لیندوز آمریکایی و قاچاق وینستون

توزیع کالاها در اوایل سال‌های دهه ۱۳۶۰ به دلایل گوناگون از جمله مساله جنگ تحمیلی به یک معضل تبدیل شده بود.دولت با استفاده از اهرم‌های حکومتی مثل ستاد بسیج اقتصادی تمایل به کنترل از مرکز داشت و تصور می‌کرد این اتفاق می‌افتد، اما در عمل شاهد نابسامانی‌هایی بودیم که توزیع خارج از سیستم سهمیه‌بندی با قیمت‌های بالاتر از قیمت رسمی تبلور این نابسامانی بود.
پرسش نماینده‌ای از وزیر صنایع که مشروح آن را می‌خوانید، به دنبال پرسشی بود که چند روز قبل از آن و در جلسه علنی ۳۶۵مجلس شورای اسلامی از طرف مرحوم فخر‌الدین حجازی، نماینده اول مردم تهران در مجلس دوره اول از حبیب‌الله عسگراولادی وزیر بازرگانی وقت انجام شد.در بخشی از پرسش مرحوم حجازی آمده بود: «... در شبکه‌های توزیع، آهنی که نرخش ۳۸ریال است به قیمت ۳۰تومان فروخته‌اند ... همه چیز در بازار آزاد وجود دارد و ... سیگار بسته‌ای ۴۰تومان به فروش می‌رسد ...حبیب‌الله عسگر‌اولادی پاسخ داده بود: «... برادر عزیزمان جناب آقای حجازی درباره سیگار اشاره فرمودند، سیگار مربوط به دخانیات است و زیر نظر وزارت صنایع، صحبت‌هایی شده که برخی از این‌ها در رابطه با بسیج اقتصادی و وزارت بازرگانی توزیعش را می‌گیرد...قانون کرده‌اید که توزیع متمرکز شود کاری از دست ما بر نمی‌آید...» در دهه ۱۳۶۰ و قبل از پایان جنگ شاهد ده‌ها پرسش از این دست بوده‌ایم که یکی از آنها را به صورت مشروح می‌خوانید: ساعت ۲۰/۸ روز یکشنبه دوم آبان‌ماه ۱۳۶۱، جلسه ۳۶۶ دور اول مجلس شورای اسلامی به ریاست آقای هاشمی رفسنجانی جلسه علنی خود را شروع کرد. «طرح سوال آقای آقارحیمی از آقای وزیر صنایع درباره کمبود سیگار و گرانی آن در بازار»، یکی از ۸دستور جلسه علنی مجلس بود. آنچه در زیر می‌خوانید عینا از صورت مشروح مذاکرات مجلس جلسه ۳۶۶ اخذ شده است.
آقارحیمی – بسم‌الله الرحمن‌الرحیم. بنده از جناب آقای وزیر صنایع یک سوالی درباره کمبود سیگار و گرانی آن در بازار کرده بودم. اولا مقدمتا عرض کنم چقدر از زمین‌های کشور زیر کشت توتون هست و آماری از سیگار و کارگرهایش بدهم. در حدود ۲۰هکتار زمین زیرکشت توتون و تنباکو است و در حدود ۱۰هزار نفر در شرکت دخانیات و خدمات جنبی آن اشتغال دارند و سالانه ۲۸میلیارد نخ در کشور دود می‌شود که از این تعداد ۱۲میلیارد آن در داخل تولید می‌شود و ۱۶میلیارد نخ واردات است. همه مردم ایران می‌دانند روزانه ۶۱میلیون تومان سیگار کشیده می‌شود و سالانه یک میلیارد تومان ارز برای خرید سیگار از مملکت خارج می‌شود و سالانه ۲۰۰میلیون تومان برای خرید کاغذ سیگار و فیلتر و چسب سیگار جهت کارخانه‌های سیگارسازی داخل کشور از کشور خارج می‌شود. تعداد زیادی از محتکران و سودجویان در رابطه با توزیع سیگار ثروت اندوخته و اموال