اشتباه پشت اشتباه (تغییر شماره تلفن‌های ثابت شهروندان تهرانی)

بحث تغییر شماره‌های تلفن در كشور ما بحثی است كه به تدریج برای مردم ما طبیعی شده است، اما به جرات می‌توان ادعا كرد كه چنین تغییراتی، در هیچ كجای دنیا اتفاق نیافتاده است و نخواهد افتاد!
آینده‌نگری در اجرای طرح‌های بزرگ، و برآورد اندازه پروژه، یكی از ابتدایی‌ترین پیش‌نیازهای طراحی اولیه است كه ظاهراً در ایران و بخصوص بدنه شركت مخابرات ایران جایی ندارد، و متاسفانه تمام هزینه این اشباهات را باید مردم پرداخت كنند و تاكنون هیچ مقام مسئولی دررابطه با این تغییرات (كه با اندكی آینده‌نگری قابل پیشگیری بود) پاسخی نداده است.این نوشتار، نگاهی است به چرایی شكل‌گیری طرح ۸ رقمی شدن شماره تلفن‌های ثابت تهران، كه به بررسی تغییرات شماره تلفن‌های كشور در دو دهه اخیر می پردازد.
از اوایل دهه ۷۰ ، گسترش بی‌سابقه شبكه مخابراتی كشور، شركت مخابرات را مجبور به تغییر در تعداد ارقام شماره تلفن‌های واگذار شده نمود. پیش از این در شهرهای بزرگ مانند تهران، شماره تلفن‌ها اكثرا ۶ رقمی بود( پیش‌شماره كه با این نوع شماره‌گذاری تنها امكان سرویس دهی به ۸۰۰ هزار مشترك را داشت) در شهرهای كوچك‌تر بعضا شماره‌های واگذار شده، ۴ رقمی بود كه در این صورت تنها امكان سرویس دهی به ۷۰۰۰ مشترك در این گونه شهرها امكان‌پذیر می‌شد. در كل، سیستم شماره‌گذاری تلفن در ایران پیش از دهه ۷۰ به این شكل بود.اما همانطور كه گفته شد، در اوائل دهه ۷۰ ، مدیران مخابرات به این نتیجه رسیدند كه ارقام شماره تلفن‌های شهرهای بزرگ را به ۷ رقم افزایش دهند و از مدل استاندارد ITU استفاده كنند. ITU برای شماره‌گذاری خطوط تلفن، استاندارد‌های خاصی را در نظر گرفته است كه آن را در جدول ۲ می‌بینید.هر چند كه در همان زمان هم راه حل دیگری در پیش روی داشتند.
با توجه به این كه این موارد در تمامی كشورها روی داده است، برخی كشورها و بخصوص در كلانشهرها، ترجیح داده شد كه با توجه به مشكلات تغییر شماره‌های تلفنی، از چندین كد منطقه‌ای در یك شهر استفاده گردد. به این معنی كه بدون تغییر در شماره‌های پیشین مشتركان، كد‌های منطقه‌ای جدید در شهرهای بزرگ ایجاد شد و مشتركان جدید از این كدهای منطقه‌ای متفاوت با كدهای قدیم استفاده كنند. این راه حل از نظر تكنیكی، پیچیدگی‌های خاص خود را دارد، اما این فایده را دارد كه مشتركین را درگیر تغییر شماره نمی‌كند. این روش در كشورهایی كه حقوق مشتركان و مشتریان را در آن محترم می‌شمارند مورد استقبال واقع شد. اما متاسفانه در كشور ما كه مشتركان تلفن از كمترین حقوق برخوردارند، مدیران مخابرات، این اجازه را به خود می‌دهند كه تمامی مشكلات و هزینه‌های اشتباهات خود و عدم آینده‌نگری را به مشترك تحمیل كنند و متاسفانه به این موضوع از سوی سازمان‌های نظارتی نیز توجهی نشده است. همانطور كه در سال ۸۲ نیز شاهد بودیم كه به دلیل اشتباه در نامبرینگ تلفن همراه كشور، و عدم آینده‌نگری طراحان، شركت مخابرات مجبور به تغییر شماره بیش از دو و نیم میلیون مشترك خود نمود كه در تاریخ تلفن همراه دنیا بی‌سابقه بود.اما ماجرای ۸ رقمی شدن شماره تلفن‌های تهران، از چند جهت بسیار جالب می‌نماید كه به بررسی آنها می‌پردازیم.همانطور كه در ابتدا هم گفته شد، تغییر عمده در ارقام شماره تلفن‌های تهران از اوائل دهه ۷۰ آغاز شد. اولین نكته جالب اینجاست كه با توجه به میزان جمعیت در آن سال و امكان پیش‌بینی تعداد شماره‌های مورد نیاز تهران، چرا از همان ابتدا طرح ۸ رقمی شدن شماره تلفن‌های تهران ارائه نشد كه مجدداً مجبور به تغییر شماره‌های مردم نباشند؟ نكته دیگر در ارتباط با عدم همخوانی این سیستم شماره‌گذاری با سیستم استاندارد ITU است. هرچند بعد از اعلام رسمی این موضوع، سازمان تنظیم مقررات با ۸ رقمی كردن تلفن‌های تهران مخالفت كرد، اما پس از آن از موضع خود عقب نشست.
