دادن می نمودند، یعنی در حقیقت خون خود را می فروختند. سرانجام به همت دکتر فریدون علا در روز نهم مرداد سال ۱۳۵۳ کوشش های چند ساله به ثمر رسید و سازمان انتقال خون ایران تاسیس و شروع به کار نمود. این روز، هم اکنون به عنوان روز ملی اهدا خون شناخته می شود.

اصغر صفری فرد
کارشناس ارشد خون شناسی و بانک خون

منبع : روزنامه جوان