مستضعفین را به جیب خود می‌ریزند. با توجه به اینکه ضرر و زیان دخانیات برای انسان حقیقتی پذیرفته شده است، سالانه یک میلیارد تومان ارز این کشور دارد خارج می‌شود. بنابراین گرانی سیگار با این وارد شدن سیگار زیاد و تولید سیگار در داخل علت‌های مختلفی دارد که ما می‌خواهیم از وزیر صنایع سوال کنیم. بنده خودم معتقدم دستی در کار است که در خیابان ناصرخسرو و در جاهای دیگر کارتن کارتن سیگار فروش می‌رود و حتی جعبه جعبه با دست واسطه‌ها به مردم می‌دهند و ما نمی‌خواهیم تجویز کنیم که سیگار کشیدن علامت خوبی است که یک پیشنهادهایی در مرحله دوم سوالم هست که اعلام می‌کنم. ما می‌پرسیم وقتی سیگار در داخل کشور زیاد هست، چرا یک کارگری که روزی ۱۰۰تومان درآمد دارد باید ۳۵تومان بدهد و یک بسته سیگار زر بگیرد. در ضمن سیگار بهمن که ۸۵ریال است می‌بینیم به ۴۰تومان، به ۵۰تومان در بازار فروش می‌رود و در ضمن از همه بدتر، سینه‌های افراد سیگاری، فرودگاه بین‌المللی دود شده، یعنی به یک طرزی توزیع می‌کنند که از سیگار ویژه می‌دهند تا سیگار بهمن. باید حتما هم بگیری، روی هم است، یعنی یک بسته ویژه، یک بسته زر، یک بسته شیراز، یک بسته آزادی و همینطور تا بهمن. من معتقدم دستی در کار است که می‌تواند از کارخانه‌ها، سیگارها را به طور قاچاق بخرد و آزاد بفروشد که این مسوولیتش با دولت است. باید کنترل کند. (در این موقع آقای محمد یزدی، نایب رییس مجلس، اداره مجلس را برعهده گرفت) . راه دوم این است که به هر خانه می‌روند یک کوپن دست آن خانه می‌دهند، در حالی که سیگاری نیستند. به طور مثال ما خودمان در «وهج» شهربابک رفتیم و بررسی کردیم ۵۰۰خانوار برای سیگار اسم‌نویسی کرده بودند که سیگار بگیرند، ۱۶۵نفرشان سیگاری بودند و بقیه اضافی. ما اگر بخواهیم با نکشیدن سیگار مبارزه کنیم، یا نکشیدن تریاک، با تریاکی نباید مذاکره کنیم، بلکه باید با تریاک و سیگار مبارزه کنیم. وقتی در دسترس بچه‌ها قرار بگیرد به این صورت آسان، وقتی تریاک به صورت آسانی دست افراد برسد، مسلم تریاکی و سیگاری زیاد خواهد شد. بنابراین باید راهی پیدا کنند که جلوگیری شود از ازدیاد سیگار در خانه‌هایی که سیگاری نیستند و بالطبع بچه‌هایشان هم سیگاری می‌شوند. از آن طرف دفترچه‌هایی است که دست مردم می‌دهند، یک نفر از آموزش و پرورش دفتر دارد، یا از یک نفر از مسجد محله‌اش دارد، بعضی مواقع از دو سه جا می‌روند سیگار می‌گیرند و این شده که سیگار با این که زیاد است، کم شده و مردم هم بنده‌های خدا عادت کرده‌اند، حال راه‌های مبارزه‌اش انشاء‌ا... در قسمت دوم سود هم مطرح خواهم کرد. در حالی که ما شعار نه شرقی نه غربی را می‌دهیم، سیگار را هم از شرق و هم از غرب وارد می‌کنیم و کلمات مقدسی هم که در انقلاب اسلامی ما بوده، اینها را آمده‌ایم روی سیگار گذاشته‌ایم.
