شکنجه علیه ترور

خودكشی از ترس مرگ، اقدام نابخردانه‌ای است كه رفتارهای اخیر امریكاییها درواقع به‌نوعی مصداق آن به شمار می‌رود. امریكاییها در چند دهه اخیر به موقعیتی رسیدند كه سوگندهای آنان دروغین تلقی ‌شد و اعتبار ملی و فرهنگی آنان رو به افول رفت. بنابراین طراحان كاخ سفید ناچار شدند برای توجیه اقدامات مداخله‌جویانه و سوداگرانه خود به‌دنبال بهانه‌ای باشند تا جایگزین خطر كمونیسم شود. آنان در ابتدا سعی‌‌كردند درخصوص خطر اسلامگرایی و به‌ویژه انقلاب اسلامی هرچه بیشتر بزرگنمایی كنند تا از این طریق مستمسكی برای دست‌یازی به نقاط مختلف دنیا بیابند؛ اما با درك مشكلات ناشی از رویارویی آشكار با دنیای اسلام و نیز باتوجه به این‌كه اكثر نقاط جهان از لحاظ فرهنگی و جغرافیایی با دنیای اسلام فاصله دارند و لذا امریكا نمی‌تواند به بهانه خطر اسلامگرایی در آن مناطق مداخله كند، مبارزه با تروریسم از نظر آنان بهترین بهانه برای توجیه خودسریهای مداخله‌جویانه در سراسر جهان تشخیص داده شد. عنوان تروریسم كه به اندازه كافی منفور و هراس‌انگیز است، به‌خوبی توانست زورگوییها و ستم‌كاریهای امریكا را پوشش دهد؛ به‌گونه‌ای كه اكنون درحالی‌كه بسیاری از افراد دستگیرشده توسط نیروهای امریكایی بدون محاكمه، سرنوشت نامعلومی دارند و مشخص نیست در چه شرایطی به سر می‌برند، بوق و كرنای ضدتروریستی امریكا گوش جهانیان را پر كرده است
درواقع باید گفت: تجربه تاریخی زندان باستیل و آلكاتراز بار دیگر در خلیج گوانتانامو تكرار می‌شود. به مقاله‌ای كه در روزنامه گاردین در سال میلادی جدید چاپ شده و این موضوع را مورد انتقاد قرار داده است توجه فرمایید.
خبر آزادی قریب‌الوقوع چهار زندانی سیاسی تبعه انگلستان از زندانهای معروف امریكا در خلیج گوانتانامو، خبر مسرت‌بخشی است اما در میان انبوه اخبار بدی كه در حوزه حقوق بشر از جانب تیم بوش شنیده می‌شود، این مورد صرفا استثنای ناچیزی به‌شمار می‌آید.
نخستین روزهای سال نو، شاهد دو مورد افشاگری تكان‌دهنده بوده است: اولین افشاگری، این بود كه دولت امریكا نه‌تنها خود را پلیسی خودخوانده در عرصه جهانی می‌داند بلكه در تلاش است تا خود را زندانبانی قدرتمند در سطح جهانی معرفی كند. امریكا قصد دارد زندانهایی را در دیگر كشورهای جهان كه از نظر ایالات‌متحده سوابق خوشایندی در زمینه حقوق بشر ندارند دایر كند تا بتواند آن دسته از بازداشت‌شدگان سیاسی را كه در هیچ‌ دادگاهی محكوم نشده‌اند، تا پایان عمر، خارج از نظارت سازمان صلیب سرخ بین‌المللی و یا هر ناظر و وكیل مستقلی به‌طور مخفیانه نگهداری كند.
چندی پیش دادستان كل آلبرتو گونزالس (Alberto Ganzales) ــ نامزد كاخ سفید برای تصدی وزارت دادگستری ــ دیدگاههایی را ابراز داشت كه در نوع خود بسیار وحشتناك هستند. گونزالس علاوه‌برآن‌كه در جلسه رای اعتماد مجلس سنا نشان داد كه شكنجه زندانیان را به‌هیچ عنوان نفی نمی‌كند، به‌عنوان مشاور كاخ سفید در چندسال گذشته، قابلیتهای هراس‌انگیز خود را در ریاست نشستهای مختلف با موضوع بررسی تكنیكهای ویژه بازجویی به نمایش گذاشته است. مطابق اظهارات سناتور ادوارد كندی (Edward Kennedi) ــ كه گونزالس تاكنون آنها را تكذیب نكرده ــ از جمله تكنیكهای پیشنهادی نشستهای تحت ریاست گونزالس برای انجام بازجوییها، تهدید به زنده‌به‌گوركردن متهمان، بستن افراد بازداشتی به تخته و به‌زیرآب‌فروبردن آنها، پیچاندن آنها در یك حوله خیس و یا تهدیدبه‌غرق‌كردن این بازداشت‌شدگان بوده است.
