معرفی جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی قم

استان قم با وجود حرم مطهر حضرت معصومه و دیگر جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی سالانه پذیرای بیش از ۱۵ میلیون زائر از سراسر كشور و دیگر كشورهای جهان است.
استان قم با مساحت ۱۱ هزار و ۲۴۰ كیلومتر مربع و جمعیتی بالغ بر بیش از یك میلیون نفر، علاوه بر وجود بارگاه ملكوتی كریمه اهل بیت كه سالانه پذیرای هزاران نفر از عاشقان عصمت و طهارت است و همگان استان قم را با بارگاه حضرت معصومه و مسجد جمكران به یاد می‌آورند، اما جاذبه‌های این دیار در این خلاصه نمی‌شود. بسیاری از جاذبه‌های فرهنگی، تاریخی و طبیعی نه تنها برای زائران، حتی برای بسیاری از مردم ساكن در این شهر نیز ناشناخته مانده است.
▪ موزه آستانه
موزه آستانه یكی از موزه‌های قدیمی ایران و از گنجینه‌های كم نظیر محسوب می‌شود. این موزه در آبان سال ۱۳۰۴ هجری قمری افتتاح شد و در فروردین سال ۱۳۶۱ با چهره‌ای جدید و در سطحی بسیار بالاتر از قبل به فعالیت ادامه داد. مجموعه اصلی اموال فرهنگی و تاریخی این موزه را آثاری تشكیل می‌دهد كه به حرم مطهر حضرت معصومه(س) هدیه یا وقف آن شده است.
نمونه‌هایی از تابلوی نقاشی، مینیاتور، شمایل، هنرهای خاتم كاری، حجاری، حكاكی، فلزكاری، قلمدان سازی، ظروف شیشه و سفالین دوره‌های مختلف تاریخی، مجموعه‌ای از سكه‌های اسلامی- ایرانی و یك جلد قرآن كریم به خط كوفی از قرن دوم هجری در موزه آستانه به نمایش گذاشته شده است.
▪ خانه امام خمینی
خانه امام خمینی در شهر قم ساختمانی دو اشكوبه و بسیار ساده دارد. این ساختمان در دو طبقه بنا شده است. حیاط ساختمان در قسمت جنوبی قرار گرفته و در شمال شرق و غرب آن فضاهای سرپوشیده قرار دارد.
استقرار فضاها در این مكان به گونه‌ای است كه پلكان میانی، ساختمان را به دو بخش بیرونی و اندرونی تقسیم می‌كند. تالار سمت شرق محل سخنرانی امام خمینی در دهه‌های گذشته بود. هم اكنون این بنای تاریخی به عنوان یادمان بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، روزانه پذیرای بازدیدكنندگان بسیاری است.
▪ مسجد اعظم
مسجد اعظم در كنار حرم مطهر حضرت معصومه و در سمت غربی آن واقع شده است. این مسجد با كوشش آیت‌الله بروجردی و به دست استاد حسین بن محمد معمار معروف به لرزاده بنا شد. این مسجد كه به دلیل بزرگی اعظم نام گرفته، از جمله مساجد سه ایوانی است. یك مقصوره وسیع، گنبد مرتفع، ایوان بزرگ، دو گوشواره، چهل ستون، كتابخانه و سایر بیوتات ساختمان این مسجد را تشكیل می‌دهند. این مسجد در سال ۱۳۸۴ به هنوان چهارده هزارمین اثر فرهنگی و تاریخی در فهرست آثارملی به ثبت رسید.
▪ بازار قم
بازار قم با قدمت حدود ۴۰۰سال در مركز شهر واقع شده و شامل دو راسته بازار نو و كهنه با پوشش گنبدی و سرپوش است.
طول راسته بازار كهنه قم حدود یك كیلومتر و سقف آن از پوشش گنبدی ساخته شده است. این بازار دارای یك سرای بدون نام و سرایی به نام كاروانسرای ملاحسین است. در دو سوی بازار كهنه قم هسته اولیه شهر قم قرار دارد.
▪ مقابر گنبد سبز
شهر قم در قرن هشتم هجری قمری شاهد ساخت یادمان‌های مذهبی تاریخی متعددی بود كه در فرهنگ معماری ایران به نام «برج‌های آرامگاهی» شناخته می‌شوند. شاخص‌ترین این بناها مجموعه‌ای را تشكیل می‌دهند كه تحت عنوان مقابر دروازه كاشان قم معروف است.
در این سه مقبره كه از نظر هنر گچ‌بری از نمونه‌های منحصر به فرد به شمار می‌روند، امیران خاندان علی صفی فرمانروایان مستقل قم در قرن هشتم هجری قمری دفن شده‌اند.
▪ قبرستان شیخان
این قبرستان در میدان آستانه قرار دارد و دور تا دور آن را بازارچه‌ای به همین نام پوشانده است.این قبرستان یكی از زیارتگاه‌های معروف شهر قم به حساب می‌آید. در این مكان گروهی از یاران نزدیك امامان شیعه به خاك سپرده شده‌اند و فرزانگانی مانند زكریا بن آدم، میرزای قمی،‌ و میرزا جواد آقا ملكی تبریزی از آن جمله اند.