یکی مثلا سیگار بهمن، یکی سیگار آزادی. من شنیده‌ام مدیرعامل دخانیات هم فرار کرده است که باید انشاءا... وزیر صنایع جواب دهند. بنابراین ما با اینکه ۲۸میلیارد نخ سیگار در ایران داریم علت گرانی سیگار و کمبود سیگار در کشور جمهوری اسلامی چیست؟
۱۲میلیارد نخ آن در داخل و ۱۶میلیارد نخ آن هم از خارج وارد می‌شود. بنابراین از آقای هاشمی(طبا) خواهش می‌کنم به این سوال من جواب دهند.
نایب رییس – جناب آقای هاشمی بفرمایید.
هاشمی (وزیر صنایع) چقدر وقت دارم؟
نایب رییس – یک ربع
هاشمی (وزیر صنایع) با سلام به شهدای اسلام و با دورود به امام امت. درباره پرسش برادرمان لازم می‌دانم مبنای سوال برادرمان را توضیح بدهم، چرا که اگر مبنای توضیح دقیق نباشد و مبنای سوال دقیق نباشد بقیه مسائل مطرح شده شکل صحیحی به خود نمی‌گیرد. اینکه می‌فرمایند عرضه سیگار بیش از تقاضا است مبنای سوال برادرمان این است که با وجود اینکه عرضه سیگار بیش از تقاضا است چرا در بازار چنین حالتی هست؟
در سال ۱۳۵۶مقدار سیگاری که در داخل توزیع شده چیزی در حدود ۴۰میلیارد نخ است. البته رقم دقیق نمی‌تواند داده شود، چون مقدار زیادی در آن سال از طریق قاچاق سیگار وینستون در ایران عمل می‌شده، اما رقمی که در مجموع با توجه به مدلی که در مورد کالای دخانیات قاچاق است در حدود ۴۰میلیارد نخ در سال است. مصرف سرانه در آن سال حدود ۱۱۰۰نخ برای هر نفر به طور متوسط بوده، قابل تذکر است رشد مصرف سیگار از ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۶ چیزی حدود ۷درصد بوده. اگر ما رشد جمعیت را ۳درصد حساب کنیم، نشان می‌دهد که ۴درصد علاوه بر رشد جمعیت عادی، دامنه مصرف سیگار در کشور به خاطر اعمال سیاست‌های رژیم گذشته که عمدتا براساس مصرف سیگار خارجی بوده در ایران این سیاست‌ها پیاده شده و مصرف تا این حد بالا رفته است.
در حالی که در سال‌های جاری مقدار سیگاری که در ایران مصرف می‌شود و به‌خصوص الان که یک مقداری در مبارزه با قاچاق سیگار از طریق برادران سپاه و برادران نیروی انتظامی عمل می‌شود، یک مقداری قاچاق سیگار کمتر شده و کل میزان توزیع سیگار توسط دخانیات سالانه حداکثر ۲۴میلیارد نخ سیگار است که ۵۰درصد آن تولید داخل و ۵۰درصد از طریق واردات سیگارهای بهمن و آزادی که در سوئیس و بلغارستان ساخته می‌شود وارد ایران می‌شود. اگر ما آن روند افزایش مصرف سیگار را براساس روح انقلاب اسلامی و به هر حال که مطرح شده به حساب نمی‌آوریم و یک میلیون افغانی که وارد ایران شده‌اند و بسیاری از آنها سیگارکش‌های حرفه‌ای‌‌اند، حساب نکنیم و مصارف عمده دیگری که صرف اسیران عراقی که تازه سیگار بهمن می‌خواهند، اگر آنها را حساب نکنیم، مصرف سیگار ما در حال حاضر معادل مصرف ۱۳۵۶ است. طبیعی است که این ۴۰میلیارد نخ سیگار با وارداتش وجود ندارد و بنابراین عرضه کمتر از تقاضا است. اما درباره نحوه توزیع؛ در نحوه توزیع، قبل از انقلاب دو شکل توزیع بوده است:
در تهران شرکتی خصوصی بوده، دخانیات تمام مقدار سیگار که حدود ۲۵درصد مصرف کل در تهران بود را به این شرکت می‌داد و این شرکت بین خواربارفروش‌ها تقسیم می‌کرد.
