آسیب شناسی خلاقیت کودکان در خانواده

عوامل آسیب زا در خلاقیت، دغدغه هایی برای متولیان نظام تعلیم و تربیت در سطح جامعه به وجود آورده است و تهدیدی جدی برای شکوفا شدن استعدادها و توانمندی های کودکان و نوجوانان محسوب می شود عوامل آسیب زای خلاقیت را می توان به موارد زیر تقسیم کرد:
● نکوهش:
ابراز عقیده و بیان راه حل های غیرمعمول و خارق العاده یکی از نشانه ها و مولفه های خلاقیت است. بنابراین نکوهش و سرزنش بچه های خلاق باعث خواهد شد احساس ارزشمندی آنان کاهش یابد و حالت وسواسی به خود بگیرد.
والدین با نکوهش ابراز عقاید فرزندان، آنها را مجبور خواهند کرد که از بیان افکارشان دست بردارند و رفتار جرئت ورزانه خود را کاهش دهند.
● تبعیض:
تبعیض جنسیتی یا تبعیض بین فرزندان از جمله عوامل آسیب زای قوی خلاقیت است. بسیاری از والدین آگاهانه یا ناآگاهانه با اعمال تبعیض میان فرزندان موجب اختلا ف بین آنان و دلسردی شان از زندگی می شوند. تبعیض در برخورد با خطاها و اشتباهات فرزندان موجب سلب اعتماد به نفس در آنان می شود.
● اجبار به هم نوایی
اگر فرزندان به دنباله روی از روش های متداول و قواعد خشک و انعطاف پذیر مجبور و ملزم باشند، به طور چشم گیری خلاقیت در آنان نقصان می یابد.
والدین مسلط و قدرت طلب که نظم افراطی را بر فرزندانشان تحمیل می کنند، به طور نادانسته و ناخواسته زمینه ساز زوال قوه خلاقیت می شوند.
● عدم آگاهی والدین از یادگیری خود انگیخته:
بسیاری از کودکان تحت فشار والدین قرار دارند، بنابراین تشویق آنها به یادگیری چندان آسان نخواهد بود. از این گذشته بسیاری از والدین و دیگر اعضای خانواده با شیوه های یادگیری خود انگیخته آشنایی ندارند.
در برخی موارد هم می ترسند اگر به بچه هایشان آزادی بیش تر دهند تا آنان با شیوه خودشان واقعیت ها را کشف و دریافت کنند چیزهای اشتباهی را یاد بگیرند یا بچه ها آنچه را هدف آنهاست، نیاموزند.
● پاداش:
وقتی پاداش غیرمنتظره ای که کودک یا نوجوان در قبال فعالیتی که انجام داده است دریافت می کند ارزشمند است، ولی لازم و ضروری نیست.
او تصور می کند که کارش به انتها رسیده و دیگر نیازی به پی گیری و ارایه کارها و روش های خلاقانه تر نیست.
والدین زمانی که به عنوان پاداش از انگیزش های بیرونی مثل: دادن پول، هدیه یا جایزه های استثنایی استفاده می کنند، در حقیقت قوه خلاقیت و نوآوری را در کودک یا نوجوان از بین می برند.
تحقیقات بسیار نشان داده است که وقتی فکر کودک و نوجوان روی پاداش به عنوان دلیلی برای انجام کار متمرکز شود، انگیزه درونی و خلاقیت آنها تضعیف می گردد.
بهترین پاداش برای کار خوب، عکس العمل یا کارهای غیرملموس است.
یک لبخند یا تکان دادن سر به نشان تایید، یک کلمه تشویق آمیز و ایجاد فرصت برای انجام کارهای اضافی توسط کودکان و نوجوانان می تواند پاداش تلقی شود.
● آسیب شناسی خلا قیت کودکان در خانواده
▪ والدین باید فرزندان خود را آن گونه که هستند تربیت و آماده کنند، نه آن گونه که می خواهند.
والدین برای اتخاذ تصمیم به کودکان آزادی دهند.
