پرنده مردنی است

همه گیری آنفلوآنزای مرغی از سال ۱۹۹۷ در حال گسترش و انتشار بوده است، ولی اولین بار در تابستان سال ۲۰۰۵ بود که ویروس آنفلوآنزای نوعA سویه H۵N۱ تیتر اول اخبار روز شد. از آن زمان اطلاع رسانی به مردم در مورد پیشرفت و گسترش بیماری به خوبی انجام شد، این بیماری نگرانی هایی روزافزون را سبب شده است از جمله: بروز بیماری به دفعات در محل های پرورش ماکیان در خاور دور، با کشتار گسترده پرندگان؛ مواردی محدود ولی اغلب کشنده از انتقال بیماری به انسان؛ و انتشار ویروس در بین پرندگان وحشی و مهاجر که اپیدمی(۱) بیماری را از آسیا به مرزهای اروپا کشانده است. جدی ترین مسئله این است که شیوع این بیماری اپی زوتیک(۲)، چشم انداز ظهور و پیدایش ویروسی جهش یافته با قابلیت سرایت بین انسانها را پدیدار ساخته است. توجه به تمام این مسائل این پرسش را مطرح می نماید که برای مبارزه با این تهدید چه حربه هایی را در زمینه علوم و تحقیقات در دسترس داریم.
بیماری عفونی ریوی که ما آن را آنفلوآنزا می نامیم مدتها است که به نوع بشر آزار می رساند. اولین اشاره به اپیدمی آنفلوآنزا به قرن سوم پیش از میلاد مسیح، در متنی از بقراط، پدر طب اروپا، برمی گردد. مطالعه ای بر روی اسناد تاریخی پس از قرن شانزدهم نشان دهنده بروز به طور متوسط ۳ اپیدمی و یا پاندمی (همه گیری جهانی) جدی در هر قرن می باشد. بدترین آنها اپیدمی آنفلوآنزای اسپانیایی در سال های ۱۹-۱۹۱۸ بود که باعث مرگ ۲۰ میلیون تا ۴۰ میلیون نفر در سراسر جهان شد. دو اپیدمی جدی دیگر به سال های ۱۹۵۷ و ۱۹۶۷، که خصوصاً ایالات متحده آمریکا شدیداً مورد حمله بیماری قرار گرفته بود، برمی گردد.
●خانواده گسترده آنفلوآنزا
با توجه به میزان خسارات حاصله، این بیماری مسری موضوع تحقیقات گسترده ای در طول قرن بیستم بوده است، که انجام این تحقیقات با پیشرفتهای حاصله در زیست شناسی مولکولی و کاربرد آنها در ویروس شناسی تسهیل شده است. تدریجاً، طرح و نقشه خانواده وسیع ویروسهای آنفلوآنزا مشخص شد. علاوه بر ویروسهایی که باعث بروز آنفلوآنزای معمولی انسان می شوند و کار خود را در هر زمستان انجام می دهند- هر چند ندرتاً کشنده هستند مگر در افراد خیلی ضعیف- ویروس های آنفلوآنزا باعث ابتلای تعداد زیادی از پرندگان نیز علاوه بر خوکها و سایر پستانداران می شوند.
در حدود سال ۱۹۳۰، دو ویروس، که باعث ابتلای انسان و خوک می شوند، برای اولین بار شناخته شدند. در دهه،۱۹۴۰ واکسن های ضدآنفلوآنزا با رشد دادن ویروس ها در تخم های مرغ و سپس غیرفعال ساختن آنها به وجود آمدند. این سویه های غیرفعال شده ویروس واکنشی ایمنی را آغاز می کنند که از بروز عفونت توسط ویروس حقیقی آنفلوآنزا پیشگیری می نماید. ولی به هر حال، باعث محافظت ۱۰۰درصد افراد نمی شود.
