قمصر، پایتخت گل و گلاب

قمصر در هزار توی تاریخ خود ناگفته هایی همچون گنجینه های گرانبها دارد كه تاكنون بر اثر عوامل گوناگون مهجور و ناشناخته مانده است. در ۵ كیلومتری شمال قمصر و ۳۰ كیلومتری جنوب كاشان، در تنگنای رودخانه قمصر به طرف جلگه كاشان سدی موسوم به سد قمصر ساخته شده است.تاریخ ساخت سد را به دوره سلطان جلال الدین ملكشاه سلجوقی (۴۸۵-۴۶۵ ه-ق) نسبت داده اند.
با توجه به شباهتهای بسیاری كه میان طرح و معماری ساختمان فعلی سد قمصر با سد قهرود وجود دارد این نتیجه حاصل می شود كه سد مربوط به ملكشاه سلجوقی به مرور زمان تخریب گردیده و مجددا در دوره صفویه (شاه عباس اول) سد فعلی برروی شالوده سد باقی مانده از سد دوره سلجوقی احداث شده است.
حدود هفتصد سال پیش، یورش ناجوانمردانه قوم مغول به استان فارس و ویرانی اكثر شهرهای آن توسط سربازان چنگیز و بروز ناامنی در فارس، باعث شد كه گلكاران و كشاورزان گل سرخ در پی یافتن مكانی باشند تا از هجوم مغولان در امان بمانند.
گروهی به خراسان، عده ای به همدان و تعدادی به سمت كاشان حركت كردند و در چند نقطه اطراف كاشان سكنی گزیدند و به پرورش گل سرخ پرداختند.چندی نگذشت كه كشت گل محمدی و متعاقب آن صنعت و مراسم سنتی گلابگیری در كاشان رواج پیدا كرد.
دشت های گل سرخ در اطراف كاشان به طور پراكنده وجود ندارد بلكه می توان نوار پهنی از آن را كیلومتر ها از دامنه كوه های كركس، از «آزران» و «كامو» گرفته تا «نیاسر» و «دلیجان» و «برزك» و «قمصر» و «قهرود» مشاهده كرد، اگر چه پیشكسوتان گل و گلاب گیری می گویند: «گل سرخ از قمصر به دیگر روستاهای اطراف رفته است.» برآوردها نشان می دهد سالیانه بیش از ۷۰۰ تن گل سرخ در كاشان تولید می شود كه نیاسر كاشان با ۵۰۰ هكتار زمین زیركشت حدود ۲۵۰ تن گل سرخ بدست می آید، روستاهای سده و برزك با ۳۰۰ هكتار زمین زیركشت، ۱۵۰ تن گل سرخ، جوشقان با ۱۵۰ هكتار زمین ۸۰ تن، قمصر با ۵۰ هكتار ۲۵ تن و دیگر روستاها سالانه چندتن گل سرخ تولید می كنند.با مرور تاریخ متوجه می شویم كه گل سرخ، گل بومی منطقه زرقان فارس، شهر گلستان و بوستان است كه به قمصر آمده است.
در خصوص خانه های تاریخی قمصر می توان گفت: به علت خوش نشین بودن قمصر ـ از گذشته های دور ـ عمارت های اعیانی زیادی در مناطق دلپذیر، خاصه مسیر رودخانه احداث شده است كه در اثر بلایای طبیعی نظیر سیل وزلزله، اثری از آنها بر جای نمانده است؛ خاصه وقوع زلزله سال ۱۲۶۰ كه كم تر خانه ای سالم مانده است. اما در حال حاضر در محدوده محله تكچه كه از زمان صفویه در اثر احداث مسیر جدید آب رودخانه شكل می گیرد.
خانه های تاریخی زیادی وجود دارد؛ از جمله: خانه حاج مانده علی و احسانی ها و رفوئی ها . در این میان خانه حاج مانده علی از قدیمی ترین این خانه هاست و طبق تاریخ موجود بر روی تخته های سقف آن كه دوبار بازسازی آن را نوشته است.
تاریخ آن به سال ۱۲۶۰ (سال زلزله) بر می گردد. هم چنین خانه شكه عمدتا تاریخ ساخت آن را ۱۳۱۵ هـ ق ذكر می كنند. در این جا شایان ذكر است: این تاریخ ها مربوط به بازسازی سقف های این خانه ها بعد از زلزله است در صورتی كه ریشه ها و طرح و بنای اولیه آنها حداقل ۲۰۰ سال قدمت دارد زیرا كه خانه احسانی ها با توجه به جدید بودن آن نسبت به خانه حاج مانده علی، توسط حاج میزرا علی پدر حاج میرزا اقا احسان بنا شده كه حیات وی مربوط به ۱۵۰ سال پیش است. حاج میرزا آقا احسان خانه حاج مانده علی را بعد از مرگ وی خریداری می كند و اكنون به نام خانه احسانی ها در كنار آن است.
از این رو این خانه های تاریخی حداقل ۲۰۰ سال قدمت دارد و ما در حال حاضر به عنوان دو خانه احسانی ها از آنها نام می بریم و این دو خانه مهم ترین خانه های اعیانی و تاریخی قمصر است. این خانه ها به سبك ییلاقی با وسعت زیاد، ایوان های با شكوه و متعدد و عناصر مختلف سنتی، در چند طبقه بنا شده است، نقل است كه مستوفی الممالك قاجار نیز در سفر به قمصر در این خانه ها سكونت گزیده است.