در شهرستان‌ها فرق می‌کند، ۳۴ منطقه و شعبه در استان‌ها داریم که دخانیات به طور مستقیم سیگارش را به شعبه‌های خودش می‌دهد، شعبه‌ها به نمایندگی‌ها می‌دهند و نمایندگی‌ها بین مغازه‌دارها و دست‌فروش‌ها توزیع می‌کنند. طبیعی است وقتی مقداری سیگار زیاد باشد، هیچ صدایی در این مساله ایجاد نمی‌شود. بعد از انقلاب، توزیع سیگار در تهران از آن بخش خصوصی که یک شرکت انحصاری و وابسته بود، بیرون کشیده شد و از طریق ۲۴۰ عامل فروش بخش خصوصی و ۹۰۰مغازه‌دار این توزیع شروع شد. بر این اساس شورای هماهنگی توزیع سیگار هم از کمیته صنفی اتحادیه خواربارفروش و سقط‌فروش تشکیل شده و براساس این نظارت می‌کردند.
در سال گذشته (۱۳۶۰)، اما براساس مسائلی که ایجاد شده بود و کمبودها و اشکالاتی که به وجود آمده بود، توزیع سیگار در اختیار تعاونی‌های محلات قرار گرفت. یعنی آن چیزی که رسمی وجود دارد این است که دخانیات سیگارهای خودش را به دست تعاونی‌های محلات،‌ تعاونی‌های کارگری و دیگر تعاونی‌ها می‌دهد. حالا اینکه آنها همه را روی هم می‌ریزند و جنس را جور می‌کنند، سیگار هما، ویژه، اشتود بهمن و آزادی را با هم قاطی می‌کنند و به دست مردم می‌دهند، ربطی به دخانیات و دولت ندارد، این مسائلی است که در محلات،‌ در داخل تعاونی‌هایی که معمولا در کنار مساجد به وجود آمده، وجود دارد و معمولا هم صلاح را حتما اینجوری می‌بینند که عمل کنند. چیزی که به ما در دخانیات تکلیف شده این است که سیگار را به آنها تحویل دهیم. در استان‌ها این مساله تفاوت دارد. بعضی از استان‌ها از طریق مغازه به فروش می‌رود، بعضی از استان‌ها به طور مثال چند موردی به من گفته‌اند که در استان‌ها نحوه توزیع چگونه است. در آذربایجان شرقی ستاد بسیج سهمیه شهرستان‌ها را معین می‌کند. در تبریز با دفترچه سیگار می‌دهند. در آمل زیر نظر فرماندار توزیع می‌شود. در شیراز در دکه‌های مخصوصی توزیع می‌شود و در یزد کوپن‌های مخصوصی داده‌اند که توزیع می‌شود. البته ما به این دلیل که سیستم توزیع منسجم توزیع در مملکت نداریم، اصولا یک سیستم منسجم و هماهنگی در کشورمان در توزیع وجود ندارد که عمل بکند، سیگار هم یکی از آن مسائل است. ما تا موقعی که تولید شود، در آنجا واقعا وظیفه وزارت صنایع است که تولید بشود،‌ توزیع براساس سیستمی است که سال‌های سال در مملکت وجود داشته است. دخانیات شعبه و نمایندگی در تمام استان‌ها دارد، ولی عملا از دست آنها خارج است. من توضیح می‌دهم که شرکت دخانیات دارای یک بافت قدیمی و بسیار پیچیده است و کلا روح انقلابی که بر بسیاری از سازمان‌های ما مستولی است، متاسفانه در دخانیات کمتر هست. امکان اینکه از مرکز توزیع در دخانیات، مسائلی وجود داشته باشد و بعضی قسمت‌های دخانیات به صورت غیررسمی و بعضی آن چیزی که سند و مدرک و برگه و حواله هست، همه براساس رسید تعاونی‌های محلات و چیز واضحی در مورد سوء‌استفاده‌هایی که در آنجا ممکن است باشد ما ندیده‌ایم. البته دنبال این قضیه هستیم که ببینیم آیا در خود دخانیات این مساله وجود عینی و خارجی دارد یا خیر؟ البته اینکه سیگار بد است و برای سینه انسان مضر است و باید با آن مبارزه شود، خوب اگر بخواهیم با سیگار مبارزه کنیم، این است که خود سیگار را از بین ببریم، این راهش هست. اما متاسفانه در جامعه تقاضا وجود دارد.
