بحران بنزین و مقوله خودروهای فرسوده

براوردها نشان می‌دهند كه میزان مصرف بنزین در ایران، به دلیل عدم رعایت فرایندهای تأثیرگذار فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی، معادل دو برابر میانگین مصرف بنزین در جهان است. مصرف ۶۲ میلیون لیتر در روز، بیانگر میزان بحران در این بخش از اقتصاد بوده و رشد ۱۰ درصدی نیز بر این بحران می‌افزاید و نگرانی را برای سال‌های آینده امتداد می‌بخشد.
طی ۶ ماه نخست سال ۸۴، رقم هنگفت ۲ میلیارد و ۳۸۰ میلیون دلار، صرف واردات بنزین شده است. تأمین بودجه واردات بنزین برای ۶ ماهه دوم سال ۸۴، بیش از ۲ میلیارد دلار براورد شده بود. رشد ۱۰ درصدی سال ۸۴ و مصرف ۷۳ تا ۸۰ میلیون لیتری بنزین، با هشدار مسئولان وزارت نفت توأمان بود. این هشدارها در خصوص رشد بی‌رویه مصرف بنزین و عدم انجام اقدامی مؤثر برای حل مشكل، به تناسب بحران كم و زیاد می‌شد و در زمان‌های بحران، میزان واكنش‌ها بسیار زیاد بوده و در زمان‌های عادی بازار بنزین در ایران، كسی به فكر این مبحث نمی‌افتاد.
یكی از مهم‌ترین علل مصرف بالا، غیراستاندارد بودن و فرسودگی خودروهای ساخت داخل است كه می‌تواند اصلی‌ترین عامل برای بالا رفتن رشد مصرف بنزین باشد. ضعف فرهنگ استفاده از خودرو و نیز گرایش به استفاده از خودروهای دست دوم كه متأسفانه در كشور ما رواج دارد، باعث شده است تا وضعیت كنونی به بحرانی بزرگ تبدیل شده و پول، سرمایه و منابع طبیعی كشور به هدر رود.
شاید بد نباشد بدانید كه مجموع كل ناوگان خودروهای سبك (وارداتی و تولید داخلی) حدود ۶ میلیون و ۵۵۰ هزار دستگاه است كه روزانه به‌طور متوسط ۶۲ میلیون لیتر بنزین مصرف می‌كنند. میانگین مصرف سوخت كل روزانه خودروهای داخلی در ترددهای شهری ۱۴ لیتر در هر ۱۰۰ كیلومتر و دامنه مصرف سوخت آنها ۵/۸ تا ۳۳ لیتر در هر ۱۰۰ كیلومتر است. این در حالی است كه متوسط مصرف جهانی، حدود ۹ لیتر در هر ۱۰۰ كیلومتر و دامنه مصرف سوخت خودروهای خارجی در ترددهای شهری ۶ تا ۵/۳۷ لیتر در هر ۱۰۰ كیلومتر است.
هم‌اكنون، مجموع تعداد خودروهای زیر ۵ سال ساخت در ایران بیش از ۳ میلیون و ۴۲ هزار دستگاه است، این خودروها، روزانه ۲۳ میلیون و ۸۰۰ هزار لیتر بنزین مصرف می‌كنند. براورد تعداد خودروهای با عمر بین ۵ تا ۱۰ سال نیز ۷۸۳ هزار دستگاه است كه روزانه حدود ۲ میلیون لیتر بنزین مصرف می‌كنند. تعداد خودروهای با عمر بین ۱۵ تا ۲۰ سال، ۲۴۲ هزار دستگاه و خودروهای ۲۰ تا ۲۵ ساله ۵۶۷ هزار دستگاه و ۲۵ تا ۳۰ ساله، ۹۸۲ هزار دستگاه و بالای ۳۰ سال نیز ۴۲۰ هزار دستگاه است، خودروهای فرسوده بین ۲۵ تا ۳۰ سال و بالای ۳۰ سال، به ترتیب روزانه بیش از ۱۰ میلیون و ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار لیتر مصرف می‌كنند. این در حالی است كه برطبق استانداردهای جهانی، خودروهای بالای ۱۵ سال عمر، جزو خودروهای فرسوده تلقی می‌شوند. با یك حساب سرانگشتی، می‌توان دریافت كه در خوش‌بینانه‌ترین حالت، تعداد دو میلیون و ۳۰۰ هزار خودروی بالای ۱۵ سال ساخت در كشور وجود دارد كه نگهداری آنها نیز از لحاظ مصرف سوخت، آلودگی محیط‌زیست و ایمنی، روزانه بیش از یك و نیم میلیون دلار به اقتصاد ایران ضرر می‌رساند.
