اینجا یک کارآگاه زندانی است

● شش مسئله برای دن ایسیدرو پارودی
▪ خورخه لوییس بورخس آدولفو بیویی کاسارس
▪ ترجمه؛ احسان نوروزی - نیما ملک محمدی
▪ انتشارات نیلا
▪ چاپ اول ؛ ۱۳۸۶
پر بیراه نیست اگر «کارآگاه» را در تاریخ ادبیات داستانی، ماندگارترین (یا محض احتیاط یکی از ماندگارترین) شخصیت ها یا تیپ های مصنوع قلم و اندیشه نویسندگان داستان ها و رمان های پلیسی و جنایی قلمداد کنیم. کارآگاه ها هر جور که باشند - رسمی و خصوصی، با یونیفورم و لباس شخصی، اجیر شده و آزاد و ... -خصوصیات مشترکی دارند. تنهایی همیشه گویی ملازم زندگی شان است، هوشی فرا بشری دارند، از حواس قدرتمندی برخوردارند، مجری عدالت اند و... با این وجود اما جنبه هایی هم هست که در میان این شباهت ها نباید از آنها غفلت کرد. کارآگاه های ادبیات داستانی به همان اندازه که واجد خصوصیات مشترکند، تفاوت های بارزی هم دارند. این تفاوت ها از چند ناحیه سرچشمه می گیرد. گاه ممکن است این تفاوت ها صرفاً اختلافی در سبک زندگی یا سلوک فردی شخصیت ها باشد یا معلول اجتماعی که در آن واقع شده اند، اما گاه این تفاوت ها بنیادی تر و عمیق تر است. به طور مثال «کمیسر مگره» با تکیه همیشگی اش به شاخک های حساس طبیعی اش که او را تا حدی درون نگر، شهودی و غیرعقل گرا معرفی می کند، هرگز نمی تواند کنار «شرلوک هولمز» بنشیند. هولمز، که همه پدیده ها را با منطقی خلل ناپذیر قابل بررسی و کشف می داند و برای امر شهودی جایگاه و پایگاه چندانی قائل نیست. شاید در کنار «پوآرو» به آرامش بیشتری برسد تا مگره خونسرد، بی مبالات و اباحه گر. واقعیت این است که هر چه پایگاه عقلانیت مدرن استحکام بیشتری یافته جایگاه کارآگاه هایی از جنس هولمز نیز تثبیت شده تر و موفق تر به چشم آمده و هر گاه کاخ آرزوهای مدرنیسم با توفان بلایای بشری به لرزه در آمده و نابودی آمال انسان مدرن را پیش چشمانش آورده، یا از قطعیت بی چون و چرای تحقق «دنیای قشنگ نو» کاسته، کارآگاه ها نیز حسی تر، شهودی تر، ضربه پذیر تر و انسانی تر شده اند.
شخصیت کارآگاه در «شش مسئله برای دن ایسیدرو پارودی» نوشته مشترک خورخه لوئیس بورخس و آدولفو بیویی کاسارس از دسته کارآگاهان اولیه است. پارودی مرد سلمانی مجردی است که در سلول ۲۷۳ به جرمی ناکرده در زندان بوئنوس آیرس به سر می برد. مردی با شم پلیسی بالایی که حلال مشکلات و معماهای دنیای خارج است، آن هم با توضیح ها و توصیف هایی که صرفاً از صافی دید و اندیشه یکی دو راوی موثق و نا موثق گذشته است. تکیه پارودی تمام بر همین اقوال و نقل قول هاست و استدلال و استنتاجش هم بر همین پایه استوار است. نه صحنه جرمی می بیند نه مدرک عینی ارائه می دهد، بلکه در کنج خلوت خود به تجزیه و تحلیل داده های شفاهی می پردازد و به نتایج درست دست می یابد. کار پارودی بیشتر به یک بازی شبیه است. او ابتدا نقل ها را می شنود، سلیم و سقیم اش را تفکیک می کند و با ارزیابی که از آدم ها ارائه می دهد به نتیجه می رسد. از همین روست که داستان های این مجموعه همگی دو پاره اند. پاره اول اگر چه با روایت معطوف به پارودی آغاز می شود، اما به زودی سر رشته روایت را شخص دیگری به دست می گیرد که باید او را راوی اختصاصی پارودی خواند. کسی که ماجرا را برای او نقل می کند و مخاطب نیز به ناچار اول شخص می خواندش (بدون آنکه اول شخص باشد). پس از پایان کار راوی یا راویان، این بار نوبت دانای کل (باز هم محدود) است که سر و ته قضایا را به هم آورد و از نگاه پارودی به ماجرا فیصله دهد.
و اگر احیاناً در روایت راویان صحنه یا صحنه هایی جا افتاده است شخص ثالثی نیز لازم می آید تا جای خالی را پر کند (چنان که در قصه آخر؛ «جست و جوی طولانی تای آن»).
اما به رغم شیوه عملکرد کارآگاه در این مجموعه داستان به هم پیوسته، نکات ظریفی هم هست که نمی گذارد به سادگی از کنارشان عبور کنیم؛ نکاتی که نادیده انگاشتن شان باعث می شود به جای درک صحیح این داستان ها راه به بیراهه ببریم. یکی از آن نکات، تداخل روایت ها با یکدیگر است که یکی از گونه های بینامتنیت را در سراسر کتاب باعث شده است. هر شش داستان اگرچه مستقل از دیگری آمده اند، اما گهگاه تکرار بعضی عناصر پاره یی از آنها را به هم پیوند می دهد. بدین صورت با نادیده گرفتن یکی از داستان ها نمی توان بخشی از داستان دیگری را دریافت. این خصوصیت باعث می شود داستان ها را نه چندان مستقل بلکه کاملاً پیوسته به شمار آوریم. از سوی دیگر نویسندگان کتاب (خورخه لوئیس بورخس و آدولفو بیویی کاسارس) نامی جعلی بر ساخته اند تا به عنوان نویسنده بر پیشانی کتاب بیاید؛ «اونوریو بوستوس دومک». این نام که در ترجمه فارسی کتاب، صرفاً در مقدمه آمده و اثری از آن روی جلد نیست، باعث می شود کتاب ابعاد تازه یی بیابد، فی المثل پیشگفتاری که به قلم نویسنده جعلی دیگری با نام «خرباسیو مونته نگرو» آمده جعل در جعل جدیدی است که متن اولیه را (یا متن کلی کتاب را که پس از آن خواهد آمد) با چالشی جدی مواجه می کند و با توجه به آمارهای دقیق و نام بردن های مکرر از این و آن، محدوده واقعیت و غیرواقعیت را در اثری پلیسی زیر سوال می برد. وجود شخصیت هایی مانند کارلوس آنگلادا و ریکی سن جاکومو نیز به این بینامتنیت دامن زده و به خصوص با توضیحات کتابشناسی نفر اول در داستان «خداوندگار گاوها» به جعل ها و تحریف هایی می رسیم که همیشه بورخس از استادان آن بوده است.
هزار توی بورخس این بار هزار تویی انسانی است. او این بار شخصیت هایش را در پیچاپیچ باغ گذرها و کتابخانه های بابل رها نمی کند بلکه در اینهمانی شخصیت ها و تو د رتویی آنها معمایی سر به مهر می نهد تا خواننده درگیر پایان ناپذیر تکرارها باشد، هرچند رازهای جنایت همه کشف شده اند.

محسن حکیم معانی

منبع : روزنامه اعتماد