روغن‌هایی که قلب را به درد می آورند

در حال حاضر اولین علت مرگ و میر در كشور را بیماریهای قلبی- عروقی تشكیل می دهد كه متاسفانه در حدود ۳۵ تا ۴۵ درصد از مرگ و میر های كل جامعه را شامل می شود. این در حالی است كه تعداد زیادی از بیماران قلبی در ضعف و نا امیدی بقیه زندگی را سپری می نمایند. گفته می شود ۷۰ درصد از بیمارانی كه دچار سكته قلبی شده اند هرگز بهبودی كامل پیدا نكرده و در ناتوانی زندگی می كنند. از سوی دیگر نتایج درمانی در این بیماران چندان رضایت بخش نیست. بطوری كه عمل جراحی بای پاس كرونر كه با صرف هزینه هنگفتی انجام پذیر است، در بسیاری از بیماران فقط جنبه تسكینی دارد؟
● چاره چیست؟
▪ پیشگیری :
اولاٌ پیشگیری بسیار موثر است به شرطی كه در كل جامعه و از ابتدای زندگی به آن پرداخته شود پیشگیری را به چهار قسمت تقسیم نموده اند:
۱ ) ابتدایی(Primordial)
۲ ) اولیه(Primary)
۳) ثانویه(Secondary)‌
۴ ) ثالثیه(Tertiary)
در نوع ابتدایی كه اصولاٌ باید همه جامعه را اعم از كودك و بزرگسال شامل شود ، راههایی بكار می رود كه از بروز عوامل خطرساز جلوگیری شود (مثلاً مانع از چاقی شده یا مانع از بالا رفتن چربی خون، فشار خون، .... شود.) در نوع پیشگیری اولیه عوامل خطر ساز موجود در افراد ( یعنی عواملی كه حداقل خطر بروز بیماری را دو برابر می نمایند) را كنترل می نماید ( مثلاٌ چاقی، فشار خون موجود كنترل می شود.) در نوع ثانویه، بیماری ایجاد شده درمان و كنترل می شود و در نوع چهارم پس از بیماری یا انجام عمل جراحی ، بازتوانی صورت می گیرد.
عوامل خطرساز در بیماریهای قلبی - عروقی شناخته شده بوده و شامل مصرف سیگار ، فشار خون بالا، كلسترول بالا، تغذیه ناصحیح ، فعالیت نكردن (ورزش نكردن)، چاقی ( بخصوص چاقی شكم) ، استرس و ..... می باشند. طبق توصیه انجمن قلب امریكا كه انجمنی علمی و معتبر است، فقط تغذیه و فعالیت مناسب موجب كنترل شش عامل از عوامل فوق می گردد. هر كدام از این عوامل لازم است در جای خود مورد بحث قرار گیرند و هر یك دارای اهمیت خود می باشند. اما بعنوان یك جراح قلب كه هر روز صحنه های غم انگیز گرفتگی عروق كرونر را زیر تیغ جراحی تجربه می نمایم. و انسان های مضطرب ، نگران و دردمندی را در اتاق عمل ملاقات می كنم اگر از من سئوال شود باید به چه چیزی بیشتر ا.ولویت داد، ضمن تاكید مجدد به همه موارد فوق مشكل كنونی جامعه را موضوع تغذیه ناسالم و در راس آن به مصرف روغن نباتی جامد می دانم. روغن نباتی جامد در اصل روغن مایع بوده كه بمنظور پایدار نمودن و افزایش مقاومت آن در برابر حرارت، هیدروژنه می شود. اما این پدیده كه به صورت ناقص صورت می گیرد موجب بروز یك تغییر فیزیكی در اسیدهای چرب آن شده و لذا ایزومرهای " سیس" تبدیل به "ترانس" می شود. امروزه مشخص شده است كه یكی از عوامل خطرناك در بروز بیماریهای قلبی- عروقی (آترواسكلروز) مصرف همین اسیدهای چرب ترانس می باشد.
طبق توصیه انجمن دارو - غذای، آمریكا حداكثر میزان مجاز مصرف این اسید چرب ۲ درصد می باشد. اگر این میزان به ۴ درصد برسد، بیمارهای قلبی- عروقی به مقدار ۲۵ تا ۴۰ درصد افزایش می یابد. براساس گزارشی از دپارتمان تغذیه و اپیدمیولوژی دانشگاه هاروارد شواهدی نشان دهنده این است كه "مصرف اسیدهای چرب ترانس در دهه های اخیر در بروز اپیدمی بیماریهای عروق كرونر در قرن بیستم نقش اساسی دارد."
توجه فرمایید كه از اپیدمی نامبرده شده است. مطالعات زیادی در كرمانشاه توسط همكاران پیرامون میزان اسیدهای چرب ترانس در روغن های نباتی جامد و كره های نباتی انجام شده است. این مطالعات نشان داده است كه بطور متوسط ۳۵ تا ۴۰ درصد از روغن های جامد نباتی و بیش از ۲۰ درصد از كره های نباتی را اسیدهای چرب ترانس تشكیل می دهد. از طرفی دیگر اصولاٌ باید مجموعه اسیدهای چرب ترانس و چربی های اشباع در هر روغنی كمتر از ۳۰ درصد باشد. در حالی كه در روغن های جامد نباتی ایران مجموعه اسیدهای چرب ترانس و چربی اشباع شده بطور متوسط ۶۰ تا ۷۰ درصد می باشد. به عبارتی دیگر ۶۰ تا ۷۰ درصد از وزن روغن های نباتی را عوامل مخرب و ایجاد كننده بیماری قلبی تشكیل می دهد.