عرضه هم از سال‌های گذشته کمتر است، سیستم توزیع‌مان هم هماهنگ نیست، متاسفانه با قاچاقچیان هم برخورد قاطعی نمی‌شود، حتی اگر از کسی سیگار قاچاقی بگیرند به عنوان مال شخصی‌اش تلقی می‌شود و برخورد قاطع و حذفی در مورد قاچاقچی‌های سیگار متاسفانه انجام نمی‌شود. البته تعدد سیگار و گذاشتن نام‌های مقدس بر روی سیگارها کار بدی است. من اضافه می‌کنم که اصولا برای کالاهایی که تنوع دارند و با سلیقه‌های مردم تماس دارند، سیستمی مثل سیستم سهمیه‌بندی یا کوپن‌بندی به دلیل پیچیدگی که در شکل توزیع آن هست چندان کارساز نیست. البته برادران در ستاد بسیج اقتصادی یک برنامه‌هایی ریخته‌اند که توزیع را زیر نظر می‌گیرند و اظهار امیدواری کردند به هر حال این سیگار مساله‌اش در ایران تا حدی حل شود. اما اگر بخواهیم سروصدا نشود و قیمت‌ها افزایش پیدا نکند به جای اینکه یک مقداری که الان داریم،‌ وارد می‌کنیم، متاسفانه ۲ برابر آن را باید وارد کنیم. ما فکر کردیم شاید بتوانیم تولید دخانیات را با اضافه کردن شیفت‌های کار اضافه کنیم، ولی با محدود بودن مقدار تولید توتون در ایران مجبوریم توتون، کاغذ و فیلترش و چسب و همه چیزش را همچنان از خارج وارد کنیم. اگر طالب فراوانی و فزونی در جامعه هستیم باید این را تحمل کنیم چون کشت توتون هم در کشور ما چندان جالب نیست، قیمت تمام‌شده‌اش در داخل مملکت ما بسیار بیشتر از قیمت واردات است.
نایب‌رییس: شما ۳ دقیقه دیگر وقت دارید، اگر مطالب دیگری دارید یک کم فشرده‌تر بگویید.
هاشمی (وزیر صنایع) – چشم، نکته آخر اینکه فرمودند مدیرعامل فرار کرده، نه، مدیرعامل سابق بود که از کار برکنار شده و فرار هم ایشان نکرده‌اند و هستند. بعضی از برادرها هم ایشان را می‌شناسند و حتی آن موقع تاییدشان هم می‌کردند. الان هم مسوول دیگری منهای آن کسی که احیانا مطلب بر ایشان مطرح شده وجود دارد. من فکر نمی‌کنم که با سرعت بشود با سیگار مبارزه کرد.
عباسی‌فرد – موضوع سوال ایشان این بود که این سیگارهای ۵۰-۴۰ تومان در کنار خیابان‌ها از دست به اینها می‌رسد.