●سه نوع آنفلوآنزا
امروزه، تعداد زیادی ویروس آنفلوآنزا شناسایی شده اند که به سه نوع عمده: A، B ، و C طبقه بندی می شوند. ویژگی متمایزکننده ویروسهای آنفلوآنزای نوع A- که گروه ارتومیکسوویریده نامیده می شوند- این است که دارای دو پروتئین هستند، هماگلوتینین ها (H) و نورآمینیداز ها ۱۵ نوع گوناگون هماگلوتینین (H۱ تا H۱۵) و ۹ نوع نوروآمینیداز (از N۱ تا N۹) وجود دارد. هر زیرگونه ویروسی، که با ترکیب Nx Hx مشخص می شود، خصوصیات خاص خودش را دارد، خصوصاً در ارتباط با میزان عفونت و شدت بیماری حاصله. ولی این ویروس های آنفلوآنزای نوع A مکرراً دچار جهش می شوند، همچنین می توانند با یک بیماری زایی خاص با یک میزان جدید سازگاری یابند. این موضوع می تواند توضیح دهنده این مسئله باشد که چرا امروزه بروز هر اپیدمی آنفلوآنزایی در حیوانات، به طور بالقوه برای انسان خطرناک است.
این موضوع ثابت شده است که تمام ویروس هایی که شدیداً بیماری زا محسوب می شوند (HPAI) به زیرگونه های H۵ و H۷ تعلق دارند. ویروس H۵N۱، که خاستگاه نگرانی های روزافزون ۲ سال گذشته بوده است، به جای خود گونه های زیادی از پرندگان را مبتلا می سازد و اخیراً نیز در بعضی گونه های پستانداران یافت شده است. اصولاً، هر چند این ویروس برای پرندگان وحشی بی ضرر است- خصوصاً پرندگان آبزی که بی هیچ شکی مخزن ویروس هستند- باعث مرگ ماکیان به تعداد زیاد می شود و می تواند انسانهایی را که در تماس مستقیم با پرندگان درگیر هستند نیز مبتلا نماید. تا به امروز در موارد معدودی، منجر به علائم وخیم آنفلوآنزا با میزان بالای مرگ و میر و تلفات شده است.
مسئله ای که بیشتر باعث نگرانی است، احتمال جهش و یا نوترکیبی ویروسی است که در حال حاضر در آسیا در حال انتشار است. اگر دو ویروس آنفلوآنزای نوع A یک میزبان را مبتلا نمایند می توانند با تبادل اجزای خود باعث به وجود آمدن یک ویروس نوترکیب تازه شوند که حتی می تواند بیماری زایی بیشتری داشته باشد. این نوترکیبی در خوک ها هم که نسبت به هر دو نوع ویروس آنفلوآنزای انسانی و پرندگان حساس هستند، می تواند اتفاق بیفتد و در نتیجه منجر به تظاهر یک ویروس جدید بشود که باعث ابتلای انسان شده، می تواند مستقیماً بین انسانها منتقل گردد.
●تهدیدی برای انسان
اگرچه در سال ۱۹۹۷، ثابت شد که H۵N۱ توانایی عفونت زایی در انسان را دارد ولی تا امروز بیش از موارد منفرد و مجزای بیماری که در تمام موارد به علت تماس نزدیک با پرندگان بیمار بوده مشاهده نشده است. فقط کارکنان مرغداریها، کارگران کشتارگاه و دامپزشکان که امکان استنشاق ویروس موجود در مدفوع و یا اخلاط پرندگان بیمار و یا مرده برای آنها وجود دارد، به طور بالقوه در معرض خطر هستند. احتمالاً ویروس H۵N۱ منحصراً از راه استنشاق منتقل می شود و پختن گوشت پرندگان آن را از بین می برد.
از ابتدای اپیدمی آنفلوآنزای پرندگان، حدود ۱۲۰ نفر در آسیای جنوب شرقی با این ویروس آلوده شده اند و حدود ۶۰ نفر از آنها از دنیا رفته اند. بنابراین، درست است که H۵N۱ یک خطر واقعی برای کسی که هیچ دفاع ایمنی در مقابل آن ندارد محسوب می شود ولی قدرت عفونی آن با توجه به تعداد نسبتاً پایین موارد ابتلا به نسبت تراکم جمعیت در این نواحی و نیز ارتباط نزدیک موجود بین انسان و حیوان در این مناطق، بسیار پایین است.
این مسئله به این معنا است که اپیدمی رخ نخواهد داد مگر اینکه این ویروس آنفلوآنزای پرندگان، یا از راه جهش و یا از راه نوترکیبی، با نوع بشر سازگاری پیدا کند. تا به امروز، آزمایشگاه های بین المللی که در حال تجزیه و تحلیل ویروسهای به دست آمده از پرندگان و یا افراد بیمار هستند هیچ سویه انسانی شده ای را تشخیص نداده اند. در نتیجه، ویروسی که بتواند آغازگر یک اپیدمی باشد، هنوز وجود ندارد.