اردوگاه بازداشت‌شدگان خارجی امریكا در خلیج گوانتانامو از زمان تاسیس پس از واقعه یازدهم سپتامبر، به نماد اسارت، یعنی به رقیبی مخوف برای مجسمه آزادی كه در صدر تصاویر ارسالی از امریكا به جهان قرار دارد، تبدیل شده‌است.
خبر آزادی زندانیان از زندانهای امریكا، شاهد آشكاری است بر اقدامات هولناكی كه در این زندانها در جریان می‌باشد. ازاین‌رو جای تعجب ندارد كه دولت بوش درصدد یافتن اماكن دیگری برای نگهداری زندانیان برآید كه كمتر قابل دسترسی باشند تا بتوانند بازداشت‌شدگان را برای تمام عمر در آنجا زندانی كنند؛ بی‌آنكه چیزی از آنچه بر آنها می‌گذرد، فاش شود.
زندانیان گوانتانامو تاكنون در بازداشت وزارت دفاع امریكا به شمار می‌آمدند اما در برنامه جدید انتظار می‌رود اكثر بازداشت‌شدگان خارجی در اختیار سازمان سیا (CIA) قرار گیرند كه خود را كمتر در معرض نظارت دقیق كنگره قرار می‌دهد و یا اجازه بازدید را به سازمان صلیب‌سرخ می‌دهد. این بازداشتیها شامل صدها نفر از كسانی است كه در ماههای اخیر در فلوجه و سایر شهرهای عراق دستگیر شده‌اند.
طبق خبر واشنگتن‌پْست كه اخیرا آن را فاش كرد، به دولت امریكا پیشنهاد شده‌است ساخت زندانهای جدید را در افغانستان، عربستان سعودی و یمن در دستور كار خود قرار دهد. مطابق این پیشنهاد، مقامات این كشورها عهده‌دار اداره این زندانها خواهند بود و وزارت امورخارجه امریكا اجازه خواهد داشت «بر توافقات حقوق بشر در این زمینه نظارت كند.»
واقعا پیشنهاد مضحكی است؛ چراكه هدف اصلی این اقدام درواقع به‌حداقل‌رساندن نظارتها است و عوامل سازمان سیا اجازه خواهند داشت با كمك بازجویان خارجی و یا بدون آنها از بازداشتیها بازجویی به عمل آورند؛ همان‌گونه‌كه پیش از این، این كار را در زندانهای فرامرزی در پایگاه هوایی بگرام در افغانستان، در كشتیها بر روی دریا، در اردن، مصر و یا در جزیره دیگوگارسیا[ii] (Diego Garcia) انجام می‌دادند.
سیاست امریكا در سپردن بازداشتیها به زندانبانان و شكنجه‌گران سایر كشورها، یك روش شناخته‌شده است كه پیش از این تحت عنوان ‌«تسلیم‌كردن زندانیان فراری» در جریان «مبارزه علیه مواد مخدر» به‌عنوان روشی برای دستگیری سلاطین مواد مخدر در امریكای لاتین و رفع مشكل مربوط به مقاومت آنها برای محاكمه در امریكا به كار گرفته شد. حیطه شمول این روش بر اثر «جنگ علیه تروریسم» گسترش پیدا كرده است. به گفته یكی از افسران اطلاعاتی سازمان سیا به واشنگتن‌پست، «این ایده در مجموع باعث ایجاد خدشه‌ در طرح “تسلیم‌كردن زندانیان” شده و این نحوه عملكرد، نه تسلیم‌كردن زندانیان به دست قانون، بلكه نوعی آدم‌ربایی است.»
وی می‌توانست این نكته را هم اضافه كند كه اثر این آدم‌ربایی مادام‌العمر است. یكی از مقامات ارشد دولت امریكا هفته گذشته به نشریه نیویورك تایمز گفت كه سه‌چهارم از پانصدوپنجاه زندانی زندان گوانتانامو، دیگر ارزش اطلاعاتی ندارند اما نگرانی از تداوم تهدید آنها برضد امریكا‌، مانع از آزادی این افراد می‌گردد. به گفته این افسر اطلاعاتی، «اساسا قصد دولت دورنگه‌داشتن این افراد از كارزار جنگ است و متاسفانه در نبرد برضد تروریسم، همه‌جا میدان جنگ به شمار می‌آید.»
از زمان حمله به فلوجه، امریكا سیصدوبیست‌وپنج نفر غیرعراقی را بازداشت كرده‌است كه بسیاری از آنها سوری و سعودی هستند. گونزالس در پاسخ به پرسشهای كمیته قضایی مجلس سنا اعلام كرد كه وزارت دادگستری معتقد است غیرعراقیهایی كه در عراق به اسارت درآمده‌اند، تحت پوشش كنوانسیون ژنو نیستند. مطابق این كنوانسیون نمی‌توان زندانیان را از كشوری كه در آن نگهداری می‌شوند به جای دیگری منتقل كرد.