با توجه به شرایط فوق، نیاز كشور به بنزین به‌طور متوسط روزانه ۶۲ میلیون لیتر است. در حال حاضر، روزانه به‌طور متوسط ۲۳ میلیون لیتر بنزین وارد كشور شده و مقدار باقیمانده (۳۹ میلیون لیتر) توسط پالایشگاه‌های داخلی تأمین می‌شود. با این اوصاف، مجبوریم سالانه حدود ۴ میلیارد دلار صرف واردات بنزین كنیم. گفتنی است كه براساس براوردهای كارشناسان، میزان متوسط مصرف روزانه بنزین موتور در ایران با احتساب رشد ۱۰ درصدی سال گذشته در مقایسه با میزان مشابه در سال ۸۲، حدود ۵ میلیارد و ۶۰۰ هزار لیتر افزایش یافته است. همان‌طور كه گفته شد، گذشته از هزینه تولید بنزین در پالایشگاه‌های داخلی، روزانه بیش از ۱۱ میلیون دلار صرف واردات بنزین می‌شود. حال اگر مجموع خودروهای زیر ۱۵ سال ساخت را محاسبه كنیم، به رقم ۴ میلیون و ۳۲۹ هزار دستگاه می‌رسیم كه اگر این رقم را از مجموع كل ناوگان خودروهای سبك بكاهیم، عدد ۲ میلیون و ۲۱۱ هزار دستگاه به دست می‌آید كه برابر است با تعداد خودروهای بالای ۱۵ سال و یا همان خودروهای فرسوده.
حال، در صورت جایگزینی خودروهای فرسوده با خودروهای جدید تولید داخل و یا وارداتی بهره‌مند از تكنولوژی روز و احتساب مصرف متوسط ۹ لیتر در هر ۱۰۰ كیلومتر می‌بینیم كه خودروهای جایگزین خودروهای فرسوده، روزانه معادل ۲۷ میلیون و ۸۰۰ هزار لیتر بنزین مصرف می‌كنند.
از سوی دیگر، خودروهای با عمر زیر ۱۵ سال نیز به‌طور متوسط روزانه معادل ۲۷ میلیون و ۸۰۰ هزار لیتر بنزین مصرف می‌كنند، بنابراین، مشاهده می‌شود كه مصرف روزانه خودروهای زیر ۱۵ سال ساخت و خودروهای جایگزین خودروهای فرسوده حدود ۴۷ میلیون و ۷۰۰ هزار لیتر است كه اگر آن را از مقدار تولید داخلی بنزین حاصل از پالایشگاه‌های داخلی كم كنیم، در می‌یابیم كه در این شرایط، نیازمند وارد كردن روزانه ۸ میلیون و ۷۰۰ هزار لیتر بنزین هستیم. این در حالی است كه هم‌اكنون برطبق آمارهای رسمی و در خوش‌بینانه‌ترین حالت، روزانه به‌طور متوسط بیش از ۲۳ میلیون لیتر بنزین وارد كشور می‌شود.
براین اساس، تا ۵ سال آینده، هر ساله به‌طور متوسط تعداد ۱۰۰ هزار دستگاه خودرو در كشور، از رده خارج و برطبق استانداردهای جهانی، فرسوده محسوب می‌شوند كه جایگزینی آنها نیز سالانه معادل ۱۵۰ میلیارد تومان بودجه می‌طلبد. انجام این كار می‌تواند ضمن بی‌نیاز شدن دولت از واردات بنزین، موجب بالا رفتن ایمنی رانندگی و كاهش محسوس آمار تصادفات رانندگی، كاهش آلودگی هوا، متناسب شدن ظرفیت خیابان‌ها و جاده‌های كشور با تعداد خودروها و آمادگی برای پذیرش سالانه یك میلیون دستگاه خودرو، جایگزین شدن فرهنگ استفاده از خودروهای نو در جامعه و... شود كه هر یك از موارد فوق، در حال حاضر به عنوان معضلی بزرگ در كشور مطرح هستند. همچنین با این اقدام، دیگر به پیاده كردن راهكارهایی برای كاهش مصرف بنزین از جمله كارت هوشمند، جیره‌بندی بنزین، افزایش اعتبار خرید بنزین، دو نرخی كردن قیمت آن، كوپنی كردن بنزین و خرید شرایطی آن از كشورهای همسایه و غیره- كه در وضعیت فعلی به عنوان راهكارهای شرایط بحرانی از آنها نام برده می‌شود- نیازی نخواهیم داشت.
گفتنی است كه آمارهای فوق، براساس دلار ۸۰۰ تومانی به دست آمده‌اند. بازیافت خودروهای فرسوده نیز برای دست‌اندركاران امر، درامد خاص خودش را دارد، بنابراین با توجه به آنچه كه گفته شد و با توجه به مابه‌التفاوت بنزین وارداتی و خروج خودروهای فرسوده، وام یك میلیون و ۵۰۰ هزار تومانی دولت به صاحبان خودروهای فرسوده، مازاد هزینه‌ای را به دولت تحمیل نمی‌كند، این مبلغ از سوی خودروسازان دولتی بابت خروج خودروهای فرسوده به صورت مستقیم به صاحبان این خودروها پرداخت نمی‌شود و به ازای آن خودروی جایگزین به صورت شرایط اقساطی تحویل داده می‌شود.

نویسنده : امین نوبخت

منبع : ماهنامه صنعت خودرو