مهندس خسروی مدیر عامل شركت مخابرات استان تهران در این باره گفت: «مخابرات استان تهران سعی كرد كه نظرات رگولاتوری را در باره سیستم نامبریگ رعایت كند، از همین رو به بخش كد دفتری هر منطقه، یك رقم افزوده می‌شود كه این شماره مطابق با پیش‌شماره‌های تلفن شهر تهران است و به گونه‌ای می‌توان آن را افزایش دو رقم كد بین شهری {كد منطقه‌ای (نگارنده)} به ۳ رقم نیز در نظر گرفت.» او ادامه داد: «در واقع این پیشنهاد رگولاتوری كه باید تعداد كد بین شهری تهران افزایش یابد لحاظ شد و عملا در صورت اجرای سیستم نامبرینگ جدید تهران، شبكه مخابرات تهران دارای ۷ كد بین شهری می‌شود كه شهروندان می‌توانند با گرفتن همان كد بین شهری (۰۲۱) باز با مشتركان تهرانی تماس برقرار كنند.( هفته‌نامه عصر ارتباط- ۱۵ اسفند ۱۳۸۳)با توجه به این كه كد منطقه‌ای تهران مطابق استاندارد، ۳ رقمی نیست و هنوز دو رقمی است (۰۲۱) مهندس خسروی در این مصاحبه ادعا می‌كند كه یك رقم به كد منطقه‌ای تهران اضافه شده كه اگر این موضوع صحت داشته باشد، عملا شماره‌های تهران ۸ رقمی نشده است، بلكه تنها كدهای منطقه‌ای تهران تغییر یافته است. اما قضیه واقعا اینطور نیست! چرا كه اگر كد منطقه‌ای در مناطق ۷ گانه تهران تغییر یافته باشد، مشتركین هر منطقه با شماره‌گیری ۷ رقم باید بتوانند با مشتركین هم منطقه خود ارتباط برقرار كنند، ولی با پیگیری‌هایی كه از دفتر روابط عمومی شركت مخابرات استان تهران انجام شد، عملا مشخص شد كه تمامی مشتركان تهرانی مجبور به شماره‌گیری ۸ رقم در هر حالتی هستند!!!از سوی دیگر، اصل تبدیل تهران به ۷ منطقه با كدهای منطقه‌ای، طرحی غیرعلمی و غیركارشناسانه است . با در نظر گرفتن ۷ كد منطقه‌ای برای تهران، عملا امكان شماره‌گذاری به بیش از۷۰ میلیون مشترك فراهم می‌شود كه به نظر می‌رسد این مقدار، بسیار بیشتر از نیاز ۲۵ سال آینده شهر تهران باشد، در صورتی كه شركت مخابرات استان تهران می‌توانست با قبول اندكی سختی‌های فنی، شماره‌های فعلی تهران را به حال خود بگذارد و در عوض برای شماره‌های جدید دائر شده، پیش‌شماره جدید در نظر می‌گرفت تا علاوه بر هزینه‌هایی كه باید برای اعلام این تغییرات به دنیا كند، از تحمیل خسارت به مردم نیز جلوگیری می‌كرد. اما متاسفانه با توجه به این كه معمولاً هیچگونه ارزشی برای حقوق مشتركین در نظر گرفته نمی‌شود، راه حل ۸ رقمی شدن شماره تلفن‌های تهران برگزیده شده است.