سال گذشته دونالد رامسفلد ــ وزیردفاع امریكا ــ نگهداری مخفیانه بازداشت‌شدگان را در عراق تایید كرده بود؛ به‌این‌معناكه اسامی این افراد در فهرست ارائه‌شده به صلیب‌سرخ موجود نبود و لذا این بازداشت‌شدگان فرصت دیدار و یا برخورداری از سایر حقوق را از دست دادند. اما اینك قرار است بسیاری از زندانیان بیش‌از‌پیش دور از انظار نگهداری شوند و لذا آنها را برای حبس به مكانهای نامعلومی در خارج می‌فرستند.
گونزالس گرچه در دوران نمایندگی مجلس سنا، با اظهاراتی ملایم و معتدل، شكنجه را عملی نفرت‌انگیز دانسته بود، اما به‌‌طورشفاف هیچ اطمینانی مبنی بر توقف شكنجه ارائه نداد. وی، به‌عنوان مشاور كاخ سفید، تایید كرد كه دولت ایالات‌متحده در آگوست۲۰۰۲ بیانیه‌ای را در مخالفت با شكنجه ارائه داده‌است. اما محتوای این بیانیه به‌قدری كوته‌بینانه تنظیم شده كه شكنجه را صرفا رفتاری می‌داند كه «تحت آزار و اذیت منجر به مرگ شود»؛ به‌عبارت‌دیگر اگر یك قربانی صرفا جان سالم به‌در ‌برد، به این معنی خواهد بود كه او شكنجه نشده‌است. همچنین در این بیانیه ادعا شده‌است كه عنوان شكنجه تنها زمانی مصداق خواهد داشت كه قصد از شكنجه ایجاد درد و تنبیه باشد؛ یعنی اگر درد و تنبیه عامداً و به قصد تخلیه اطلاعاتی و یا اقرار صورت گیرد، این اقدام شكنجه محسوب نخواهد شد. بااستفاده از این تعریف بسیار محدودنگر نسبت به اقداماتی كه پیش از این ممنوع اعلام شده بود، مقامات امریكایی به‌‌صورت‌سیستماتیك اقداماتی غیرانسانی را در مورد زندانیان به‌كار می‌برند كه بسیار فراتر از آن چیزی است كه در تصاویر مفتضح ارائه‌شده از زندان ابوغریب معلوم گردید؛ درحالی‌كه پیش از آن دولت امریكا مدعی بود آنچه در این زندان می‌گذرد به حد شكنجه نمی‌رسد.
چند روز پیش از استماع نظرات سناتور گونزالس، وزارت دادگستری با عجله بیانیه مذكور را بازنویسی كرد تا انواع بیشتری از روشهای رفتار با زندانیان را در زمره اعمال شكنجه‌گرانه محسوب و به تبع آن ممنوع اعلام كند. اما در جلسه استماع نظرات گونزالس، وی به این پرسش كه آیا از نظر او نیروهای امریكایی و بازجوها قانونا و تحت هر شرایطی می‌توانند مرتكب شكنجه شوند، به‌طور مشخص و روشن پاسخ منفی نداد.
یكی از افتخارات جلسه استماع، حضور داگلاس جانسون (Douglas Johnson) مدیر مركز قربانیان شكنجه بود. داگلاس درخصوص بیانیه مذكور این انتقاد را وارد كرد كه توضیح شفافی درباره معیارهای مناسب بازجویی و حبس ارائه نمی‌دهد. وی همچنین به این نكته اشاره كرد كه با اعمال شكنجه، اطلاعات موثق استخراج نخواهد شد و این مساله گمراهی عاملان شكنجه را در پی خواهد داشت. او گفت: شكنجه روانی اثرات تخریبی بیشتری نسبت به شكنجه فیزیكی دارد. مصاحبه با قربانیان نشان می‌دهد كه افسردگی و كابوسهای متناوب كه چند دهه بعد گریبانگیر قربانی می‌شود اغلب از اعمالی چون شناوركردن قربانی در آب درحالی‌كه بر تخته‌ای شناور بسته شده و یا از سناریوهایی كه با هدف تحقیر قربانی صورت می‌گیرد ناشی می‌شود كه اثراتی به‌مراتب‌مخرب‌تر از بد رفتاریهای فیزیكی دارد.
درنتیجه انتظار نمی‌رود كه ذكر این نكات، فرد موردنظر بوش جهت احراز سمت عالیترین مقام قضایی را متاثر سازد و یا باعث شود كه مجلس سنای امریكا در واشنگتن از تایید وی برای تصدی این مقام خودداری كند. لذا باید به مبارزه جدید بوش بر ضد ترور در سال۲۰۰۵ خوشامد گفت!

جاناتان استیل
ترجمه: علی‌ گل‌محمدی
پی‌نوشت‌ها
[i]ــ این نوشتار ترجمه مقاله‌ای است تحت عنوان New War on Terror از جاناتان استیل (Jonathan Steele) در گاردین (Guardian)، پانزدهم ژانویه ۲۰۰۵
[ii]ــ جزیره‌ای در اقیانوس هند متعلق به انگلستان (م.)

منبع : ماهنامه زمانه