ارزش غذایی روتیفرها و کاربرد آن بعنوان یک غذای زنده

برای تقریباً ۴ دهه روتیفرها بعنوان غذای زنده ، جهت کشت و پرورش لارو ماهیان دریائی استفاده شده است . تهیه قابل اطمینان ، در دسترس بودن روتیفر به عنوان یک منبع مغذی جهت رشد و نمو و کشت ماهیان باله دار دریائی ، راز ادامه و گسترش استفاده از آن در سراسر جهان است .
امروزه گونه های مهم ماهیان با استفاده از روتیفرها در مراحل مختلف رشد و نموی بکار گرفته می شوند ، مانند : Mullet ، Yellow tail ، Asion sea bass . . . و همچنین برای کشت و پرورش میگوهای پنئیده و خرچنگ استفاده می شود ( Samocha ۱۹۸۹ ) .
روتیفرها بعنوان کپسول های زنده نیز نامیده می شوند که مواد مورد نیاز لاروهای دریایی را فراهم
می سازند .
به لحاظ سایز کوچک دهانی لاروها ، روتیفر بعنوان یک انتخاب مناسب همواره مورد نظر است .
ارزش غذایی روتیفر به میزان وزن خشک ، ارزش انرژیک و کالریک و ترکیبات شیمیایی آن وابسته است ( Lubzens ۸۹ ) . تخمها آمیکتیک و همچنین لوریکای ( پوشش زرهٔ آنها ) روتیفرها توسط لارو ماهی در مرحله قبل از توسعه یافتگی ، هضم نمی شود .
پویایی و تحرک ، پروسه های فیزیولوژیک برای مثال : گرسنگی و سیری ، تولید مثل می توانند بر روی ترکیبات شیمیایی روتیفرها مؤثر باشد ( Olsen ۱۹۹۹ ) .
تعداد روتیفرهای مصرف شده توسط لارو ماهی تعیین کننده کیفیت غذای دریافت شده به رودهٔ آنها
می باشد . در دریای سرخ ، تعداد روتیفرهای مصرف شده بطور روزانه ، با سایز و اندازه و سن لاروها افزایش پیدا می کند .
از ۵۵ – ۷۲ عدد روتیفر در هر لاروی با ۳.۹ میلی متر طول تا ۴۷۰۰ عدد در لاروی با طول ۱۱.۴ میلی متر ( Fukusho ۱۹۸۹ ) .
اختلاف بزرگی در اندازهٔ گونهٔ B.plicatilis و B.rotundiformis و تغییرات جمعیتی درون هر گونه وجود دارد و این بر روی کیفیت ارزش غذایی و مصرف آنها بوسیله لارو ماهی مؤثر است . بعلاوه تغییراتی در اندازهٔ آنها در حین چرخهٔ زیستی از زمان هچنیگ تخمهای آمیکتیک تا رسیدن به مرحله بلوغ جنسی ایجاد می شود . همچنین اندازه آنها بسته به شرایط پرورش برای مثال : شوری ، درجه حرارت یا رژیم غذایی متغیر است (Snell & Carillo ۱۹۸۴ ) .
● وزن خشک و ارزش انرژیک روتیفر
وزن خشک روتیفر به سایز و اندازه و مقادیر مواد مغذیشان وابسته است . وزن تقریبی B.plicatilis تقریباً ng ۶۰۰ – ۸۰۰ است و سه تا ۴ برابر از ( ۲۰۰ ng ) B.rotundiformis سنگین تر است.
ارزش کلریک آنها به نوع جیره غذایی آنها بستگی دارد و دامنهٔ آن از ۱۰-۳ cal × ۱.۳۴ به ازای
هر روتیفر تغذیه شده با مخمر نانوایی و پس از مدت ۶ ساعت غنی سازی با جیرهٔ فرموله شده به
۱۰-۳ × ۲.۰۰ افزایش پیدا می کند .
