در چه مواردی زن حق فسخ پیوند زناشویی را دارد؟

برای این كه دو انسان مجذوب و مكمل یكدیگر شوند و بتوانند با تفاهم و توافق و همفكری و همدردی، عمری را در كنار یكدیگر بگذرانند و برای خود و فرزندان، اسباب سعادت و سلامت فراهم سازند، شرط اصلی و اساسی، علاقه و دلبستگی آنها به یكدیگر است.
شرط علاقه و دلبستگی آنها به یكدیگر این است كه در هیچ یك از طرفین، عللی كه موجب نفرت و عدم اتحاد می شود، وجود نداشته باشد. در اسلام سعی بر این است كه انتخاب از روی بینش و آگاهی باشد و پیوندی مستحكم میان دو عضو اصلی خانواده پدید آید و آنها بتوانند تمام عمر را در كنار یكدیگر به خوشی و شادكامی بگذرانند و تا آن جا كه ممكن است، ایدآل و مطلوب یكدیگر باشند.پاره ای از نقایص و عیوب هستند كه اگر قبل از ازدواج از چشم زن یا شوهر مخفی مانند و بعد آشكار شوند، به آنها حق فسخ ازدواج می دهند و نیازی به طلاق و تشریفات آن نیست.
حتی بعضی از عیوب و پدیده ها هستند كه بعد از ازدواج و در نیمه راه زندگی نیز به زوجین حق فسخ می دهد، تا آنها ناچار نباشند همسری را كه اكنون حالت ایدآل بودن و سنخیت خود را از دست داده، تا آخر عمر تحمل كنند.
● عیوب موجب حق فسخ.
عیوبی كه به آنها حق فسخ می دهد، بر دو دسته اند: بعضی از آنها مختص زن یا شوهر و بعضی مشترك است.
عیب مشترك، دیوانگی است. مقصود از دیوانگی، فساد و آشفتگی عقل در جمیع اوقات یا بعض اوقات است.
اگر بعد از عقد زناشویی بر یكی از زوجین معلوم شود كه دیگری دیوانه بود، حق فسخ دارد.
همچنین اگر بعد از عقد و حتی بعد از آمیزش، مرد دیوانه شود، زن می تواند ازدواج را فسخ كند، ولی اگر زن بعد از آمیزش دیوانه شود، مرد حق فسخ ندارد. در مورد این كه اگر زن بعد از عقد و قبل از آمیزش، دیوانه شود، تردید كرده اند كه آیا مرد حق فسخ دارد، یا ندارددر این مورد هم گفته اند: حق فسخ ندارد، زیرا اصل، لزوم عقد است و به علاوه در صحیح ابوعبیده‏، حق فسخ را در مورد مرد مشروط به این ساخته است كه زن تدلیس كرده باشد و چون قبل از عقد، زن از لحاظ عقلی سالم بوده و حالت جنون بعداً عارض شده و زن مرتكب تدلیس و نیرنگ نشده است، مرد حق فسخ ندارد، اعم از این كه آمیزش شده یإ نشده باشد.
اما عیوب مخصوص مرد، عبارتند از: خصی بودن و عنین بودن ومقطوع بودن آلت تناسلی.
این گونه عیوب، اگر مربوط به قبل از عقد زناشویی باشد و بعد معلوم شود، موجب حق فسخ می شود و زن در صورتی كه بخواهد می تواند عقد را به هم بزند ولی اگر بعد از عقد باشد، دلیلی بر این كه بتواند عقد را به هم بزند نداریم، مگر در مورد عنین بودن كه اگر بعد از عقد پیدا شود و مرد با همسر خود نیامیخته باشد و قدرت آمیزش با هیچ زنی را نداشته باشد، زن حق فسخ دارد.
اما عیوب مخصوص زن، عبارتند از: خوره، پیسی، كوری، زمین گیری، قرن و افضا.
لنگی زن را نیز جزءِ عیوب شمرده اند، زیرا امام صادق (ع)در مورد زنی كه كور یا پیس یالنگ است فرمود:.
تُرَدُّ عَلی وَلِیّها، وَیَكُونُ المَهْرُ عَلی وَلِیّها، وَإنْ كانَ بِها زَمانَهٔ لایَراها الرجالُ اُجیزَ شَهِادَهُٔ النِّساءِ عَلَیْهِا؛(۱).
چنین زنی به ولیّ خود برگردانده می شود و مهر بر عهده ولی اوست و اگر گرفتار زمین گیری ای باشد كه مردها نبینند، اجازه داده می شود كه زن ها بر او شهادت دهند.
این عیوب، در صورتی به مرد حق فسخ می دهند كه قبل از عقد باشند و مرد عالم به آنها نباشد، اما اگر بعد از عقد پیدا شوند، یا قبل از عقد موجود بوده و مرد به آنها علم داشته است، موجب فسخ نیستند.
نكته ای كه باید حتماً مورد توجه باشد، این است كه: حق فسخ، فوری است؛ یعنی به مجردی كه زن یا مرد متوجه عیب دیگری شد باید فسخ كند و اگر با علم به عیب، فسخ را به تأخیر اندازد، حق فسخش ساقط می شود.
اما اگر جاهل به حق فسخ یا جاهل به فوریت آن باشد، چطور.