حال سئوال این است، چرا این معضل بزرگ مورد توجه جدی قرار نمی گیرد؟ متاسفانه مردم تمایل زیادی به مصرف روغن های جامد و استفاده از غذاهای سرخ كرده دارند كه نیاز به اطلاع رسانی جامع دارد. اما برخی از كارخانجات داخلی موفق شده اند روغن نیمه جامدی با اسید چرب تراس كمتر از ۲ درصد تولید نمایند.
آیا زمان آن نرسیده است كه مسئولین محترم وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكی ، وزارتخانه های ذیربط و موسسه استاندارد به این مشكل اساسی به عنوان یك اولویت درجه یك بپردازند؟
در كشورهای اروپایی بحث و سروصداهای بسیار زیادی پیرامون مصرف خطرناك روغن های با ۴ درصد اسیدهای چرب ترانس در مجامع علمی مطرح شده است و امروزه مشكل جدی تغذیه ای آنها مصرف چیپس، پفك و برخی از غذاهای آماده است كه با چربی های ترانس نباتی حاوی اسیدهای چرب ترانس (۴ درصد) طبخ می شوند. اما متاسفانه در كشور ما سالیانه یك میلیون و دویست هزار تن روغن نباتی جامد مصرف می شود كه ۷۰ درصد آن مخرب می باشد. آیا این امر نگران كننده نیست؟ اینجانب به عنوان یك پزشك نگرانی عمیق خود را از این موضوع حیاتی اعلام می نمایم و از آنجایی كه در حال حاضر بیشترین جمعیت ایران را افراد حدود ۲۴ - ۲۵ ساله تشكیل می دهد، بیم آن میرود كه در آینده ای نه چندان دور فاجعه ای رخ دهد كه بخش های بستری ، CCU ها و اتاقهای عمل جراحی قلب جوابگوی این بحران نباشد. ضمن اینكه حفظ سلامت آحاد مردم یك وظیفه شرعی - اخلاقی و ملی می باشد. و همت همگان برای حل این مشكل از ضروریات است. لذا اینجانب پیشنهادات خود را به شرح زیر اعلام می نمایم :
۱ ) همه مردم نسبت به بیماریهای قلبی -عروقی و انجام اقدامات پیشگیرانه از دوران كودكی حساس باشند. ( از امروز شروع نمایند.)
۲) موضوع تولید روغن نباتی جامد و اصلاح میزان اسیدهای چرب ترانس در آن ( به عنوان یك ماده خطرناك در بروز بیماریهای قلبی) در دستور كار وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكی و سایر ارگانهای ذیربط قرار گیرد. و ظرف یك زمان بندی حداكثر یكساله برای همیشه آنرا حل نمایند.
۳ ) مردم شریف ما از همین امروز ( تا زمانی كه این اصلاح صورت نگیرد) از مصرف روغن های نباتی جامد جداً پرهیز نموده، در عوض نصف روغن مصرفی خود را از روغن های حاوی كانولا (كلزا) و زیتون انتخاب كنند، ۳۰ درصد از روغن مصرفی خود را از روغنهای مایع دیگری مثل روغن آفتابگردان- سویا- ذرت ، ... ۲۰درصد باقیمانده نیز می تواند از روغن حیوانی استفاده كنند.( هر چند توصیه اكید به مصرف كم روغن بوده و لازم است به سالم بودن روغن های مایع نیز توجه شود. )
۴ ) فعالیت ورزشی به صورت روزانه ( پیاده روی تند- دویدن آرام- دوچرخه سواری و .......) به مدت حداقل ۴۰-۳۰ دقیقه جزو برنامه های عمومی جامعه بوده و توجه به ورزش همگانی و ایجاد رابطه و تعامل بین ورزش و سلامتی مورد نظر مسئولین محترم صدا و سیما و سازمان تربیت بدنی قرا گیرد. ( چه سهمی از برنامه های صدا و سیما صرف ترویج ورزش همگانی می شود؟ ضمن اینكه ما معتقدیم كه ورزش های قهرمانی خود بخشی از ورزشهای همگانی می باشند.)
۵ ) اصلاح تغذیه ( مصرف سبزیجات و میوجات -مصرف ماهی - عدم مصرف غذاهای سرخ كرده و كاهش در مصرف چربی و نمك و .....)، ترك سیگار - كنترل فشار خون- كنترل وزن- كنترل چربی خون - شاد بودن ! ایجاد كلینیك های پیشگیری و .... امری حیاتی است.
۶) از مصرف شیرینی های چرب كه با روغنی با كیفیت پایین تر از روغن نباتی تهیه می شود جداً خودداری نموده و در میهمانی ها به جای آن از میوه استفاده شود.
۷ ) همه افراد بالاتر از ۲۰ سال ) بخصوص آنانی كه دارای عوامل خطرساز می باشند) به موضوع فشار خون توجه نمایند، زیرا این بیماری فاقد علامت بوده و به همه همكاران محترم نیز توصیه می نمایم كه در هر بیماری، در هنگام معاینه هر بیماری فشار خون وی را اندازه گیری، درمان و پیگیری فرمایند.

دكتر معصومعلی معصومی
دانشیار جراحی قلب و رئیس انجمن پیشگیری از بیماریهای قلبی كرمانشاه

منبع : روزنامه سلامت