▪ به فرزندان بیاموزند که برای هر مسئله تنها به یک راه حل فکر نکنند و به دنبال راه حل های جدیدتر و متنوع تر باشند.
▪ حس اعتماد به نفس و خودباوری را در کودکان تقویت کنند.
▪ به سوالا ت فرزندان احترام بگذارند و آنها را راهنمایی کنند تا خودشان جواب سوالا ت را پیدا کنند.
▪ به کودکان نشان دهند که عقایدشان دارای ارزش است.
▪ اگر والدین بخواهند در زمینه پیشرفت فرزندان سوال کنند باید سوالا تی را بپرسند که «چرا» و «چگونه» آغاز می شود نه با «کجا»، «چه کسی» و «چه وقت» سوال هایی که دارای جواب های متعدد باشد موجب تفکر واگرا و ایجاد خلا قیت در کودکان و نوجوانان می شود.
▪ والدین باید کودکان و نوجوانان را به «حدس زدن» ترغیب و تشویق کنند.
▪ به تفاوت های فردی فرزندان توجه کنند.
▪ از تحمیل یک الگوی خاص بپرهیزند.
▪ نباید در خرید و تهیه اسباب بازی های آماده افراط کنند.
والدین کودکان را به بازی با گل تشویق کنند. زیرا گل وسیله ای سه بعدی است، هنگام کار با این وسیله کودک آزادی خلا قانه تری را نسبت به وسایل دو بعدی دیگری نظیر نقاشی و طراحی به دست می آورد.
هنگام استفاده از گل کودک آزاد است تا اشکالی را خلق کند که واقعی، خیالی یا نمادین باشند، لذا به والدین توصیه می شود در فضایی مناسب از خانه گل رس و شن را قرار دهند تا در فرصت هایی که کودک مایل است با آنها بازی کند.
و بالا خره والدین نباید کودکان را قربانی عادت کنند. اگر فرزندان در حل مسائل روشی را انتخاب کنند که فقط در یک چارچوب خاص قرار بگیرد و همیشه بخواهند طبق آن الگو جلو بروند، به آن عادت کرده و بدون تفکر و تعمق به حل مسائل می پردازند، بنابراین فکر خود را محدود کرده، به خلا قیت که لا زمه اش تفکر و تعقل است، نخواهد رسید.
برای تداوم بروز قوه خلا قیت، والدین باید کودکان و نوجوانان را به نحوی از عادت رهایی دهند که در آینده افرادی خلا ق مبتکر و کارا باشند.
● عدم تحمل والدین
اغلب بچه های خلا ق حالتی کودکانه دارند و کارهایشان توام با ریخت و پاش است. یکی از فواید ریخت و پاش این است که کودک وسایلی مانند: میخ میله های فلزی، نخ، سیم های نازک و ضخیم، ظروف کهنه قوطی کنسرو، کارتن، جعبه های دارو، کبریت، چوب و تخته های اضافی دور ریختنی را در اتاق خود پخش می کند و مدت ها سرگرم آن ها می شود.
اگر این ریخت و پاش برای کودک فراهم شود، با دست و فکر خود اسباب بازی های مورد نیازش را می سازد.
والدین باید متوجه این امر باشند که ریخت و پاش زمینه سازندگی، خلا قیت، ابتکار و نوآوری کودک را فراهم می آورد، اما بعضی از والدین تحمل ریخت و پاش فرزندان خود را ندارند و با خود می گویند اگر آشنایان یا همسایه ها این ریخت وپاش را ببینند، آبروی آنان خواهد ریخت یا آنان را مورد انتقاد قرار خواهند داد.
در این موقع ترس از چیزی که دیگران خواهند گفت یا خواهند دید، سبب می شود تا والدین از ریخت و پاش کودکان جلوگیری کنند و امیال و خواست های طبیعی فرزندشان را قربانی اظهارنظر دیگران یا زشت بودن قضیه کنند و بدین ترتیب مانع شکوفا شدن قوه خلا قیت می شوند.

لیلا مومنیان

منبع : روزنامه مردم سالاری