هاشمی (وزیر صنایع) – بلی، جنس وقتی در بازار قیمتش بالا می‌رود به دلیل قیمت بالایش هم کم می‌شود. یعنی اگر آمار بگیرید که چند نفر سیگار ۴۰تومانی در جامعه می‌خرند، حتما درصد بسیار کمی از کل سیگارکش‌های مملکت ما هستند. اینکه در جامعه سیگار چهل تومانی هست و در چشم دیده می‌شود، به این دلیل است که وجود خارجی آن مقدارش کم است، قیمتش بالا است وگرنه مجموع اینها را که نگاه کنیم در برابر کل توزیعی که ما در ایران داریم، آن رقم، رقم چشمگیری نیست. ممکن است در ظاهر اینطور بیاید که همه جا سیگار ۴۰تومانی هست، ولی رقم، رقم ناچیزی است که عمدتا از طریق تعاونی‌ها با همان قیمت توزیع می‌شود و منتها اشکال توزیع این است که انواع و اقسام سیگارها را با هم قاطی می‌کنند و می‌دهند. یک مقدار از همین جا برمی‌گردد و یک مقدار هم ممکن است که مورد استفاده از مغازه‌هایی که توزیع می‌کنند باشد. چون حساب و کتاب دقیقی این کار در توزیع ندارد. یک مقدار هم امکان دارد که از خود دخانیات سوء‌استفاده‌هایی شود که ما مشغول جست‌و‌جو و تفحص هستیم.
نایب‌رییس – آقای آقارحیمی بفرمایید.
آقارحیمی: راجع به مدیرعامل مجله جوانان نوشته، اگر دروغ گفته بروید جلوی آن را بگیرید. راجع به عرضه و تقاضای زیادی هم ما نمی‌گوییم، روزنامه کیهان از قول مدیرعامل نوشته بود، ۲۵میلیارد نخ عرضه، ۵/۲۲میلیارد نخ تقاضا. ما این را می‌گوییم وقتی که سیگار فراوان است، طبق فرمایش‌های آقای مدیرعامل، چرا هر بسته سیگار ۴۵ تومان است؟ در ضمن یک کاری که در دست دولت است. یعنی هم در داخل کشور و هم از خارج که وارد می‌کند، متصدی امر آن دولت است و از این نظر که دولت همه کاره‌اش است مردم توقع ندارند که سیگار گران باشد و ما می‌توانیم جعبه‌ای که دست نخورده است اگر مثلا بگویید که دو بسته سیگار است که دارند سر بازار می‌فروشند می‌گویند حالا فلان خانه سیگار خریده، نمی‌خواسته، می‌رفته و می‌فروخته. کارتن، به قول آقای کیان ارثی این را دیگر از کجا آورده است. منتهی در روزنامه کیهان آن مدیرعامل استدلال می‌کند که یک کسی هست به نام لیندوز یک چنین چیزی، این دستی است که از آمریکا این کار را می‌کند، حالا شما گوش بدهید. در زمان‌های قدیم اگر مردی با زنش در خانه دعوا می‌کرد می‌گفتند سیاست انگلیسی‌ها است. حالا هم وقتی که سیگار مثلا بهمن یا آزادی را آن آقایان آن عواملی که دارد از کارخانه بیرون می‌آورد، حالا به چه طریقی است می‌آورد در خیابان‌ ناصرخسرو می‌فروشد. آن آقا استدلال می‌کند که دست آمریکا در کار است. ما سوال‌مان این است طبق آماری که خود شما داده‌اید، شما آن اول که تشریف بردید آن‌جا ما را ناک‌اوت کردید که نه بر اساس معیار درست و حسابی نبوده، یعنی چه؟ یعنی اینکه ما کوپنی می‌گوییم. نه اولا این آمار در کتاب هست، در درجه دوم هم این آماری است که من از روزنامه کیهان برداشته‌ام. خود مدیرعامل گفته و ما هم می‌گوییم وقتی که سیگار نیست که نیست چرا سیگار فراوان است، منتها با قیمت گران، باید کنترل کنید... دخانیات باید سهمیه‌بندی کند و واقعا به کسانی که معتاد هستند سیگار بدهد..

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد