انسان برای خویشتن

▪ اریك فروم
▪ ترجمه اكبر تبریزی
▪ انتشارات بهجت
كتاب «انسان برای خویشتن» در واقع پژوهشی در روانشناسی اخلاق به شمار می رود.
اریك فروم در این اثر از بسیاری از جهات دیدگاهی مشابه دیدگاه اثر دیگر خود با عنوان «گریز از آزادی» برگزیده است و به این اعتبار می توان این اثر را ادامه مباحث «گریز از آزادی» دانست. در كتاب «گریز از آزادی» فروم می كوشد تا فرار انسان امروزی را از خود و آزادی خویش مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد و درباره اصول اخلاقی، هنجارها و ارزش هایی كه به درك نفس و استعدادهای نهایی انسان رهنمون است، می پردازد. فروم در كتاب «انسان برای خویشتن» به قرائتی انسان گرایانه از اندیشه های ماركسیستی روی می آورد.
شاید برخی از این كه در یك اثر روانكاوانه به مسائل اخلاقی پرداخته می شود متعجب شوند، اما اریك فروم سخت بر این عقیده پا می فشارد كه روانشناسی نه تنها باید قضاوت های اخلاقی دروغین را طرد كند، بلكه می تواند پای بست بنای هنجارهای با ارزش و عینی رفتار در نظر گرفته شود و براساس همین رویكرد، او نمی تواند مسائل اخلاقی را از بررسی های شخصیت- چه به لحاظ تئوری و چه به لحاظ تشخیص بیماری- حذف كند.
البته این عقیده فروم با گرایش متداول در روانشناسی كنونی كه بر سازگاری و هماهنگی و نه «خوبی» تأكید دارد و طرفدار نسبی گرایی اخلاقی است، متعارض است.
جداكردن روانشناسی از اصول اخلاقی روشی به نسبت جدید است. اندیشمندان بزرگ اخلاق اومانیستی قدیم- كه مبنای این كتاب بر آرای آنان استوار است- فیلسوف و روانشناسانی بودند كه عقیده داشتند درك طبع انسانی و فهم ارزش ها و هنجارهای زندگی بشر وابسته به یكدیگرند.
یونگ، روانكاو مشهور، بر این باور است كه روانشناسی و درمان روانی، با مسائل اخلاقی و فلسفی انسان وابستگی ناگسستنی دارند. ولی ضمن این كه این عقیده به خودی خود دارای اهمیت شایانی است، توجه فلسفی یونگ تنها به واكنشی برضد فروید منجر شد، نه به روانشناسی فلسفی پس از وی. از طرف دیگر فروید و مكتب وی كه با طرد احكام ارزشی غیر معقول سهم بسزایی در پیشرفت تفكر اخلاقی دارند درباره ارزش ها معتقد به نسبیت بودند، عقیده ای كه به اعتقاد اریك فروم اثر منفی هم در تكامل تئوری اخلاق و هم در پیشرفت روانشناسی داشت.
با توجه به این نظر فروم كه روانشناسی از فلسفه و اصول اخلاقی و یا جامعه شناسی و اقتصاد جدایی ناپذیر است، او در كتاب «انسان برای خویشتن» بر مسائل فلسفی و روانشناسی تأكید می گذارد.
برخی انتظار دارند كه كتاب های روانشناسی راه رسیدن به «شادكامی» یا «آرامش فكری» را نشان دهند و علاج و نسخه آن را ارائه كنند اما این كتاب محتوی چنین راهنمایی ها و توصیه هایی نیست، بلكه حاوی تئوری هایی برای روشن كردن مسأله اصول اخلاقی و روانشناسی است؛ هدف این كتاب این است كه خواننده را وادار به پرسش از خود كند نه این كه او را آرامش و تسكین بخشد.

منبع : روزنامه ایران