● ترکیبات بیوشیمیایی در روتیفرها
الف) پروتئین و هیدرات کربن
دامنه مقدار پروتئین روتیفر از ۲۸ تا ۶۸% و مقدار لیپید از ۹ تا ۲۸% از وزن خشک آنها شامل می شود ( Olsen ۱۹۹۹ ) . دامنه مقدار هیدرات کربن از ۱۰.۵ تا ۲۷% وزن خشک می باشد و ترکیبات آن عبارتند از ۶۱ – ۸۰% گلوکز ( بعنوان گلیکوژن ) ، ۹ – ۱۸% ریبوز و ۰.۸ – ۷.۰ گالاکتوز ، Mannose ، Deoxyglucose ، Fucose ، ( Nagata & Why te ۱۹۹۲ ) Xylose .
مقدار جیره غذایی بر روی میزان و سرعت تکثیر روتیفرها و همچنین بر روی میزان پروتئین ، لیپید و هیدرات کربن آنها مؤثر است . مقدار پروتئین هر روتیفر را بطور انفرادی می توان از طریق جیره غذایی تا ۶۰ – ۸۰% افزایش داد .
ب) ترکیبات چربی
معمولاً بین ۹ تا ۲۸% از وزن خشک روتیفرا را چربی تشکیل می دهد و واضح است که بیشترین اثر را بر روی رشد و بقای لارو ماهیان دریائی دارد . در حدود ۳۴ – ۴۳% از چربیهای روتیفرها از فسفولیپیدها و ۲۰ – ۵۵% Triacylglycerols و مقادیر اندکی هم از Monoacylgly cerols ، Diacylgly cerols ، Sterols ، Sterolesters و اسیدهای چرب آزاد هستند .
فسفولیپیدها و تری اسیگلیسرول روتیفرها با مقادیر اسید چرب آن یکسان است . اما می توان اثر چربیها را با اضافه کردن در جیره غذایی روتیفرها ، بسیار مؤثر و بیشتر کرد .
اسید ( EPA ) Eicosapentaenoic و اسید ( Docosahexaenoic ) ( DHA ) – ( ۲۲ : ۶ n-۳ و ۲۰ : ۵ n-۳ ) بعنوان اسیدهای چرب ضروری برای بقاء و رشد لاروهای ماهیان دریائی شناخته شده است . ( Fujita ۷۹ – Watana be ۸۳ ) .
بطور معمول مقادیر زیاد EPA و DHA در فسفولیپیدهای سلول های غشایی ماهیان دریایی دیده
می شود ، بدلیل آنکه آنها قادر به سنتز و ساخت شان از اسیدلینولئیک نیستند ( ۱۸ : ۳ n-۳ ) . این اسیدها از اجزای اصلی و ضروری جیره های غذایی است .
بویژه DHA در غلظت های زیاد ، در غشاهای عصبی و بینائی وجود دارد و عدم مقادیر کافی آن در رژیم غذایی لاروها ممکن است پیامدهای ناخوشایندی را در دامنه وسیعی از مراحل فیزیولوژیک و رفتاری آنها در پی داشته باشد و سرانجام سبب تخریب پیگمانت ها می شود و شدت بینائی در نور کم پائین می آید که در نتیجه باعث کاهش توانایی شکار در آنها می شود و متعاقب آن هم کاهش رشد لاروهاست و تخریب سیستم غدد عصبی را نیز بدنبال دارد ( Bell et al ۹۵ ; sargeant et al ۹۷ ) .
بطور مشابه ، ماهیان قابلیت محدودی در تبدیل اسیدلینولئیک ( ۱۸ : ۲ n-۶ ) به n-۶ HUFA دارند ، که شامل اسید آراشیدونیک ( ARA , ۲۰ : ۴ n-۶ ) که در سال های اخیر به منفعت و سودمندی آن توجه خاص شده است ( Sargent ۹۹ ) . و همچنین اکنون بعنوان یک اسید چرب ضروری در نظر گرفته می شود و مشخص شده است که تحمل استرس را در لارو ماهیان بهبود می دهد
( Kovenetal ۲۰۰۱ ) .