ز آن جا كه حق فسخ به خاطر این است كه هیچ یك از زن و مرد، به خاطر معیوب بودن دیگری گرفتار ضرر و زیان نشوند و بتوانند شریكی مطلوب و ایدآل برای زندگی خود به دست آورند، لازم است حق آنها در صورت جهل به این كه می توانند فسخ كنند یا جهل آنها به این كه باید فوراً فسخ كنند، محفوظ بماند تا از رهگذر جهل، نیز گرفتار ضرر و زیان نشوند و بنابراین، آنها به سبب جهل، معذورند و به اصطلاح: جهل، در این جا عذر است.
كفر و ارتداد و تغییر دین.
● نظر فقها درمورد کفر و ارتداد:
اگر زن و شوهری از لحاظ دینی با یكدیگر اختلاف پیدا كردند و یكی از آنها تغییر دین داد، مطابق توضیحاتی كه خواهیم داد، ازدواج آنها فسخ می شود و نیازی به طلاق ندارند.
۱) اگر شوهر زنی كه اهل كتاب است، مسلمان شود، ازدواج آنها به قوت خود باقی است و اگر زنی كه شوهرش اهل كتاب است، مسلمان شود، در صورتی كه قبل از آمیزش باشد، ازدواج آنها فسخ می شود و در صورتی كه بعد از آمیزش باشد، باید تا انقضای عده صبر كنند، اگر در این مدت، شوهر نیز مسلمان شود، پیوند زناشویی آنها باقی می ماند و اگر مسلمان نشود، زن و شوهر از یكدیگر جدا می شوند.
۲) اگر مرد مسلمانی مرتد شود؛ یعنی از دین اسلام خارج گردد، در صورتی كه بر فطرت اسلامی تولد شده باشد، همسرش - چه مدخوله باشد و چه مدخوله نباشد - از او جدا می شود؛ اما اگر سابقه كفر دارد؛ یعنی در خانواده غیر مسلمان به دنیا آمده است، همسرش تا انقضای عده صبر می كند، اگر در این مدت، شوهر به اسلام برگشت، ازدواج آنها فسخ نمی شود و اگر برنگشت، فسخ می شود.
زن نیز اگر از اسلام خارج شود، در صورت اول، ازدواج فسخ می شود و در صورت دوم، تا انقضای مدت عده صبر می كنند، اگر به اسلام برگشت، ازدواج آنها باقی است و اگر برنگشت، ازدواج آنها فسخ می شود.(۲).
۳) اگر مردی مسلمان بشود و همسر او بت پرست باشد، تا انقضای عده صبر می كند، اگر زن مسلمان شد، ازدواج آنها باقی است و اگر تا انقضای عده، زن مسلمان نشد، ازدواج آنها فسخ می شود.
البته در دو صورت اخیر اگر آمیزش صورت نگرفته باشد، به صرف این كه یكی از آنها دین خود را تغییر دهد، از یكدیگر جدا می شوند و فسخ متحقق می شود، زیرا در این فرض عده ای وجود ندارد كه بخواهند تا انقضای عده صبر كنند.
۴) عده ای كه در این موارد گفته می شود، یا عده طلاق یا عده وفات است. در صورتی كه مرد مرتد شود و سابقه كفر نداشته باشد، همسر او باید عده وفات (چهارماه و ده روز) نگاه دارد و در بقیه موارد، عده ای كه زن نگاه می دارد، عده طلاق (سه ماه یا سه طهر) است.(۳).
۵) زن و مرد مسلمان، اگر یكی از آنها شیعه و دیگری سنی باشد، می توانند با یكدیگر ازدواج كنند و اگر بعد از ازدواج ، یكی از آنها مذهب خود را به تشیع و یا تسنن تغییر دهد، موجب فسخ نكاح نمی شود؛ اما نكته قابل ذكر این است كه ازدواج با زن یا مرد به اصطلاح مسلمانی كه عداوت خود را نسبت به اهل بیت پیامبره آشكار می سازد، یا احیاناً درباره اهل بیت، غلو می كند و آنان را از مقام امامت بالاتر می برد و دارای مقام پیامبری یا الوهیت می داند، جایز نیست و اگر زن یا شوهر مسلمانی در دوره زناشویی به عداوت یا غلو روی آورد، همان حكم مرتد را پیدا می كند و باید مطابق احكامی كه در صورت های قبل بیان كردیم، عمل شود.
در خاتمه یادآور می شویم كه آنچه راجع به فسخ نكاح در زمینه عیوب و تدلیس و تغییر دین گفتیم، به این خاطر بود كه معلوم شود در این گونه موارد، نیازی به طلاق نیست و فسخ، احكام طلاق را ندارد. بنابراین، رعایت شرایط طلاق نمی شود؛ تنها چیزی كه باید به آن توجه داشته باشیم این است كه اگر فسخ نكاح، قبل از آمیزش باشد، نیاز به نگاه داشتن عده نیست و اگر بعد از دخول باشد، باید عده طلاق نگاه دارند، مگر این كه مرد مرتد فطری بشود، كه در این صورت، زن عده وفات نگاه می دارد .

پی نوشتها : كتاب خانواده در قرآن، ص ۳۶۵ (نویسنده: دكتر احمد بهشتی )
دایوش نظری افشار

منبع : قوه قضائیه