تحلیل جامعه‌شناسی فرهنگیِ تصویر کودکان در فیلم‌های هالیوودی

▪ کتی مرلاک جکسون (ترجمه‌ی بابک تبرّایی)
انگیزه‌ی اصلی ترجمه و انتشار کتاب جالب و خواندنی «تحلیل جامعه‌شناسی فرهنگی تصویر کودکان در فیلم‌های هالیوودی» را می‌توان در حسرت و تأسف نهفته‌یی جست‌وجو کرد که به‌طور جدی در حیطه‌ی پژوهش و تحقیق در عرصه‌های مختلف سینما وجود دارد؛ کتاب حاضر یکی از بهترین نمونه‌هایی است که با چنین انگیزه‌یی ترجمه و چاپ شده است، به این امید که بتواند رشد سینمای کودک در هالیوود را زیر ذره‌بین قرار داده و با ارایه‌ی پژوهشی جدی نمونه‌یی ارزشمند را به پژوهندگان و سینمادوستان علاقه‌مند به مقوله‌ی سینمای کودک هدیه کند.
کتاب، بعد از یادداشت ناشر - انتشارات بنیاد سینمایی فارابی - طی ۵ فصل کوشیده است تا از ابعاد مختلفی وضعیت کودکان را در فیلم‌های هالیوودی مورد بررسی و ارزیابی قرار دهد.
«کودکان، معصومیت و سنت» عنوان دومین فصل کتاب است که پس از پیشگفتار تفصیلی نویسنده در فصل اول ما را با مباحث جدی این اثر آشنا می‌سازد.
در این فصل برخلاف فصل نخست کتاب که از کودکانِ در فیلم‌ها تصاویری حاکی از معصومیتِ تمام‌عیار ارایه می‌دهد، دیگر از «ماجراهای دالی» (۱۹۰۸) و «پسربچه»‌ی چاپلین (۱۹۲۱) خبری نیست؛ یعنی کودکان فقط موجوداتی کم‌سن و سال، بی‌یاور و در معرض خطر به تصویر کشیده نمی‌شوند. در فصل دوم از دو دیدگاه مخالفِ موجود در آمریکا درباره‌ی کودکان سخن به میان می‌آید؛ دیدگاهی که کودک را وحشی می‌داند و معتقد است که باید رام شود (!) و دیدگاهی که اعتقاد دارد کودک موجودی معصوم و مهربان است. این دو نگاه که از تفکرات آمریکایی‌ها سرچشمه‌ می‌گیرد، حکایت از حضور و وجود کودکان در زندگی آنا‌ن دارد.
«پاکدین‌ها» (Puritans) با ذهنی آکنده از دکترین گناه نخستین، کودکان را ذاتاً فاسد می‌دانستند و اعتقاد به کنترل جدی آنان داشتند، به همین دلیل چندان تمایلی به مهرورزی با کودکان خود نداشتند و برعکس گاه حتی ریاضت‌های بسیار شدیدی را بر آنان تحمیل می‌کردند! شاید به این امید که از آنان موجوداتی رام، مطیع، خداترس، مؤدب و سختکوش بسازند! اعتقاد به معصومیت کودک به اعتباری در قرن ۱۹ پا گرفت، یعنی باور به بدنهادی کودکان جای خود را به نیکی اساس وجودی کودک داد و دیدگاه پاکدین‌ها را یک‌سره دگرگون کرد.
در فصل سوم کتاب، از معصومیت مطلق کودکان سخن به میان آمده است، یعنی تصاویر کودکان در فیلم‌های پیش از جنگ جهانی دوم گویای این حقیقت می‌شود که فیلمسازان در تلاش بودند تا آن کیفیت نامحسوس معصومیت کودکانه که عمیقاً با وجود کودکان در هم آمیخته شده را به تصویر بکشند. در این زمینه می‌توان از نخستین آثار «برادران لومیر» در سینمای فرانسه نام برد که تصاویری مستند از کودکان بانشاط را ضبط می‌کردند مانند «باغبان آبپاشی شده» (۱۸۹۵) و «غذا دادن به بچه» (۱۸۹۸) و بعدها در فیلم‌های اولیه‌ی «ادوین اس. پورتر.» یکی از مؤثرترین فیلمسازان آمریکایی فیلمی همچون «زندگی یک آتش‌نشان آمریکایی» (۱۹۰۲) را شاهد بود که دارای سرشت داستان‌پردازانه‌یی است، یعنی کودکی در معرض خطر به تصویر کشیده می‌شود.
در دیگر آثار معروف دهه‌های نخست آغاز قرن بیستم مثل «سرقت بزرگ قطار» (۱۹۰۳) و یا «ماجراهای دالی»‌ (۱۹۰۸) نیز حضور کودکان در سینما با چنین نگاهی همراه می‌شود، به این معنا که آنان به عنوان موجوداتی آسیب‌پذیر و نیازمند حمایت و محافظت در فیلم‌ها به تصویر کشیده می‌شوند.
در فصل چهارم کتاب با عنوان «گونه‌های جدید»، با تصاویر کودکان در فیلم‌های پس از جنگ جهانی دوم روبه‌روییم؛ در واقع در این فصل سعی می‌شود که از نوعی تلاش فراگیر فیلمسازان برای ثبات، در دوران بعد از جنگ که جهان با افزایش زاد و ولد مواجه است، سخن به میان آید.
بعد از بمباران اتمی هیروشیما و نازاکی و تسلیم ژاپنی‌ها بار دیگر از ناامنی جهان آینده سخن به میان آمد و این در حالی بود که پیش از پایان جنگ جهانی دوم آمریکایی‌ها هیچ چیز را ویرانگر و تهدیدکننده‌ی آینده‌ نمی‌دانستند. تأثیر روانشناسانه‌ی بمباران‌های اتمی این‌گونه بود که نه تنها کودکان و بزرگسالان امروز جهان، بلکه کودکانی که هنوز به دنیا نیامده بودند نیز در معرض خطری جدی قرار داشتند! در این زمینه از نمونه‌هایی چون «سفری برای مارگرت» (۱۹۴۲)، «با من در سنت لوییس ملاقات کن» (۱۹۴۴)، «ناقوس‌های سن ماری» (۱۹۴۵)، «لوت در مسابقه‌ی ملی» (۱۹۴۵)، «غزال» (۱۹۴۶)، «زنان کوچک» (۱۹۴۹) و ... می‌توان نام برد.
نویسنده‌ی کتاب در فصل پنجم با یک نتیجه‌گیری محققانه کوشیده است تا جمع‌بندی عالمانه‌ و تصویری روشن از تصور آمریکایی‌ها پیرامون تغییراتی که در آثار سینمایی هالیوود بر سر کودکان آمده ارایه دهد. در عین حال بر این واقعیت نیز تأکید می‌شود که حضور کودکان در سینما آن‌چنان گسترده بوده است که کم‌تر پژوهشی می‌تواند به همه‌ی گونه‌ها، تفاوت‌ها و مباحث دقیق و ریزه‌کاری‌های مربوط به حضورشان بپردازد.
صفحات پایانی کتاب با فیلم‌شناسی و تصاویری جذاب از برخی فیلم‌های سینمای کودک بر غنای چنین اثری افزوده است .

شهاب شادمان

منبع : سورۀ مهر