●خطوط مقدم دفاعی
اولین مرحله دفاعی تلاش برای ریشه کن کردن اپیدمی در بین پرندگان است. این تلاش دربرگیرنده دو اولویت است. اول از همه، نیاز به قوی تر ساختن سیستم های علمی برای پایش ویروس و گزارش فوری به تمام مقامات بهداشتی رسمی منطقه ای، ملی و بین المللی است، به دنبال آن، به محض گزارش داده شدن یک همه گیری آنفلوآنزای مرغی، تمام حیوانات مربوطه باید به طور عمومی نابود شده، آغل ها ضد عفونی و مزارع موجود در مناطق درگیر، قرنطینه شوند.
●واکسن های مرسوم
واکسن های آنفلوآنزا برای اولین بار چندین دهه پیش ساخته شدند. روش به کار گرفته شده این است که ویروسی از آنفلوآنزا را که قرار است واکسن بر ضد آن ساخته شود و سویه ویروس را که در آزمایشگاه کشت داده شده و بی ضرر است ولی سریعاً تکثیر می یابد در یک تخم بارور مرغ در کنار هم قرار می دهند. این دو ویروس با هم تبادل ژن کرده، یک ویروس نوترکیب را به وجود می آورند که ظرفیت تکثیر سویه خنثی را دارد همراه با ژن های H و N که تعیین کننده بیماری زایی و ویروس مسئول ایجاد بیماری در انسان و حیوان می باشند.
این سویه نو ترکیب جدید جدا نگهداری شده، برای تولید کنندگان واکسن فرستاده می شود، که آنها آن را در میلیون ها تخم بارور ماکیان تکثیر می نمایند. سپس ویروس های تولید شده قبل از ورود به ترکیب واکسن به طریق شیمیایی غیرفعال و پالایش می شوند. این روش روشی ایمن و ارزان است، ولی برای تولید مقادیر بالای واکسن به چندین ماه زمان نیاز دارد. به همین علت است که هر سال در فصل بهار سازمان جهانی بهداشت (WHO) سویه های ویروسی را که احتمالاً در بروز اپیدمی های زمستان آینده نقش دارند تعیین می نماید، بنابراین امکان آماده شدن واکسن انسانی تا فصل پاییز وجود خواهد داشت.
سلاح واکسیناسیون برای کمک به مبارزه با گسترش بیماری در پرندگان گسترش یافته و در دسترس است. ولی به هر حال، در یک مدت زمان کوتاه ما فقط قادر به واکسینه کردن بخشی از پرندگان آلوده موجود در مناطق آلوده زیادی که در آسیا وجود دارند، می باشیم. از طرف دیگر، از آنجایی که ویروس انسانی که احتمالاً قرار است به دنبال اپیدمی آنفلوآنزای پرندگان آسیا تظاهر یابد هنوز شناخته شده نیست. پس در این مرحله، تولید واکسن برای مبارزه با آن نیز به وضوح امری غیرممکن است.
پی نوشت:
۱ - واژه اپیدمی به بروز موارد زیادی از یک بیماری مسری و قابل انتقال در انسان ها در یک منطقه نسبتاً محدود اطلاق می شود در حالی که در پاندمی شیوع بیماری به یک منطقه جغرافیایی خیلی وسیع اشاره دارد.۲- بیماری اپی زوتیک به همه گیری یک بیماری در جانوران اطلاق می شود.
●ریشه یابی یک اسم
آنفلوآنزا یک کلمه ایتالیایی است که به قرن پانزدهم برمی گردد و معنای آن جریان مایع یا تحت نفوذ قرار دادن می باشد و این علت کاربرد آن برای بیان اعتقاد به تأثیر ستارگان بر ظهور اپیدمی ها است. بعدها این کلمه در تمام زبان ها برای توصیف عفونت های ریوی انسان ها و حیوانات که در نتیجه حملات اپیدمیک و یا پاندمیک ویروسی حاصل می شوند، به کار رفت. گریپ کلمه ای مترادف است که در زبانهای آلمانی، اسپانیایی و فرانسوی به کار می رود. در زبان انگلیسی آن را به اختصار Flu می نامند.
ترجمه: گیتا ناصری

منبع : روزنامه همشهری