ARA از اجزای اصلی تشکیل دهنده اسید چرب Eicosanoids است که به ترکیبات فعال بیولوژیک مانند پروستوگلاندین ها ، Thromboxanes و Leukotrienes تبدیل می شود و یا می تواند در پاسخ به تحریکات هورمونی ایفاء نقش کند . مدارک بدست آمده اهمیت تهیه یک ترکیب مطلوب از EPA ، DHA ، ARA در جیره غذایی لارو ماهیان دریایی را نشان می دهد .
بعلاوه فسفولیپیدها به عنوان حامل ، نسبت به Triacylglycerols برای حمل اسیدهای چرب غیر اشباع ( PUFA ) ترجیح داده می شود . این احتمالاً با محدودیت توانایی لاروماهیان در ساخت و ساز فسفولیپیدها مرتبط است .
مطلوب ترین نسبت برای DHA : EPA : ARA ، ۱.۸ : ۱ : ۰.۱۲ برای ماهی Turbot پیشنهاد شده است ( Sargent ۱۹۹۹ ) و ازدیاد ARA نیز ممکن است به سبب از بین رفتن اثرات آن شود ( Bessonart ۱۹۹۹ ) .
بخوبی مشخص شده است که می توان روتیفرا را براحتی بر روی مخمر پرورش داد . روتیفر پرورش داده شده بدین طریق حاوی ماده مغذی کافی ، جهت تغذیه لارو ماهیان دریایی نیست و همچنین آنها را از مقادیر مناسب ، DHA ، EPA یا ARA برخوردار نیستند . روتیفرا باید با این اسیدهای چرب غنی شوند . روش های غنی سازی شامل تغذیه روتیفرا یا جلبک ، امولسیون چربی ، ذرات میکروبی یا
میکرو کپسول هایی که شامل چربی ، پروتئین و یا هیدرات کربن هستند ( Sargent ۹۷ ) .
کمیت یا کیفیت مقادیر چربی روتیفرها بوسیله کم یا زیاد کردن طول مدت غنی سازی با امولسیون محتوی چربی رژیم غذایی مختلف را می توان تغییر داد .
روغن ماهیان تجاری محتوی تری اسیل گلیسرول هایی هستند که سرشار از DHA یا EPA اند . محتویات آنها بسته به گونه های ماهیان متغییر است . اما معمولاً در ARA فقیر می باشند . این روغن را می توان اغلب به رژیم غذایی روتیفرها اضافه نمود . چربیها را می توان بوسیله تغذیه روتیفرها با
جلبک ها القاء کرد .
برای مثال : EPA ، غنی شده با Nonnochloropsis و DHA غنی شده بسیار مناسبی مورد استفاده روتیفرا قرار گیرد ( Nichols et al ۱۹۹۶ ) . از دیگر منبع غنی ساز چربیها در آبهای شیرین جلبک Chlore lla است ( Hayashi ۲۰۰۱ ) .
ترکیبات چربی روتیفرا معمولاً کمتر از سایر میکروارگانیزم ها بعنوان غذای زنده است . روتیفرها بیشتر از DHA در کشت و تکثیر بهره می برند ، مصرف چربیها وابسته به میزان درجه حرارت متغییر
است . تجمع و ذخیره سازی چربیها در دمای oc ۱۰ سه یا پنج مرتبه بیشتر از دمای oc ۲۵ است
( Lubzens ۹۵ ) .
از نتایج بدست آمده مشخص می شود که اگر این روش در درجه حرارت پایین انجام شود . سطوح بالای غنی سازی بدست خواهد آمد که البته به نژاد و گونه روتیفرا هم مرتبط است .

محمد انتظامی
عباس سرخوش – عضو هیأت علمی گروه شیلات
Reference
- Lubzen , E . , Tandler/A . ( ۱۹۸۹ ) Rotifers as food in aqua culture .
Hydrobiologia . ۱۸۶۱/۱۸۷/۳۸۷ – ۴۰۰ .
- Olsen , Y . , Reitan , K . I . ( ۱۹۹۹ ) Depedance of temperature on loss rates of rotifers , lipids and w۳ fatty acids in starved Brachionus plicatilis culture .
- سرخوش ، عباس . ( ۱۳۸۰ ) کشت و شناسائی روتیفرها . جزوه درسی – آزمایشگاهی .
[e-mail]