▪ آرامگاه علی بن بابویه قمی
آرامگاه علی بن بابویه قمی پدر شیخ صدوق متوفی سال ۳۲۹ هجری قمری روبروی قبرستان شیخان و پشت پاساژ ملت قرار دارد. این بنا شامل قبه، بقعه، ایوان و صحنی مشتمل بر یك حجره است.
▪ آرامگاه پروین اعتصامی
پروین اعتصامی یكی از شاعران به نام معاصر ایران كه در سال ۱۳۳۰ هجری شمسی رحلت كرد و در یكی از حجره‌های صحن بزرگ حرم مطهر حضرت معصومه به خاك سپرده شده است.
▪ مسجد جامع عتیق
این مسجد یكی از بزرگترین و قدیمی‌ترین مساجد شهر قم است و در خیابان طالقانی واقع شده است.
این مسجد كه ساختمان آن در سال ۷۵۵ یا ۷۵۲ بنا شده است دارای دو مقصوره بلند، ایوان، سه شبستان، یك صحن بزرگ، ایوان و زیر زمین است.
▪ مدرسه فیضیه
مدرسه فیضیه یكی از پرآوازه‌ترین مدارس علوم دینی در جهان است. بنای كنونی این مدرسه در شمال صحن عتیق حرم مطهر در سال ۱۲۱۳ به دستور فتحعلی شاه قاجار جایگزین بنای مدرسه آستانه شد كه از آثار قرن ششم هجری قمری بود.
ساختمان مدرسه چهار ایوانی است و در دو طبقه باچهل حجره متعلق به دوره قاجار در طبقه پایین و چهل حجره متعلق به قرن چهاردهم هجری قمری در طبقه بالاست.
▪ قلعه قمرود
قمرود دارای دو قلعه است كه یكی از این قلعه‌ها مربوط به دوره صفویه است و اكنون به صورت باربند از آن استفاده می‌شود. قلعه دیگر را میرزا نظام غفاری (مهندس الممالك) بنا كرده است. بنای قلعه در دو طبقه احداث شده و دارای حوض خانه، بادگیر و بازارچه بوده است.
▪ كاروانسرای حوض‌سلطان و دیر
كاروانسرای حوض‌سلطان در بخش مركزی، شرق چشمه شور و شمال دریاچه حوض‌سلطان در جاده تهران-قم قرار دارد و در دوره ناصرالدین شاه ساخته شده است.
كاروانسرای دیر نیز در ۶۵ كیلومتری جنوب تهران و در جاده قدیم قم به ری كه یكی از راه‌های ارتباطی مهم كشور بوده، واقع است. بنای اولیه این كاروانسرا به روزگار ساسانیان می‌رسد.
▪ خانه‌های تاریخی
خانه حاج علی خان زند در مركز بافت قدیمی شهر قم معروف به محله چهارمردان و در محله‌ای به نام گذر قلعه قرار دارد. بنای این خانه متعلق به اواخر دوره قاجار است.
خانه حاجی خان نیز از دیگر خانه‌های قدیمی شهر قم است و از اواخر دوره قاجار به جا مانده است، ولی اتاق ها و فضاهای جنوبی كه قدیمی‌ترین بخش بنا را تشكیل می‌دهند،‌قدمتی بیش از ۱۲۰ سال دارند.
▪ آب انبارها
موقعیت اقلیمی استان قم موجب شده مردم در گذشته برای تأمین آب آشامیدنی خود به ساخت آب انبارها روی آورند. بنابر این آب‌انبارها در گذشته نقش بسزایی در زندگی مردم داشته‌اند. قدیمی ترین آب‌انبارها در قم در سال ۱۰۵۵ هجری قمری ساخته شده است. آب انبارهای چهل اختران، صدر آباد،‌ مبارك آباد، كوه سفید، كاج و پاسنگان از معروفترین آب انبارهای قم هستند.
▪ میل‌ها
در كناره راه‌های باستانی ایران به ویژه در دل كویر ستون‌های بلندی را می‌بینیم كه از فرسنگ‌های دور قابل مشاهده است. اینگونه ستون‌ها را میل می‌نامند و برای راهنمایی رهگذران جاده‌های باستانی در مسیر طولانی كویر ساخته شده‌اند. در منطقه قمرود نیز نمونه‌هایی از این میل‌های راهنما دیده می شود كه میل صفرعلی در غرب روستای كاج با ۶ متر ارتفاع، میل بابك و میل میم از آن جمله‌اند.
▪ دریاچه نمك
این دریاچه در واقع بخشی از كویر نمك ایران است و در شرق قم قرار دارد. دریاچه نمك تنها در فصل زمستان دارای آب است و در فصل تابستان به جای آب، ورقه‌های نمك در آن جلب نظر می‌كند. شكل‌های هندسی نمك‌های پف كرده در این دریاچه به خصوص در هنگام طلوع و غروب خورشید مناظر دیدنی و زیبایی را برای بازدیدكنندگان به تصویر می‌كشد.
▪ دریاچه حوض سلطان
این دریاچه با مساحتی حدود ۳۳۰ كیلومتر مربع در جهت شرقی - غربی دریاچه نمك و شمال استان قم قرار دارد. این دریاچه به نام‌های دریاچه قم، دریاچه شاهی و دریاچه ساوه نیز مشهور است. دریاچه حوض سلطان با مناظر گوناگون و دیدنی خاص خود در فصول مختلف سال دارای مناظر بدیعی است.

منبع : خبرگزاری فارس