از جمله جاذبه های برجسته و آثار مهم تاریخی قمصر كه تاكنون مطرح نشده است كاروانسرای عباسی آن است. این كاروانسرا از سلسله كاروانسراهای دوران شاه عباس صفوی است كه در فاصله دو كیلومتری از شهر قمصر درمسیر راه كاروان رو تاریخی كاشان قهرود اصفهان بنا گردیده است. به طور كلی كاروانسراهای عباسی به لحاظ طرح و معماری به دو دسته اصلی تقسیم می شوند.كاروانسرای دشتی و كاروانسرای كوهستانی.
كاروانسرای قمصر از جمله كاروانسراهای كوهستانی است. البته در طرح و معماری آن اصول كاروانسرای دشتی نیز به كار گرفته شده است. این كاروانسرا از جمله كاروانسراهای باشكوه وكامل است و باتوجه به اینكه در مكانی مناسب بنا شده است و در دوره های گذشته نگهداری و تعمیر شده است در حال حاضر بنای آن بدون هیچ فرسودگی و تغییر پایدار مانده است. از جمله ویژگیهای این كاروانسرا نزدیكی آن به قمصر و تاثیر فوق العاده آن در تاریخ این دیار است. بدین ترتیب كه به مثابه كانونی در مسیر مهم ترین راه سراسری تاریخی و شاهی كشور امواج مختلف فرهنگی، اجتماعی و تاریخی و. .. زیادی به قمصر ارسال داشته و این وضعیت باعث گردیده تا از شدت انزوای قمصر كاسته شود زیرا چه بسیار افراد معروف و مهجوری كه در اثر عبور از این راه اصلی و توقف در این راه اصلی و توقف در این كاروانسرا به قمصر نیز سفر و نیم نگاهی داشته و برخی از ایشان برگی از اوصاف این سامان را نگاشته اند.
از جمله عزیمت شاه عباس دوم و لشگریان سدید السلطنه قاجار و حاج سیاح و. .. به قمصر است. شهر قمصر با جاذبه های طبیعی و تاریخی به عنوان یكی از مناطق خوش آب و هوا و توریستی كشور محسوب می شود كه در دو فصل بهار و تابستان مورد استقبال بی نظیر گردشگران داخلی و خارجی قرارمی گیرد.
این شهر كوچك و آرام اما پر جاذبه با طبیعتی بكر ودل انگیز محصور در كوهستانهای عظیم و استوار پوشیده از جاذبه های طبیعی است كه چشم هر بیننده ای را به خود مجذوب می كند. قمصر از گذشته های دور، كانون پایدار آبگیر بوده و چشمه آب گرم یكی از مكانها و جاذبه های طبیعی این شهر است كه در ارتفاع ۳۰۰ متری كوه كمر اشك قرار گرفته و از این كوه سرچشمه می گیرد و به علت وجود آبهای جاری در اطراف كوه كه دور تا دور چشمه صالح را فرا گرفته این كوه معروف به كوه كمر اشك شده است.
چشمه آب صالح یكی از چشمه های معدنی كشور می باشد كه در درمان بیماریهای رماتیسم، كم خونی و گوارش موثر بوده و تسكین دهنده، اشتها آور، ملین و دارای اثر ضد تورمی موضعی نیز می باشد. یكی از متخصصان ضمن اشاره به معروفیت چشمه آب صالح در درمان بیماریهای پوستی بویژه سالك عقیده دارد كه نام قدیم این چشمه «آبساله» بوده است. در فاصله ۷ كیلومتری از شهر قمصر (حد فاصل قمصر- كاشان) در ارتفاعات غربی روستای مسلم آباد (گیرآباد قدیم) و تقریبا در ارتفاع ۶۰ متری از سطح رودخانه قهرود، حفره هایی در دل كوه وجود دارد كه از این میان، یكی از آنها به لحاظ معماری و فضاهای ایجاد شده در آن نسبت به بقیه شاخص تر می باشد كه در اصطلاح محلی به «سوراخ وروو» معروف است.
درباره وجه تسمیه مكان مزبور بر طبق گفته اهالی، وروو نام راهزنی بوده است كه در گذشته های دور با توجه به مشرف بودن چنین مكانی بر مسیر كاروانرو اصفهان به كاشان، از این مكان به عنوان پایگاهی جهت كنترل و غارت كاروان ها استفاده می كرده است.اما در خصوص معماری این اثر تاریخی و بسیار جالب، این گونه می توان استنباط كرد كه معماری آن به صورت دست كن كوهستانی و از نوع دفاعی مسكونی می باشد كه در سه طبقه ایجاد شده است و ارتباط بین طبقات از طریق راهرو و كانال های عمودی می باشد.فضای اصلی مجموعه، در طبقه سوم آن قرار دارد كه مشتمل بر یك ستون سنگی تراشیده شده از كوه، سه اتاقك كوچك قرینه شكل و دو واشدگاه (ورودی یا پنجره) به پرتگاه مجاور است.
در خاتمه، باید اشاره كرد كه با توجه به جایگاه ویژه قمصر در امر گردشگری به خصوص در ماه های اردیبهشت و خرداد، با انجام یك طرح جامع مرمت و بازسازی در خصوص آثاری همچون سد قمصر، مسجد میان ده قمصر، مسجد جامع قمصر، كاروانسرای شاه عباسی و خانه وروو (سوراخ وروو) می توان این شهر را به عنوان یكی از قطب های مهم گردشگری استان اصفهان مطرح نمود.

منبع : روزنامه ابرار