شاید یكی از مهم‌ترین دلایل رویكرد اینچنینی شركت مخابرات، عدم پرداخت هزینه برای در اختیارگیری شماره‌های تلفن است. با توجه به این كه شماره‌های تلفنی كه در اختیار هر اپراتور قرار می‌گیرد، به نوعی جزو منابع ملی یك كشور است (چرا كه منابعی یكتا و تمام شدنی هستند) لذا نیاز است كه در واگذاری این شماره‌ها دقت لازم انجام شود. در ایران با توجه به اینكه بدنه شركت مخابرات به عنوان اپراتور و وزارت ICT به عنوان ناظر، عملا یكسان هستند، تا كنون هزینه‌ای بابت در اختیار دادن این شماره‌ها از طرف شركت مخابرات به وزارتخانه ICT پرداخت نشده است. از سوی دیگر طبق قانون ۵ ساله چهارم، شركت‌های مخابرات استانی به تدریج خصوصی می‌شوند، آیا در آن زمان، هزینه اشغال كردن این بازه شماره‌گذاری از سهام‌داران دریافت می‌شود؟ اگر قرار بود برای اشغال كردن ۷۰ میلیون از ظرفیت شماره‌گذاری كشور از شركت مخابرات هزینه دریافت شود، آیا باز هم این راه حل، بهترین راه حل فنی بود؟ اینها سوالاتی است كه پاسخ آنها مسائل زیادی را روشن می‌سازد.اما نكته دیگر، ظرفیت فعلی شبكه مخابراتی تهران با سیستم شماره‌گذاری فعلی است. در حال حاضر با شماره‌گذاری فعلی، امكان واگذاری حدود ۷ میلیون شماره به مشتركین وجود دارد. از سوی دیگر شركت مخابرات استان تهران در حال حاضر حداكثر اقدام به دایر كردن ۴ میلیون شماره كرده است كه تا حداكثر ظرفیت اسمی، فاصله زیادی دارد. با این حال طبق ادعای مسئولان مخابراتی، در برخی مناطق با كمبود شماره مواجهند كه این كمبود نیز باز به عدم مدیریت كارشناسانه در این بخش بازمی‌گردد. طی ۱۵ سال اخیر شركت مخابرات بارها و بارها شماره مشتركان خود را در تهران تعویض كرد و یا حتی در برخی موارد اقدام به جابجا كردن محدوده مناطق و مراكز تلفنی كرد. این موضوع نشان می‌دهد این تغییر و تحولات، بدون كارشناسی لازم و تنها در جهت حل مشكلات كوتاه مدت انجام شده، و توجهی به آینده طرح نشده است.
همانطور كه به نظر می‌رسد بحث ۸ رقمی كردن شماره تلفن‌های تهران بدون بررسی كارشناسانه و تحلیل درست ارائه شده است و جالب‌تر این كه با توجه به روزهای پایانی دولت فعلی، شركت مخابرات سعی دارد هرچه زودتر این طرح را پیاده‌سازی كند. طرحی كه به نظر می‌رسد در چند سال آینده مجبور به نقد آن خواهیم بود.
در این بین نباید از حقوق مشتركان و مردم تهران كه بیشترین خسارت را از بابت این تغییرات مداوم و بدون پشتوانه علمی لازم می‌برند غافل شد. وظیفه سازمان‌های نظارتی مانند مجلس و سازمان بازرسی كل كشور است كه در اینگونه مواقع كه موضوع سود و زیان مردم در این حد گسترده مطرح می‌شود، وارد عمل شوند و تمامی موارد و طرح‌ها را توسط كارشناسان بررسی كنند.

علی مولوی -
ماهنامه دنیای كامپیوتر و ارتباطات